جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امام از بزرگترین پایه گزاران بیداری اسلامی درجهان است که خود به طورمستقل انقلابی عظیم درکشور ایران به وجود آوردند و به ملت ایران بیداری و هوشیاری آموختند. اکنون بعد از سالها کشورهای عربی و اسلامی با الگو گرفتن از ابعاد فکری و انقلابی حضرت امام در قیام علیه ستمگران به پا خاستند و جنبشهای اسلامی را به وجود آوردند. باتوجه به این که بیداری اسلامی و هوشیاری امتهای اسلامی در فرهنگ دینی و باورهای اعتقادی حضرت امام جایگاه ویژه ای دارد، در این مقاله کوشیده ایم علاوه برآشنایی با بیداری و مفاهیم آن، شاخصه های بیداری اسلامی و راهکارهای گسترش آن و هم چنین موانع آن را از دیدگاه امام راحل بررسی و تحلیل کنیم.

جنبش های اسلامی معاصر، در روند تحولات منطقه خاورمیانه جایگاه ویژه ای دارند. در این میان، انقلاب شیعیان بحرین، به ویژه محورهای اساسی آن به مثابه نیروهای اجتماعی، تشکل ها و اشخاص و گروه های مستقل معارض، در تقابل با نظام سلطنتی حاکم بر این کشور، در تحول ژئوپلیتیک شیعه نقش درخور توجهی یافته است. هدف این پژوهش، تبیین و تحلیل ژئوپلیتیک شیعه و جایگاه آن در تحولات جهانی و منطقه ای، به ویژه در جنبش ها و انقلاب های اخیر در سرزمین های اسلامی، با تاکید بر انقلاب بحرین است. شیعیان بحرین، با اینکه اکثریت جمعیت این کشور را تشکیل می دهند و عمدتا از طبقه کارگر و کم درآمدند، در مقابل اقلیت سنی که جمعیت شهری ثروتمند را تشکیل می دهند و قدرت حکومتی را در دست دارند، از لحاظ اجتماعی و سیاسی به حاشیه رانده شده اند. تلاش برای دستیابی به حقوق سیاسی و اجتماعی مناسب و تغییر نظام استبدادی سلطنتی حاکم بر بحرین، باعث شکل گیری انقلابی مردمی، به ویژه در میان شیعیان این کشور در برابر خاندان حاکم آل خلیفه شده است. این انقلاب به رغم برخورداری از ویژگی هایی همچون مردمی بودن و دموکراسی خواهی، با سکوت و حتی واکنش منفی کشورهای غربی و عکس العمل شدید نظامی حکومت عربستان مواجه شده است. این نوشتار درصدد است تا دلایل برخورد دوگانه غرب را در این تحولات، با استناد به بازتعریفی از تحول ژئوپلیتیک شیعه بررسی و تحلیل کرده، به ویژه جایگاه انقلاب بحرین را در این فرایند ارزیابی و تبیین کند.

در این تحقیق به دنبال آن هستیم که بیان کنیم علوم انسانی اسلامی امروزه به عنوان یک ضرورت مطرح است. لذا این سوال ایجاد می‌شود که آیا علوم انسانی اسلامی می‌توانیم داشته باشیم یا نه؟ با بررسی در آثار علامه طباطبایی باید بگوییم که ایشان قائل هستند که همانطور که می‌توانیم علوم انسانی داشته باشیم، با تحول در این علوم می‌توانیم علوم انسانی اسلامی هم داشته باشیم. با ایجاد تحول در این علوم به معنای تبدیل مبانی، روشها، ساختارها، نظریه ها و متون علمی و کاربردی سازی این علوم تحقق هر چه بیشتر آرمانهای انقلاب اسلامی را که برخاسته از دین الهی و تضمین کننده سعادت بشری است به عنوان یک هدف دنبال می کنیم.

یکی از نظریه هایی که در مکتب کارکردی درباره انقلاب عرضه شده، نظریه چالمرز جانسون است. وی با اتکا به جامعه شناسی کارکردگرا، زمینه های بروز یک انقلاب را توضیح میدهد. ولی خود انقلاب را با تحلیلی روان شناسانه بازمیشناساند. از سوی دیگر، انقلاب اسلامی ایران، به عنوان یکی از شکوهمندترین و فراگیرترین انقلابات در دنیا، همواره مورد توجه صاحب نظران بوده است و تحلیل ها، تبیین ها و توصیف های متعددی از آن به عمل آمده است. برخی درصددند تا با استفاده از نظریه جانسون و با مقایسه و تطبیق شرایط خاص حاکم بر ایران عصر پهلوی، چنین نتیجه بگیرند که الگوی تحلیل «تحول انقلابی» جانسون تا حد زیادی با انقلاب اسلامی مطابقت دارد. در حالی که نظریه «تحول انقلابی» جانسون ضمن نادیده گرفتن نقش رهبری در انقلاب، در سه زمینه معناشناسی، روش شناسی و نظریه سازی، دارای ضعف های اساسی میباشد.این پژوهش، تا با نقد این دیدگاه با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی و شیوه کتابخانه ای، با نقد نظریه «تحول انقلابی» جانسون، انقلاب اسلامی را به عنوان پدیده ای ماورای این تحلیل ها مورد بررسی قرار دهیم.

