جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از شیوه‏های بیانی قرآن‏ کریم، برای تبیین حقایق و معارفش، استفاده از اسلوب قصه است. قصص قرآن، به عنوان یکی از مولفه‏های کتاب وحی، از نظر محتوا و هدف، شامل هم? حکمتهای نزول وتوأم با هدفمندی و همسو با غرضی است که آن را دنبال می‌کند و حاوی پیامهای مهم اعتقادی، تربیتی و سنتهای تاریخی و اجتماعی و...است و داستان حضرت موسی(ع) نیز به دلیل تکرارهای مکرر، مملو از این نکات است.عده‏ای معتقدند، قصه‏های قرآنی سمبلیک و پرداخته شده است و پایبند بودن به واقعیت، در آنها مد نظر نیست و از این رو سعی دارند، حجیت بخش اعظمی از آیات الهی را زیر سوال ببرند؛ بنابراین، پس از بیان معانی قصه و ویژگیهای منحصر به فرد قصص قرآنی، به تفصیل در مورد حقیقی یا سمبلیک بودن داستانهای قرآن، سخن رانده شده ونتیجه‏ای که بدست آمده، گویای این مطلب است که سمبولیک کردن داستان، به معنی غیر واقعی بودن آن نیست؛ بلکه سمبلیک بودن با واقعی بودن قصه قابل جمع است.در پایان‏نامه‏ی حاضر، مواردی از مسائل اعتقادی، مورد تحلیل قرار گرفته است؛ از جمله: عصمت حضرت موسی(ع) و آیات منافی عصمت آن حضرت، مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به مراتب هدایت، که منجر به عصمت می‌شود، مصونیت حضرت موسی(ع) از گناه، به اثبات رسیده، وعلاوه برآن، در آیات مربوط به دوران بعثت آن حضرت، ثابت شده که همه چیز مشمول تقدیر الهی است؛ اما نه به مفهومی که اختیار را از انسان سلب کند.فریب و شعبده بودن سحر و عدم نقش آفرینی آن به معنای تأثیرگذاری درامور جاری طبیعت، موضوع دیگری است که به آن پرداخته شده است. و نیز، غوامض موجود در برخی از آیات اعتقادی این داستان، مورد واکاوی قرار گرفته و نتیجه‏ی مطلوب به دست آمده است.همچنین، پس از روشن شدن عدم امکان رویت خداوند با چشم مادی، به موضوع شفاعت خواهی حضرت موسی(ع) در حق نمایندگان بنی اسرائیل اشاره شده و این امر، مویدی برای عقیده اصیل اسلامی شفاعت شناخته شده است. و نیز، قرار گرفتن کوه، بالای سر بنی اسرائیل،یکی دیگر از موضوعات مهمی است، که با بهره گیری از منابع معتبر حدیثی و تفسیری، معجزه بودن آن به اثبات رسیده است. علاوه بر این موارد، مسائل دیگری نیز، مورد بررسی قرار گرفته، که گاه با به دست آوردن کلید حقیقت، شبهه‏ی مورد بحث، رفع گردیده است.

این تحقیق به معنا شناسی مفهوم ایمان در قران می پردازد.هدف ما اینست که بدانیم مفهوم ایمان در قرآن کریم ،با توجه به کاربردهای مختلف چگونه است و به عبارت دیگر در چند معنا به کار رفته است؟برای این کار از منابع مختلف ،مخصوصاتفاسیر گوناگون و کتب لغت استفاده شده و پایان نامهدر چهار فصل تنظیم یافته است. فصل نخست به معناشناسی این واژه پرداخته و ایمان را از نظر لغت ، وجوه ، مفاهیم مشابه و مقابلش بررسی می کند. فصل دوم به بیان رابطه ایمان و عمل صالح پرداخته و جایگاه عمل در ایمان را بیان می کند.در فصول بعد، آثار ایمان در دو قسمت آثار دنیوی شامل هدایت الهی ، برکت مادی ، آزادی از تسلط شیطان ، آمرزش گناه و.. و آثار اخروی شامل درک بهشت ، دریافت پاداش الهی ، بهره مندی از لذائذ همیشگی و.. آمده است.همچنین اوصاف و ویژگی های مومنین ومتعلقات ایمان از جمله( غیب ، رسالت ، امامت ، کتابهای آسمانی و ملائکه) بیان شده است.

