جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم حقیقت لفظی و کتبی عالم وجود می باشد و به همین نسبت، عالم هستی نیز حقیقت عینی و تکوینی قرآن است.بدین لحاظ «بسم الله الرحمن الرحیم» سر آغاز کلمات خداوند در کتاب آسمانی و سر سلسله کلمات وجودی حق در نظام تکوین عالم است. از این رو بسیاری از دانشمندان و فیلسوفان به تبیین و تفسیر این آیه شریفه پرداخته اند. در این پژوهش بناست به تحلیل و تبیین تفسیر «بسم الله الرحمن الرحیم» از نظر امام خمینی (ره)، علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی و بیان نکات مهم و ارزشمند تفاسیر این بزرگان و همچنین تبیین نقاط اشتراک و اختلاف این سه فیلسوف و مفسر بزرگ بپردازیم. روش‌شناسی پژوهش:این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی و با راهبرد کیفی بوده که از طریق منابع کتابخانه ای و پایگاه های اطلاعاتی ملی صورت گرفته است. یافته‌ها: این پژوهش به تفصیل آراء امام خمینی (س)، علامه طباطبایی و دیدگاه نوینی که آیت الله جوادی آملی بر اساس ساختارهای زبانی (بسمله) بیان کرده اند، تبیین شده است و تطبیق و مقایسه هستی شناختی و انسان شناسی بین نظرات این سه دانشمند انجام شده است. تفسیر «بسم الله الرحمن الرحیم» از نظر این سه دانشمند، با وجود تفاوت‌هایی که با هم دارند تا حدودی قابل انطباق با یکدیگرند. نتیجه‌گیری: در تبیین عرفانی بسم الله، همه عالم اسماء الله و آیات حقّند که مطابق با کمال وجودی در مراتب وجود مرتّب شده اند؛ اسم اعظم، اولین، بزرگترین و محیط ترین آیه و تجلی خداوند است و در هر مرتبه از مراتب ذات و صفات و افعال به تناسب همان مرتبه تعریف می گردد. بسم الله در هر سوره و بلکه در هر قول و فعل با بسم الله دیگر سوره ها و افعال و اقوال متفاوت است. باء بسم الله به اعتباری تجلی اول یا حقیقت محمدیه است که مصداق عینی اسم اعظم می باشد. همچنین رحمان، ظهور بسط وجود و رحیم، ظهور کمال وجود است.

تفاوت جنسیتی،نوع انسان را به دو صنف بزرگ زن و مرد، تصنیف میکند.باوجودتمام اختلاف‌ها، زن و مرددرذیل نوعی واحد قرارمی‌گیرند،با این حال، اختلاف‌های وابسته به جنسیت، نگاه های متفاوتی را نسبت به فعلیت انسانی زن و فعالیت های اجتماعی او سبب شده. برخی، مرد بودن را نوعی کمال انسانی برشمرده و معتقدند زن به دلیل نوع خلقت و جنسیتش نمی تواند انسانی کامل به شمار رود و فعالیت اجتماعی او تنها مانعی درمقابل تعالی مرد است. در مقابل، اندیشمندان اسلامی معتقدند که ملاک در ارزش انسانی، تقواست و زن و مرد هر دو می توانند به کمالات انسانی دست یابند و اجتماع نیز به حضور زن، نیازمند است. هردواندیشه درمعرفت اسلامی، دارای نمایندگانی است؛اماآنچه ضرورت دارد، مشخص شدن نگاه اصیل اسلامی است و این مهم جز با عرضه این دو دیدگاه بر آیات و سنت ممکن نخواهد بود. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر تفاوت جنسیتی بر فعلیت انسانی و فعالیت‌ اجتماعی از نظرگاه امامیه و وهابیت با محوریت اندیشه‌های آیت‌الله جوادی‌آملی و بن‌باز است که با روش تطبیق و تحلیل به نگارش درآمده است. براین اساس، بن باز دروهابیت ازجمله کسانی است که با اعتقاد به نقص عقل و ایمان زن،فعلیت انسانی اورا بی‌پاسخ قرار داده و به بهانه اختلاط، اوراازحضوردراجتماع بازمی‌دارد.درمقابل، آیت‌الله جوادی،مهم‌ترین بعد انسان را روح می‌داند که جنسیت درآن معنا ندارد و زن و مردبا تقوا پیشگی می‌توانند مراحل فعلیت خودرابدون هرگونه تبعیض،پشت سرگذارند.فعالیت اجتماعی نیز برای زن، بارعایت حدوداسلامی،جایز و در برخی موارد،ضروری است. این نگاه، افزون برمطابقت با عقل،برگرفته ازآیات قرآن و روایات است.