تاریخ اجتماع بشر از دیدگاه قرآن کریم، همواره عرصه مبارزه حق و باطل بوده است و هر بار که سلطه باطل برای مدتی برقرار شده، زمینه های دگرگونی نیز فراهم شده و در نهایت، به پیروزی جبهه حق منتهی شده است. انقلاب اسلامی ایران تحقق یکی از این وعده های قرآنی بود. بیداری ملت های مسلمان را که امروز در کشورهای اسلامی در حال وقوع دادن است، میتوان براساس آیات قران کریم و بازتاب های انقلاب اسلامی بررسی کرد.مسئله پژوهش، بررسی چگونگی رابطه بین جهت گیریهای سیاست خارجی دولت ها و بیداری ملت های مسلمان در این کشورهاست که بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی با استفاده از منابع اسنادی به این موضوع پرداخته میشود.هدف پژوهش، توجه دادن به اهمیت متغیرهای اعتقادی در بیداری اسلامی نسبت به سایر عوامل اجتماعی و خارجی است و نوآوری این تحقیق بررسی سیر سیاست خارجی اسلامی از دولت پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله در مدینه تا جمهوری اسلامی و در نهایت، تأثیر آن بر بیداری اسلامی اخیر است.

معلول شرايط تاريخی، اجتماعی دانستن عرفان، نفی رابطه عرفان و قدرت سياسی، مخرب دانسـتن این رابطه در صورت وجود، سه وجه سلبی ديدگاه های منتقدان در قبـال رابطـه عرفـان و قـدرت سياسـی اسـت. بـه نظـر مـی رسـد ايـن ديـدگاه هـا پـيش از اينكـه معلـول پژوهشـی آزاد و رهـا از پيش فرض های ذهنی باشـند، درگيـر تنگناهـای متـدولوژیک و معرفتـی انديشـه غربـی بـوده انـد. پیش ساخته هايی ذهنی كه با تطبيق بی قواره مسئله بومی-اسلامـی با تجربيات انديشه ای ـ اجتماعی غربی مسير تحلیل را به اشتباه می برد. از این رو، نگارنده در این مقالـه ضـمن نقـد ايـن ديـدگاه هـا قائل به نسبت وجودی بین عرفان در وجوه انديشه ای و اجتماعی با قـدرت سياسـی اسـت. نسـبت وجودی بدین معناست كه وقوف بر حقيقت تكلیف سیاسی برذمه عارف می گذارد.

مناقشات گفتمانی عرصه های سیاسی و فرهنگی در جامعه، بر نهادهای اجتماعی تأثیر می گذارد. در این میان، نهاد خانواده، به منزلة کانون سبک زندگی، در معرض الگوسازی گفتمان ها قرار می گیرد. در ایران، پس از انقلاب اسلامی، توجه به الگویی از خانواده برای تحقق سبک زندگی اسلامی ایرانی و کاستن از برخی مسائل اجتماعی و فرهنگی، ضروری تلقی شده است. در این مقاله، با استفاده از نظریات تحلیل گفتمانی و بر اساس روش تحلیل گفتمان (مدل تحلیلی ترکیبی فرکلاف، لاکلاو و موفه) می کوشیم تا مؤلفه های الگوی خانوادۀ اسلامی ایرانی را به عنوان محصول و کفایت تجربی گفتمان انقلاب اسلامی در سه سطح توصیفی، تفسیری و تبیینی تحلیل کنیم. بر طبق نتایج مقاله، الگوی خانوادۀ اسلامی ایرانی بر محور مفاهیم «عدالت محوری»، «اصالت فرد و جمع»، «ارزش های اسلامی» و «فرهنگ ایرانی» مفصل بندی شده و دال مرکزی آن «اسلام و فرهنگ ایرانی» است. همچنین این الگو با ارکان هویتی جامعۀ ایران سازگاری و تناسب دارد.