از آنجائی که ایمان بر پایه و ارکان تولی و تبری پی‌ریزی شده،لذا تبری یک مبناءزیر بنائی می باشد، واز اهمیت خاصی در نزد مسلمانان بخصوص متکلمان و مفسران برخوردار می‌باشد بنابراین در این رساله سعی شدهبه جایگاه تبری از دیدگاه مفسران و متکلمان با استفاده از کتب تفسیری و کلامیدر چهار محور اساسی بحث شود: در محور اول به معنای لغوی و اصطلاحی تبری از دیدگاه مفسران و متکلمان پرداخته شده است و همچنین به اقسام تبری پرداخته شده ومفهوم صحیح تبری از مفهوم غلط و انحرافی آن تمایز داده شده است و در تمایز بین تبری ممدوح از مذموم به دو طریق مفهوم کلی و مصداقی سخن گفته شده استو در مورد ذاتی و عرضی بحث شده ودر محور دوم در مورد اینکه آیا تبری احساس مثبت است یا منفی و به بررسی وجوه اشتراک و افتراق آن دو (تبری و خشونت) بحث کرده‌ایم. و در محور سوم به بررسی مفاهیم هم خانواده تبری ( لایحب و لعن و عذاب و....) از دیدگاه مفسران و متکلمان بطور مفصل پرداخته شده استو در محور آخر به آثار فردی و اجتماعی تبری و شیوه‌های تبری چه از لحاظ نظری و چه لحاظ عملی پرداخته شده و فلسفه و علت آن مورد بررسی واقع شده است.

تفکر انتقادی، قضاوت هدفمند و خودگردان است؛ که به تفسیر، تحلیل، ارزیابی و استنباط و نیز توضیح شواهد، مفاهیم، روشها، ملاکها و چارچوبها؛ در بستری قضاوت‌گر منجر می‌شود. در پژوهش حاضر به شناسایی پیشایندهای تفکر انتقادی پرداخته شده است. در همین راستا مدلی ارائه گردید که در آن باورهای معرفت‌شناختی به عنوان متغیر برون‌زاد، آمادگی‌های تفکر انتقادی به عنوان متغیر واسطه‌ای، و مهارتهای تفکر انتقادی به عنوان متغیر درون‌زاد درنظر گرفته شدند. مشارکت‌کنندگان این پژوهش، 217 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز، بودند. که توسط سیاهه باورهای معرفت‌شناختی (EBS)، پرسش‌نامه آمادگی تفکر انتقادی ریکتس، و آزمون تفکر انتقادی واتسون-گلیزر، مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای تعیین پایایی پرسش‌نامه‌ها از روش آلفای کرونباخ و جهت احراز روایی مقیاس‌ها از تحلیل عوامل استفاده شد. روش آماری مدل معادلات ساختاری در نرم‌افزار AMOS، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، به کار گرفته شد. بدین‌صورت که ابعاد باورهای معرفت‌شناختی شامل ساختن و اصلاح دانش، ساختار دانش، و سرعت کسب دانش در قالب متغیرهای آشکار، ابعاد آمادگی‌های تفکر انتقادی شامل ابتکار، پختگی، و دل‌مشغولی نیز در قالب متغیر آشکار، و در نهایت ابعاد استنباط، تفسیر و ارزیابی به عنوان شاخص‌های متغیر مکنون مهارتهای تفکر انتقادی در نظر گرفته شدند. و برای تعیین واسطه‌گری از مراحل بارون و کنی و دستور Bootstrap، استفاده شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که دو بعد باورهای معرفت‌شناختی شامل بعد ساختن و اصلاح دانش، و بعد سرعت کسب دانش پیش‌بینی‌کنند? مثبت و معنی‌دار مهارتهای تفکر انتقادی هستند. نتایج در خصوص نقش باورهای معرفت‌شناختی در آمادگی‌های تفکر انتقادی نیز نشان داد که: آمادگی پختگی توسط هر سه بعد باورهای معرفت‌شناختی شامل ساختن و اصلاح دانش، سرعت کسب دانش، و ساختار دانش، به طور مثبت و معنی‌داری پیش‌بینی می‌شود. آمادگی ابتکار نیز توسط دو بعد از ابعاد باورهای معرفت‌شناختی شامل ساختن و اصلاح دانش، و سرعت کسب دانش به صورت مثبت و معنی‌دار، و توسط بعد ساختار دانش به صورت منفی و معنی‌داری پیش‌بینی ‌می‌شود. و در نهایت آمادگی دل‌مشغولی توسط تنها توسط بعد ساختن و اصلاح دانش، به صورت مثبت و معنی‌داری پیش‌بینی می‌شود. در زمینه نقش واسطه گری آمادگی‌های تفکر انتقادی نیز، نتایج نشان دادند که تنها بعد پختگیِ آمادگی‌های تفکر‌انتقادی دارای نقش واسطه‌گری در رابطه هر سه بعد باورهای معرفت‌شناختی و مهارتهای تفکر انتقادی، است. بنابراین باورهای معرفت‌شناختی به واسطه‌ی آمادگی پختگی، منجر به شکل‌گیری مهارتهای تفکر انتقادی می‌شوند. براین‌اساس دلالت‌های پژوهش برای خانواده، معلمان و اساتید، مورد بحث قرار گرفت.

