جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیروی از هنجارهای دینی و اجتماعی، موجب برقراری هر چه بیشتر نظم در امور مختلف و پیشرفت جامعه از جمله تقویت بنیه های علمی، فرهنگی و اقتصادی آن است. هر جامعه و یا گروه قواعد، قوانین و آداب و رسوم خاصی برای ایجاد روابط با یکدیگر و انجام امور فردی و اجتماعی خود دارند که به آن «هنجار» می گویند. شناخت هنجارها و ناهنجاری ها و موضوع های مربوط به آن، از جمله علل عدم پیروی از هنجارها (ناهنجاری) می تواند در کنترل ناهنجاری و حفظ و تقویت ارزش ها و هنجارهای مفید موثر باشد.بسیاری از سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه حاوی موضوع ها و مسایل اجتماعی است. همچنین مطالب این کتاب گویای چگونگی عملکرد آن حضرت در اجرای احکام و حدود الهی و مواجهه با هنجارها و ناهنجاری های اجتماعی است. از این رو در این مقاله، پس از توضیح مختصر در مورد هنجار و علل پیروی از آن، دیدگاه نهج البلاغه در مورد بعضی از عللی که از نظر جامعه شناسی موجب عدم پیروی از هنجارهاست، بیان شده و مهم ترین علل عدم پیروی، یعنی عدم وجود هنجار، ناآگاهی و عدم درک فواید پیروی از آن تبیین شده است. بی توجهی به اصول تربیتی صحیح و آماده نبودن برای دگرگونی ها و بحران ها نیز از این عوامل اند.

شرح ابن میثم بحرانی بر نهج البلاغه از ویژگی هایی برخوردار است که آن را از سایر شروح ممتاز می سازد. همچون: جامعیت شارح آن در علوم عقلی و نقلی و در اختیار داشتن نسخه سید رضی و تقریر برهانی نهج البلاغه و تحقیقات عرفانی و تقریر علمی حکمت های اخلاقی و استفاده از علوم عصری و داوری بین شرح قطب راوندی و ابن ابی الحدید و موجود بودن نسخه های دستخط مولف. انتقاداتی نیز بر این شرح وارد است که از جمله آنها اعتماد کردن شارح بر علوم عصری مانند نظریه بطلمیوس است.

در دو کتاب الادب الصغیر و الکبیر که محققان آنها را ترجمه متون پهلوی و از اندرزهای ایرانی می دانند، دست کم 15 عبارت بی نام و نشان هست که ظاهرا بدون کم و کاست از نهج البلاغه نقل شده است. به علاوه در جای جای این دو اثر مضامین بسیاری از نهج البلاغه چون رگه های طلا لایه به لایه فرو خفته است. درج بی نام و نشان کلمات علی (ع) در این دو کتاب، مولفان بعد از ابن مقفع را به لجه اشتباه انداخت و موجب شد که برخی عبارت های نهج البلاغه به غلط به حکیمان ایرانی نسبت داده شود. نتیجه این مقاله اثبات جرعه نوشی ابن مقفع از آبشخور شیرین حکمت امام علی (ع) است. اگر کلان ابن مقفع سرمشق ادیبات عرب قرار گرفته و اقبال و قبولی تام یافته، به این سبب است که او ابجد خوان حکمت علی (ع) است.

هدف اصلی این مقاله تحلیل گزیده هایی از کلام امام علی (ع) بر مبنای دو اصل مهم زبانشناسی متن مدار یعنی انسجام متنی و توازن می باشد. انسجام یکی از مشخصه های متن است که روابط دستوری و یا واژگانی بین عناصر متن ایجاد می کنند و پیوستگی معنای و مفاهیم متن را ممکن می سازند. توازن یک فرآیند ادبی است که از طریق تکرار کلامی حاصل می آید و در سه سطح آوایی، واژگانی و نحوی طبقه بندی می شود. در این مقاله سعی بر این است که حقیقت عبارت «نهج البلاغه» که همانا «روش زیبای سخن گفتن» است با ارایه نمونه هایی از سخنان آن حضرت تلالو یابد.

ادیبان و صاحب نظران را اعتقاد بر این است که ابوالعتاهیه (213 یا 20930) خداوندگار و قافله سالار شعر زهد عربی است و اشعار زاهدانه او بر پیشانی شعر زهد عربی قرار دارد. ابداع و نوآوری او در اشعار زاهدانه، موجب تفاسیر مختلفی از سوی محققان شده است، چندان که گروهی، او را متاثر از حسن بصری، برخی او را وام دار اندیشه های مانوی و بودایی دانسته و عده ای از صاحب نظران نیز ریشه زهدیات او را در فرهنگ ایرانی جستجو کرده اند. در این تحقیق، با مقایسه تطبیقی بین کلام علی (ع) و اشعار ابو العتاهیه، نشان می دهیم که او بر خوان ادب علی (ع) نشسته و در سایه سار آن بالیده و تنفس کرده، به گونه ای که حکمت های روح افزای علی (ع)، دست کم در قالب (حل یا تحلیل) در 7 بیت از اشعار او بدون تغییر واژه، از کسوت نثر به لباس نظم درآمده است، به علاوه، واژگان کلام علی (ع) را در لایه های کلام خود گنجانده و در طرز سخن، نکته ها آموخته، تشبیهات و مضامین بسیاری را از نهج البلاغه، در نسج اشعار خود جاری ساخته است. از نتایج این تحقیق، تبیین یکی از جنبه های عمق و اعتلای کلام علی (ع)، یعنی سیطره بی مانند و تاثیر گسترده بر ادب عربی است. دیگر اینکه کلام علی (ع)، قبل از گردآوری نهج البلاغه، در بین ادیبان و سخن سنجان بزرگی چون ابو العتاهیه، معروف و شناخته شده بوده است.

از جمله فنون بلاغت در راستای تبیین و آشکارسازی اهداف و مقاصد کلام،‏ تصویرگری در قالب «تشبیه تمثیل» است. تشبیهی که وجه شبه آن،‏ امری آشکار و ظاهری نیست و نیاز به تاویل دارد. قرآن کریم و نهج البلاغه که به اعتراف صاحب نظران از عالی ترین درجات بلاغت برخوردارند،‏ برای به تصویر کشیدن بسیاری از معارف عمیق و دور از دسترس فهم متعارف انسان،‏ از این شیوه بهره فراوان برده اند. این پژوهش بر آن است تا با ارائه و شرح نمونه هایی از این تصویرسازی ها،‏ گوشه ای از زیبایی و بلاغت بیان را در این دو منبع گران سنگ به نمایش بگذارد و با تحلیل و مقایسه موضوعات،‏ عناصر و نمادهای به کار رفته در تشبیهات تمثیلی این دو اثر،‏ به ارائه جداول،‏ نمودارها و نتایج مربوط بپردازد.