از گذشته های دور ودرگذر تاریخ کهن ایران شاهد حضور دین درجامعه ایران بودیم. همانند سایر جوامع هیچ دوره ای نبود که ایران از وجود دین ونقش آن برخوردار نباشد. همواره دین به منزله یکی از مقوله های قدرتمند و با نفوذ اجتماعی درجامعه ایرانی حضور داشته که از کارکردهای متفاوتی اعم از اثرگذاری یا اثرپذیری برخوردار بوده است. حضور دین به گونه ای بود که از جامعه ایرانی به عنوان یک جامعه ای دینی یاد می گردد که دین درآن نقش کلیدی داشته و از خصیصه های این جامعه دین محوری می باشد. درکنار حضور دین، در تاریخ این سرزمین همواره تغییر وتحولات زیادی رخ داده است وجنبش های سیاسی- اجتماعی متعددی با علل وزمینه های متفاوت در شکل گیری، به وقوع پیوستند.بررسی چگونگی نقش دین درجنبش های اجتماعی ایران از دوره قاجار تا انقلاب اسلامی ایران هدف تدوین این پایان نامه بود. در این راستا سوالات مختلفی مطرح شد اینکه نقش دین درجنبش های اجتماعی ایران از دوره قاجار تا انقلاب اسلامی چه بوده است؟دین چگونه نقش محرک و پیش برنده در جنبش های اجتماعی ایران در این دورهداشته است؟ و اماکن وکارگزاران دینی از چه نقشی درجنبش های اجتماعی این دوره زمانی برخوردار بودند؟ با توجه به هدف ومسئله ایجاد شده و به جهت اینکه مطالعه برپایه یک اصول علمی قابل قبول بنا نهاده شود چارچوب نظری از تلفیق رویکرد ساختی – کارکردی (نظریات پارسونز، اسملسر، دورکیم، گیدنز) و دیدگاه بسیج منابع چارلز تیلی تهیه شد که براساس آن مدل نظری وفرضیه های تحقیق بدست آمدند. به شیوه تحقیقات کیفی و با مطالعات اسنادی وکتابخانه ای داده هایی در رابطه با جنبش تنباکو، جنبش مشروطه، نهضت ملی شدن صنعت نفت وقیام پانزده خرداد جمع آوری شدند و با روش تاریخی، موردتحلیل و بررسی قرارگرفتند. از بحث وتحلیل و بررسی یافته ها و نتایجی که به دست آمده فرضیات این مطالعه مورد تایید قرار گرفتند. مشخص گردید که بین دین وجنبش های اجتماعی ایران دراین دوره زمانی رابطه مستقیم وجود دارد. روحانیت به عنوان کارگزاران دینی با بهره گیری از اماکن مذهبی وضمن استفاده از ایدئولوژی دینی و منابع مادی، معنوی وسمبلیک موجود توانستند با آگاهی بخشی به توده نسبت به شرایط اجتماعی روز، آنها را در یک اجتماع واحد منسجم نمایند. این روشنگری و انسجام بخشی توده و برجسته سازی اقدامات مخالف دین وضد ارزشی دولتها از سوی کارگزاران دینی، زیرسوال رفتن مشروعیت نظام، ایجاد بی اعتمادی مردم به نظام، از بین بردن پیوستگی مردم و نظام، پایین آوردن سطح مشارکت مردم وقطع همکاری آنها با نظام را به همراه داشت. موارد ایجاد شده موجب مختل سازی نظام فرهنگی گشته و هم افزایی کل وانسجامی که بین نظام ومردم وجود داشت را از بین برد که در نهایت منجر به شکل گیری جنبش های اجتماعی مختلف در این برهه زمانی از تاریخ ایران گردید.

تعدادی از سروده‌های شاعران برجسته کودک و نوجوان ایران در سال‌های 1390-1357، دربرگیرنده مفهوم خدا هستند. تحقیق حاضر، جایگاه این مفهوم را در سروده‌های مذکور به لحاظ فکری، هنری و ادبی با روش توصیفی- تحلیلی بررسی می‌کند. این اشعار به دو گروه دینی و غیر دینی تقسیم می‌شوند. درونمایه اشعار دینی، از 10 گروه دعایی، فلسفی، اخلاقی، مذهبی، طبیعت محور، اجتماعی، عرفانی، دفاع مقدس، ‌کودکانه و عامیانه تشکیل شده است. خداشناسی در اشعار دینی، مبتنی بر پنج راه آفاقی، انفسی، سیر در حقیقت هستی، تجلی شاعرانه وحدت در کثرت و کودکانه- اساطیری است. تعدادی از اوصاف مربوط به خدا که در اشعار مورد بررسی مطرح شده-اند، با نظریات اشتراک معنوی، سلبی، جمع سلب و ایجاب، تشکیکی و مجازی قابل تبیین هستند؛ همچنین، مبانی نظری تعدادی از اوصاف نیز به طور دقیق قابل تشخیص نیست. نمودهای تخیلی و مجازی زبان که با مفهوم خدا در اشعار کودک و نوجوان مرتبط هستند، 10 گونه توصیف شاعرانه، شبکه تصویری، تشبیه، مجاز، استعاره، کنایه، حس‌آمیزی، نماد، تضاد و تلمیح است. غیر از صدای شاعر یا راوی، صدای شخصیت‌های دیگری نیز در راستای بیان مفهوم خدا در اشعار به کار می‌رود و به طور کلی، 19 محور ارتباطی دربرگیرنده مفهوم خدا در اشعار دینی و غیر دینی کودک و نوجوان ایران وجود دارد.