براي حركت در جهت ايجاد يك جامعه‌ي مطلوب قرآني، يعني جامعه اي كه منطبق با اهداف و آرمانهاي قرآن باشد، نياز به افرادي است كه با بسترسازي مناسب، زمينه هاي لازم را براي آشنايي،انس و عمل به تعاليم قرآن در جامعه فراهم آورند. بديهي است چنين افرادي ، خود بايد بهره‌مند از اصيل ترين تعاليم اين كتاب آسماني بوده و منش ، كنش و واكنش ايشان در جامعه نيز نمودي از اسلام واقعي و تعاليم ناب قرآني باشد. بنابراين تبيين شاخصه‌هاي عمومي اين فعالان قرآني و نيز ويژگيهاي خاصِّ اصناف مختلف اين فعالان ضروري به نظر مي رسد.در راستاي همين هدف در اين مجموعه مهمترين شاخصه‌هاي فعالان قرآني با استعانت از قرآن كريم و رهنمودهاي معصومان«ع» ترسيم شده است.اين شاخصه‌ها به « شاخصه‌هاي عامّ فعالان قرآني » و « شاخصه‌هاي خاصّ اصناف مختلف فعالان قرآني » تقسيم شده و هر كدام در فصلي جداگانه مورد بررسي قرار گرفته‌اند. در فصل اول به «شاخصه‌هاي عامّ» در سه بخش شامل: حوزه‌ي اعتقادات و معارف (شامل: قرآن‌شناسي، ولي‌شناسي، بصيرت، يقين، ايمان و اخلاص) حوزه‌ي احوال و ملكات نفساني (شامل: تفكر و تدبر، خوف و رجاء، پند پذيري و عبرت‌گرفتن، توكل، زهد، جهاد با نفس، تقوا، محبت ، اخلاق نيكو و ...) حوزه‌ي رفتار عملي (شامل: پيشگامي و پيشتازي، عمل صالح، رعايت ظرافتهاي گفتاري، امانت‌داري، انجام واجبات و ترك محرمات، عدالت، جهاد، تعاون و ...) پرداخته شده است.در فصل دوم « شاخصه‌هاي خاصِّ اصناف مختلف فعالان قرآني» شامل مديران، مبلغان، معلمان، مفسران، قاريان و حافظان ،هر يك در بخشهاي جداگانه‌اي تبيين شده است.

