جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر در پی بررسی خودشناسی درآراء علامه جعفری به روش توصیفی - تحلیلی ?است،در بررسی مزبورکار با توصیف و تحلیل تعریف خودشناسی از دیدگاه علامه جعفری آغاز و سپس با توصیف وتحلیل مبانی ومولفه هایی که دیدگاه علامه بر آن ها مبتنی است وتوصیف و تحلیل مختصات وساختار وجودی خود و درنهایت نتایج و لوازم خودشناسی از دیدگاه علامه جعفری تحت عنوان استقرار حیات معقول و توصیف و تحلیل ابعاد گوناگون آن پیگیری شده است ودر بررسی نهایی کل کار نتایج زیر به دست آمده است: 1- خودشناسی در آغاز هر نوع حرکت تکاملی از سوی نفس انسان ها ضرورت دارد.2- تعریف ثابت و منطقی از خود وجود ندارد.3 - خودشناسی از دیدگاه علامه جعفری عبارتست از شناخت مختصات وخصوصیات انسان در یک سیستم باز. 4- شناخت دارای شدت و ضعف است از آگاهی اولیه وغیر مختارانه به حیات نفس آغاز وتا آگاهی مختارانه به کنه هستی مندها در یک سیستم باز ورو به تکامل ادامه دارد. 5- خود هم به لحاظ وجودی و هم به لحاظ ارزشی پیوسته در صیروت و دگرگونی است. 6- عوامل به فعلیت رسانند? هم? استعدادهای خود از ، اتصال به کمال برین از طریق عوامل شناختی مانند: علم فلسفه ،علم اخلاق و علم شهودی و علم حکمت و علم عرفان و مذهب است .7- غایت شناخت خود و دگرگونی وحرکت پیوسته آن? ،استقرار حیات معقول است که عبارت از عبادت پرودگار هستی بخش است.

در اين کتاب، با روشي توصيفي- تحليلي، دو ديدگاه در مورد رابطه و نسبت خالق و مخلوق، با ذکر مباني هرکدام و بيان لوازم و نتايجشان بررسي شده است. رابطه خالق و مخلوق، موضوعي است که در همه جريانات سنت نظري تاريخي ما، اعم از کلام، فلسفه و عرفان مستقلاً موردبحث واقع شده است و هرکدام از اين علوم ديدگاه خاصي را در اين زمينه اتخاذ نموده‌اند. سنخيت، وحدت و تباين، عمده نظرياتي است که در اين زمينه بيان شده است. علامه محمدتقي جعفري و آيت ا... عبدالله جوادي آملي، دو تن از متفکرين معاصر اسلامي هستند که در آثار خود به نحو گسترده به اين موضوع ورود پيدا کرده‌اند.

نظریه «وحدت شخصی وجود» عالی ترین مرتبه توحید نظری است. این نظریه، به رغم سابقه طولانی اش، در سنت ما تا پس از ابن عربی و قونوی صورتی نظام مند نیافته است. این نظریه در آثار ابن عربی با روشنی بیشتری نسبت به گذشتگان مطرح شد و شارحانی چون قونوی، کاشانی، قیصری، جامی، سید حیدر آملی و ابن ترکه اصفهانی آن را ورز دادند و به منزله نظریه ای در باب وجود مطرح کردند. ملاصدرا این نظریه را به حسن قبول تلقی کرد و بر اساس موازین حکمت به تبیین آن پرداخت و دو برهان بر اثبات آن اقامه کرد. این نظریه در واقع رای نهایی ملاصدراست و می توان نظریه وجود تشکیکی وجود را نسبت به آن نظریه ای متوسط تلقی کرد. پس از ملاصدرا، عارفان و حکیمانی چون آقا محمدرضا قمشه ای، سید احمد کربلایی، میرزا علی آقا قاضی، امام خمینی و علامه طباطبایی از معتقدان و مدافعان این نظریه بوده اند. بر حسب این نظریه، موجود و وجود حقیقی منحصر به ذات اقدس حق تعالی است و ما سوی اله جملگی شیونات و تجلیات و ظهورات آن وجود واحدند و اطلاق موجود بر مظاهر و مجالی کثیر آن، بالعرض و المجاز است. بنابراین، اولا، کثرات محسوس و معقول اموری پنداری محض نیستند و خارج از ذهن ما تحصل و تحقق دارند، نهایت آن که حقیقت آن ها عین وجود نیست، بلکه مظهر و مجلای وجودند؛ و ثانیا، هیچ یک از کثرات عالم کون حقیقتا وجود ندارند و لذا اسناد هم خدایی و حلول و اتحاد به اصحاب این نظریه کاملا نادرست است. با این همه، گروه های مختلفی به مخالفت با این نظریه پرداخته و آن را از همین دو جهت مورد نقد و انکار قرار داده اند. در این مقاله اظهارات مرحوم علامه جعفری که به استناد پاره ای از اقوال ملاصدرا در اسفار این نظریه را همه خدایی و مستلزم حلول یا اتحاد پنداشته است، مورد بررسی و تحلیل و نقد قرار می گیرد.