بازشناخت آرمان‌های انقلاب اسلامی در عرصه‌های گوناگون جامعه‌پردازی و جامعه‌سازی، بر اساس درک امتداد حرکت تمدنی این انقلاب ضروری می‌نماید. بر این مبنا، بنای رفیع «تمدن نوین اسلامی» به عنوان فلسفه‌ی وجودی و چشم‌انداز نهایی انقلاب اسلامی، بر پایه‌ی پرداخت آرمان‌های کلی و کل‌نگرِ مد نظر آن و استخراج طرح‌ریزی‌های تمدنی متکثر، قابل تحلیل و تحقق خواهد بود. در این راستا، رجوع به جهت‌گیری‌ها و افق‌پردازی‌های رهبران انقلاب، یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین رویکردها قلمداد می‌شود. بازخوانی مولفه‌های تمدنی- گفتمانی سه‌گانه‌ی متقوم ِ «ترسیم مطلوب، توصیف موجود و مهندسی گذار»، بر اساس جهت‌گیری‌های کلان رهبر معظم انقلاب، در راستای دریافت و پرداخت تصویری از آینده - که جامعیت و استحکام «معرفتی» و کارآمدی و اثربخشی «سیاستی» را به‌گونه‌ای توأمان داشته و نظریه‌پردازی و سیاست‌گذاری را ارتقاء بخشد - مأموریت محوری پژوهش حاضر قلمداد شده است.بنیان تحقق مأموریت یاد شده، که زیرساخت نظری و نظریه‌ی زیرساختی پژوهش حاضر محسوب می-شود، با بازخوانی مولفه‌های سازنده‌ی آینده‌اندیشی در پرتو درس‌های فلسفه‌ی تاریخ سامان یافته است. در این راستا، زیرساخت روش‌شناختی مورد استفاده با بررسی مقایسه‌ای روش‌های تحلیل محتوا، تحلیل شبکه و تحلیل گفتمان مهیا شده؛ و در نهایت سازه‌ی روشی پژوهش حاضر، حاصل بازآفرینی روش‌های سه‌گانه‌ی فوق و طراحی روشی تلفیقی از آن سه می‌باشد.مجموع رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در بازه‌ای بیست ساله (1368 - 1388) زمینه‌ی به‌کارگیری سازه‌ی روشی مد نظر را شکل می‌دهد. در این راستا، برای گزینش از میان انبوه داده‌های اولیه و پردازش روش‌مند آن-ها، «فرهنگ» به‌عنوان کلیدواژه‌ی محوری انتخاب شده است. بر این اساس تصویر آینده‌ی مطلوب و توصیف حال موجود در پرتو مطالعه‌ی سرمایه‌ها (قوت‌ها و فرصت‌ها) و چالش‌ها (ضعف‌ها و تهدیدها) ممکن خواهد بود؛ از این منظر، سرمایه‌های فرهنگی، اصلی‌ترین سرمایه‌‌ی حرکت و مهم‌ترین داشته‌ها در وضع موجود؛ و چالش‌های فرهنگی نیز، اصلی‌ترین موانع در مسیر حرکتبه سوی مطلوبِ ترسیم شده شناخته می‌شوند. برای پاسخ به «چه باید کرد؟» نیز باید به سراغ فرهنگ رفت. جان‌مایه‌ی مسیر و شاکله‌ی بایدها و نبایدها برای حرکت از وضع موجود به سوی آینده، در پرتو تحول و تکامل فرهنگی ممکن و میسور می‌نماید. در پایان، با هدف زمینه‌سازی برای ادامه‌ی اندیشه‌ورزی دیگر دانشوران در موضوع این پژوهش، با رویکردی آینده‌نگرانه به ارزیابی و بررسی نقادانه‌ی نقایص و کاستی‌های پژوهش حاضر، می‌پردازیم.واژگان کلیدیفلسفه‌ی تاریخ، انقلاب اسلامی، رهبر معظم انقلاب، فرهنگ، تحلیل محتوا، تحلیل شبکه، تحلیل گفتمان، آینده‌پژوهی، آینده‌نگاری.