آدمي فطرتاً علاقه‌مند به نيكي‌هاست،‌ اما در مقام عمل غالباً‌ موفق نمي‌شود كه در مسير فضايل اخلاقي گام بردارد. يافتن راهكاري براي حلّ اين مشكل،‌ قرن‌هاست كه ذهن بشر را به خود مشغول كرده است و عدّه‌اي علم و گروهي،‌ ايمان را كليد حلّ این مشكل دانسته‌اند. گفتني است كه فلاسفه و مربّيان يونان باستان، همچنين فلاسفۀ حقوق و انديشمندان دورة‌ رنسانس و پس از آن،‌ بر نقش علم و در مقابل،‌ پيامبران و اولياي الهي،‌ بر نقش ايمان در اين باره تأكيد ورزيده‌اند. از اين رو،‌ اين مسئله در حوزه‌هايي چون فلسفة‌ اخلاق، فلسفة حقوق،‌ فلسفة تعليم و تربيت و تفسير آيات و روايات شريفه،‌ قابل بحث و بررسي است. از ديدگاه قرآن کریم،‌ علم ابزاري لازم،‌ اما ناكافي براي گام برداشتن در مسير خودسازي به شمار مي‌رود،‌ زيرا كه از اين ديدگاه انسان موجودي دوكانوني است؛‌ كانون عقل و كانون دل؛‌ از اين رو، او زماني به انجام عملي اقدام خواهد نمود كه عقل و دلش براي انجام آن همسو شده باشند و در واقع به معلومات و معقولاتش، دل داده و ايمان آورده باشد. بايد گفت كه در اصل عمل اختياري بر سه پاية بينش،‌ گرايش و قدرتِ بر انجام كار، استوار است. در رسالة پيش رو كه پژوهشي توسعه‌اي است و در هر دو حيطة نظر و عمل وارد شده و به روشي توصيفي،‌ تبييني و تحليلي،‌ در صدد پاسخ گفتن به مسئلة مذكور برآمده،‌ ابتدا بر نقش اختیار در نوع اعمال انسان تأکید شده است و سپس، سهم بينش و گرايش در شكل‌گيري عمل اختياري‌ مورد بررسي قرار گرفته است. همچنين اميال و گرايش‌هاي انسان،‌ ريشه‌يابي شده و بر نقش ويژه و محوري آنها در اعمال اختياري انسان و همچنین تأثیر گرایش‌ها بر بینش‌ها تأكيد گرديده است. در انتها نيز راهكارهايي جهت تقويت ايمان،‌ ارائه گرديده است كه يكي از موارد نوآوري اين رساله به شمار مي‌رود. ارائة اين پژوهش،‌ در واقع دلايل ناكامي انسان‌ها در صعود به قلّه‌هاي انسانيت را پيش رو مي‌گذارد و راهكارهايي مؤثر براي موفقّيت در مسير خودسازي به دست مي‌دهد.

پژوهش حاضر، به شناسایی و تحلیل مولفه های انس با قرآن در آیات و روایات پرداخته و از نظر هدف، بنیادی و از نظر روش، اکتشافی می باشد. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است. جامعه پژوهش متنی و شامل قرآن کریم، بحارالانوار و کنزالعمال و نمونه تحقیق متنی و شامل آیات و روایات مربوط به انس با قرآن از منابع پیش گفته می باشد.پس از بررسی آیات و روایات در منابع، 481 گزاره به دست آمده در ذیل 21 مولفه دسته بندی شد. مولفه ها در قالب سرمقوله، دو مقوله و پنج زیرمقوله انس مقدماتی، فهم و عمل به قرآن در بعد فردی؛ و ترویج و اجرای قرآن در بعد اجتماعی اختصاص داده شد. پس از تحلیل مولفه ها از بین 21 مولفه، مولفه‌ی"ایمان"با فراوانی 16.2 ، "فهم دقیق" با فراوانی14.8 و مولفه"اطاعت و پیروی" با فراوانی 10.8 درصد به ترتیب رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص دادند.در بین زیرمقوله ها نیز "عمل به قرآن" که در بعد فردی انس با قرآن قرار دارد با فراوانی 29 درصد بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است.موارد زیرمجموعه انس مقدماتی با قرآن را می توان پیش نیاز تدبر دانست، چنان که تدبر عامل ثمر بخشی آن هاست. فهم نفسی ابتدایی قرآن کریم، ملازم با قرائت و مقدم بر تدبر است. تدبر هم مقدم برتفکر و هر دو زمینه ساز تذکر هستند. به طور کلی موارد مندرج تحت فهم ابتدایی قرآن (خصوصا تدبر)، مقدمه فهم دقیق و عمیق آن (تفسیر) هستند. هر سطحی از فهم به تناسب خود مقدمه عمل به قرآن کریم است. بعد اجتماعی انس با قرآن شامل ترویج و اجرای قرآن کریم نیز ارتباط متقابلی با انس فردی دارد، یعنی ترویج و اجرای هرچه بیشتر قرآن کریم در جامعه، رونق انس فردی با قرآن را بیشتر می کند و انس فردی نیز، زمینه ساز عمل به وظایف اجتماعی انس است.

طبع بر قلب، مهر زدن بر دل است به طورى که قدرت درک حق, از فرد گرفته می شود. در این رساله، « طبع قلب از دیدگاه قرآن و روایات» مورد بحث قرار می‌گیرد و مباحث ذیل را مورد تحقیق قرار می‌دهد:- عوامل زمینه ساز طبع قلب در قرآن و روایات. تبعیت از هوای نفس، اساسی‌ترین عامل در جهت ایجاد طبع به حساب می‌آید و انسان به واسطه‌ی آن، آلوده به گناهانی می‌شود که هر کدام از آن‌ها نیز به تنهایی در ایجاد طبع بر دل موثّر است.- آثار طبع قلب از منظر قرآن و روایات که اگرچه خود این موضوع (طبع بر قلب)، کیفری برای افراد محسوب می‌شود لیکن پیامدهای دیگری نیز دارد که عواقب آن دامن‌گیر افراد می‌شود.- راهکارهای پیشگیری از طبع، راه‌‌های نورانی ساختن قلب از منظر قرآن و روایات. ایمان به همراه عمل صالح اساسی‌ترین راه مقابله با این بیماری است. برخی از راهکارهای مطرح شده، به ریشه‌های طبع باز می‌گردد و درصدد برطرف کردن آن است و برخی دیگر از طریق رقّت قلب و نورانی کردن آن، مانع طبع بر دل می‌شود.