تحقیق حاضر پژوهشی در مسأله نفخ روح در آدمدر تفسیر «المیزان» و «تفسیر مثنوی مولوی» اثر علامه جعفری است. علامه طباطبایی معنای دمیده شدن روح الهی در آدمی را ارتباط برقرار نمودن میان روح و بدن دانسته و برای روح در عین اتحاد با بدن، نوعی استقلال از بدن نیز تعریف می‌کند. ایشان تبیین می‌نماید اینکه خداوند روح دمیده‌شده در آدم را به خود منسوب و اضافه نموده، از روی شرافت دادن به این روح و نیز از باب اضافه لامى است که اختصاص و ملکیت را مى‏رساند. علامه جعفری ضمن نقد و بررسی علمی نظرات دانشمندان به تبیین و تکمیل نظریه‌ای می‌پردازد که معتقد است یکی از اوصاف کمالیه خداوند، حیات به معنای عمومی بوده و همین صفت منشأ بروز روح انسانی و ملکوتی در آدمیان نیز هست و به همین جهت همه موجودات، خصوصاً انسان را جلوه‌گاه صفات الهی می‌دانند لذا فرموده خداوند ﴿و نفخت فیه من روحی﴾ اضافه حقیقی بوده و احتیاجی به تأویل ندارد. ایشان با واکاوی بعد دیگر موضوع، میزان بهره‌مندی انسان از نسیم روح الهی را به مسأله ایمان و تعهد و احساس مسئولیت در عالم وجود، مرتبط و وابسته می‌داند.

کتاب «جبر و اختیار» از جمله آثار نوشته شده در مورد بحث جبر و اختیار به قلم مرحوم استاد محمدتقی جعفری می‌باشد. از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار می‌گیرد، کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده‌اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده‌اند. استاد محمد تقی جعفری خواسته نگاه جامعی به موضوع جبر و اختیار داشته باشد. همین ویژگی آن را از سایر کتب نوشته شده در این زمینه متمایز ساخته است. این کتاب سه فصل اصلی دارد. در فصل اول مسأله جبر و آزادی از جنبه علمی‌ خالص مورد بررسی قرار گرفته و بیشتر به فلسفه‌های غربی، یافته‌های روانشناسی و انسان شناسی پرداخته شده است. این فصل از کتاب، که حجم عمده‌ای از کتاب را به خود اختصاص داده، به نقل نظر مکاتب گوناگون جهان در مورد مسئله جبر و اختیار پرداخته است. در فصل دوم، نویسنده، مسأله را از بعد فلسفی بررسی کرده و به تحلیل نظریات مختلف در این باب پرداخته است. این فصل از کتاب بیشتر به نقل نظریات‌ اندیشندان اسلامی ‌اختصاص دارد. فصل سوم که بخش کوچکی از کتاب را شامل می‌شود، به بررسی چند مسأله مرتبط با جبر و اختیار پرداخته و تعارض آنها را با اختیار انسان و سنتهای ثابت الهی در جهان، بررسی و تحلیل می‌کند.

فضای فکری و سیاسی اجتماعیِ حیات علامه جعفری، متأثّر از ایدئولوژی های مارکسیسم، سوسیالیسم و لیبرالیسمِ حاکم بر فضای جهانی سده بیستم م یباشد. وی به مثابه فیلسوف ایرانِ معاصر در این دوره، نسبت به ایدئولوژی های مذکور و مفاهیمِ سیاسی تولید شدة جدید از سوی آنان؛ همچون آزادی و برابری، ب یتفاوت نبوده، و به اتخاذ موضع و ارائه دیدگاه می پردازد. پرسش اصلی، آن است که علامه جعفری به عنوانِ فیلسوف اسلامی ایرانِ معاصر با چه مبنا و معانی درباره مفاهیم مذکور، موضع گیری کرد و آن ها را جای گزینِ معانیِ مفاهیم تولید شدة رایج نمود؟ ادعا آن است که علامه جعفری در مواجهه با مسائل زمانه بر این باور است که روآوری به ایدئولوژ یهای مذکور، به گمراهی انسان و جامعه اسلامی منتهی می شود و آنچه می تواند راهگشا و نجات بخشِ انسانِ مسلمان در عصر جدید باشد، اتخاذ راه و شیوه اعتدال میان آ نها، با مبنا قرار دادن دین اسلام به منزله شیوه زندگیِ معتدل است، که قرآن کریم و سنت رسول خدا و اهل بیتش معرفی می کنند. محقق در این موضوع از روش تحلیلی استفاده کرده و دیدگاه های علامه جعفری از مفاهیم مذکور را بر پایه مفروضات و پیش ذهنیت های وی مورد تحلیل قرار می دهد.

کتاب «جبر و اختیار» از جمله آثار نوشته شده در مورد بحث جبر و اختیار به قلم مرحوم استاد محمدتقی جعفری می باشد. از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار می گیرد، کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده اند. استاد محمد تقی جعفری خواسته نگاه جامعی به موضوع جبر و اختیار داشته باشد. همین ویژگی آن را از سایر کتب نوشته شده در این زمینه متمایز ساخته است. این نوشتار درصدد بررسی و نقد این اثر می باشد.