جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در درس‌گفتارهای هستی‌شناسی و فلسفه اگزیستانس به دنبال تبیین جدیدی از جایگاه فلسفی و هستی‌شناختی مفهوم “اگزیستانس” هستیم به معنایی که این مفهوم در سیاق فلسفه‌های اگزیستانس پیدا کرده است، یعنی مفهومی اختصاصی که منحصرا برای وجود موجود انسانی به کار می‌رود. انتقال و تحول معنایی‌‌ای که در مفهوم عام وجود (existentia) رخ می‌دهد تا آن را در وجود انسان منحصر کند، از حیث ضرورت فلسفی‌اش کمتر به عنوان مساله‌ای مستقل پیش از ورود به محتوای فلسفه‌های اگزیستانس مورد پرسش و بحث قرار گرفته است. در این درس‌گفتارها می‌کوشیم دقیقا به طرح این مساله بپردازیم که با چه ضابطه و ضرورت فلسفی‌ای میتوان چنین انتقالی را فهم‌پذیر کرد و بدین معنا چگونه می‌توان طرح مفهوم اگزیستانس به منزله وجود خاص انسان را بر حسب یک ضرورت هستی‌شناختی دریافت. برای ورود به طرح این مساله، ضرورت هستی‌شناختی شکل‌گیری مفهوم اگزیستانس را بر حسب مساله وجود نخستین یا فرد (جوهر اول) در افق اندیشه باستان و فلسفه ارسطو، سپس بر حسب مساله وجود در تمایز از ماهیت در افق فلسفه قرون وسطی و اندیشه ابن سینا و توماس، و سپس مساله وجود خارجی و خارجیت جهان در افق فلسفه مدرن و اندیشه دکارت و کانت بررسی می‌کنیم. سپس بر اساس چارچوب‌ به دست آمده ذیل مفهوم عام وجود، مفهوم ماهیت، و مفهوم جهان به تفسیر واسازانه هایدگر از تاریخ متافیزیک رجوع میکنیم تا از دل آن بتوانیم ضرورت هستی‌شناختی مفهوم اگزیستانس به منزله وجود اختصاصی انسان را در مقام پاسخی ضروری به مسائل و معضل‌های عمده هستی‌شناسی آشکار سازیم. در طول جلسات بخش‌هایی از درس‌گفتار مسائل بنیادین پدیدارشناسی هایدگر در تفسیر نظریه کانت درباره وجود و نیز تفسیر تمایز میان وجود و ماهیت در فلسفه قرون وسطی و نیز بخش‌هایی از کتاب وجود و زمان و رساله درباب ذات بنیاد درباره مفهوم جهان به بحث گذاشته می‌شود. کوشش می‌شود نشان داده شود که جایگاه مفهوم اگزیستانس در فلسفه‌های اگزیستانس، یک راه دلخواه و بی‌ضرورت عقلی با صبغه‌های صرفا احساسی و فردی، روان‌شناختی یا ادبی و مانند اینها در تاریخ فلسفه نیست، بلکه اگر با توجه به استلزامات هستی‌شناختی‌اش لحاظ شود، چگونه پاسخی به معضلات عمده هستی‌شناختی فلسفه تاکنون بوده و به چه معنا پاسخی ضروری به امکان فلسفه به معنای دانش نخستین است. درس‌گفتارهای حاضر در نیم‌سال دوم ۹۹-۱۴۰۰ در مقطع کارشناسی ارشد گروه فلسفه دانشگاه تهران در قالب درس ۲ واحدی و به صورت مجازی و آنلاین برگزار شده است.

در این درسگفتار به مسئله ی بنیادگذاری فلسفه در پدیدارشناسی و نسبت آن با مسئله زمان پرداخته می شود.

آنچه امروز به نام متافیزیک/مابعدالطبیعه میشناسیم، حاصل کنار هم نهادن مجموعه ای از آثار ارسطو، تحت این عنوان است. ارسطو این دانش را به دانش موجود بما هو موجود و نیز دانش الهی تعریف میکند؛ بنابراین از ابتدا مابعدالطبیعه در یک سرشت دوگانه قرار میگیرد: علم به احوال کلی موجود یا علم به مبدأ نخستین موجودات. از سوی دیگر کانت در نقد عقل محض مابعدالطبیعه را در شکل خاص انتقادی در معنای جستار از شرایط امکان تجربه ممکن میداند. اما در بخش دیالکتیک نقد عقل محض بار دیگر مسأله متافیزیک و پیوند آن با امر نامشروط به امر گریزناپذیر برآمده از سرشت عقل محض، مطرح میشود. در این درس از سرشت مابعدالطبیعه نزد ارسطو و کانت میپرسیم.

این درس به بازخوانی فلسفه نظری هگل اختصاص دارد؛ به این منظور به بازخوانی دو اثر مهم فلسفه نظری هگل یعنی پدیدارشناسی و علم منطق خواهیم پرداخت و در این مسیر و با توجه به تصریحات هگل، پدیدارشناسی را مقدمه فهم علم منطق قرار میدهیم. نخست میکوشیم پدیدارشناسی را ذیل پرسشی محوری بازسازی نماییم: پدیدارشناسی به دنبال پاسخ به چه پرسشی است؟ این اثر را در مسیر مسأله اساسی فلسفه عصر جدید (شکاکیت) بازخوانی کرده و بر مبنای آنکه مسأله اصلی پدیدارشناسی پاسخ به مسأله شکاکیت است، آن را به عنوان بدیلی در برابر روش نقادی کانت قرار خواهیم داد. بنابراین پرسش محوری از پدیدارشناسی به این شرح خواهد بود: چگونه هگل با طرح پدیدارشناسی، با تحول در روش نقادی و با دریافتی متمایز از مسأله شکاکیت، ابتنای یقین بر سوژه استعلایی را با امری دیگر جایگزین میکند و جایگزین هگل برای استنتاج استعالیی کانت در این اثر چیست؟ پس از پایان بحث پدیدارشناسی، با مبنا قرار دادن نتیجه این اثر، به بررسی برخی از مسائل مهم فلسفه هگل، ذیل علم منطق خواهیم پرداخت. بنابراین ادامه مسیر بحث را بر این مبنا پیش خواهیم برد: با نظر به آنکه نتیجه پدیدارشناسی، اثبات ابتنای یقین بر امر مطلق است، این یقین جهان را با چه کیفیت هستی شناختی خواهد شناخت؟ به این منظور با مرور گذرای بخش اول کتاب علم منطق (منطق وجود) بخشهای ذات و مفهوم از منطق هگل را بازخوانی خواهیم نمود. از آنجا که نتیجه پدیدارشناسی، استدلال بر وجود امر مطلق به عنوان شرط امکان معرفت است (برهان استعلایی بر امر مطلق)، در منطق این نتیجه را مبدأ عزیمت خود قرار داده و به ا ستنتاج دیالکتیکی امر مطلق در فلسفه هگل خواهیم پرداخت.