«کفر و ایمان»، از مفاهیم مورد بحث میان متکلمان، فلاسفه و عرفا بوده است. هریک از مشارب فکری- فلسفی با ملاحظه بخشی از معانی «کفر و ایمان» به تعریف آن دست یازیده‌اند. این رساله کوشیده است با تبیین نظرات قرآن و حدیث به تعاریف متکلمان، فلاسفه و عرفای گوناگون بپردازد. مولانا با نگاهی عرفانی به مقوله «کفر و ایمان» می‌‌‌نگرد.بررسی مصادیق کفر و ایمان از نگاه عرفانی مولانا در مثنوی، به نتایج خوبی انجامیده است. مولانا با نگاهی عارفانه-عاشقانه به «کفر و ایمان» می‌پردازد. این شاعر بزرگ زبان فارسی، به دو گونه کفر معتقد است:‌ کفر مذموم و کفر محمود. کفر مذموم، پوششی است که به‌واسطه آن خدای را نمی‌بینند و کفر محمود، به‌سبب پوشیده شدن غیر خدای به‌واسطه عشق،‌ راهی برای وصول به حضرت حق است. مولانا به سه نوع ایمان باور دارد: تقلیدی، تحقیقی (فلسفی) و شهودی (عاشقانه- عارفانه). ایمان تقلیدی مخصوص عوام، ایمان تحقیقی نگرش فلاسفه و ایمان شهودی ویژه عرفاست. تفاوت نگاه مولف مثنوی معنوی نسبت به دیگر عرفا، عاشقانه بودن آن است.مولانا در مثنوی معنوی با نگاه ترکیبی عارفانه- عاشقانه به «کفر و ایمان» می‌پردازد.

علم و دانش از مسائل مورد توجه قرآن کریم است. قرآن کریم بر اساس نگرش هدایت گرانه‌ی خود تعریفی ویژه از علم دارد.از دیدگاه قرآن کریم دانش تنها اندوختن اصطلاحات علوم و فنون نیست بلکه ابزاری برای رشد و تعالی انسان‌ها و حرکت آن‌ها به سوی سعادت است و هر آن چه در بردارنده این ویژگی باشد، جزء علم است. تبیین چگونگی تأثیر علم در سعادت انسان می‌تواند عامل مهمی در گرایش انسان‌ها به علم و دانش باشد. بررسی آیات قرآن کریم نشان می‌دهد علم به صورت همه جانبه در بینش، گرایش و رفتار سعادت‌مندانه‌ی انسان تأثیر‌گذار است. تأثیر‌گذاری علم در این عرصه می‌تواند با‌واسطه و یا بی‌واسطه باشد.این نوشتار پس از تبیین مفاهیم علم و سعادت، ابزارها و شاخصه‌های علم از دیدگاه قرآندرنهایت به جنبه‌های گوناگون ارتباط مستقیم و غیرمستقیم علم با بینش، گرایش و رفتار سعادت‌مندانه‌ی انسان پرداخته است. مجاری تأثیر علم در بینش سعادت‌مندانه‌ی انسان در بُعد مشخص می‌شود که علم از طریق ارتباط با ایمان نقش مستقیم و غیر‌ مستقیم در سعادت انسان دارد. در این بخش مجاری ارتباط علم با گرایش سعادت‌مندانه‌ی انسان و نقش علم در تقوا، تزکیه و خشیت که از عوامل سعادت انسان هستند، بارز و نمایان است. بررسی نقش علم در رفتار سعادت‌مندانه‌ی انسان نیز حاکی از آن است که این امر نیز معلول علم و دانش انسان است و علم از طریق ارتباط با عمل صالح، اطاعت از پروردگار، شکرگذاری از نعمت‌های خداوند به صورت مستقیم و غیر مستقیم دخیل در سعادت انسان است.