پیدایش منازعه ای بی پایان بین طرفداران علم و دین پس از دوران رنسانس ، سبب شکل گیری نحله های مختلف در موافقت یا مخالفت با امکان علم دینی گردید. پدیده ای که هر چند جرقه های اولیه ی آن در مسیحیت زده شد اما متفکران مسلمان پرچمدار توسعه ی آن شدند. استاد جوادی آملی و دکتر سید حسین نصر را باید از طرفداران امکان علم دینی دانست که علی رغم اشتراکات فراوان، هر کدام طریقی متفاوت را برای دستیابی به آن برگزیده اند. علامه جوادی با تمسک به مبانی فلسفه ی الهی و برجسته سازی نقش عقل در معرفت دینی، علوم جدید را در تعارض با دین تلقی نمی نماید و رویکرد وحدت علم و دین از طریق شمولیت بخشی و توسیع دائره حقیقت دین را راهکار دستیابی به علم دینی می داند. اما در دیدگاه دکتر نصر علوم مدرن در تعارض با مبانی جهان بینی دینی است و احیای سنت و عناصر اساسی آن چون حکمت خالده که میراث تمدن کهن دینی است تنها راه احیای علم دینی است. بنابراین دکتر نصر مسیر احیاء علم دینی را در مقابل طریق انحلال استاد جوادی آملی بر می گزیند. شیوه پژوهش در این نوشتار اسنادی- تحلیلی و بهره وری از منابع کتابخانه ای بوده و بر اساس یافته های پژوهشی به نظر می رسد عناصر بکار گرفته شده در مبانی حکمت متعالیه توسط استاد جوادی آملی نویدی بر یافتن راهکاری قابل بررسی در بازنگری درمبانی شاخه های مختلف علوم انسانی و بومی و اسلامی سازی آنها است.

یکی از دستاورد های سلوک قلبی عارف، شهود حقایقی است که برای سایر افراد غیب محسوب شود. ایمان به غیب وتبیین مساله امکان ارتباط با عالم غیب برای انسان ، تاثیر به سزایی در معنویت وسلوک عملی سالک الی الله دارد اثبات امکان ارتباط با عوالم غیبی از نظر فلسفی وعرفانی وتفسیری می‌تواند اسباب رسیدن به یقین نظری را برای سالک فراهم آورد. ضرورت انجام پژوهش از این جهت روشن گردد. سوال های پژوهش این است که، در آثار امام خمینی و حضرت آیت الله جوادی آملی،از دیدگاه تفسیری عرفانی و فلسفی،آیا برای انسان امکان ارتباط باعالم غیب هست؟ عالم غیب وشهادت چه نسبتی باهم دارند؟و چگونه می توان به مراتب عالم غیب دست یافت ؟ نتیجه تحقیق نشان می دهد که از منظر امام خمینی (ره) و آیت الله جوادی آملی، برای انسان از طریق معارف عقلانی ، شهود عرفانی و وحیانی و نیز تهذیب و ریاضت عملی، امکان ارتباط با عالم غیب وجود دارد. و نیز بر مبنای آثار تفسیری وعرفانی وفلسفی ایشان، عالم غیب وشهادت وجود مستقلی نداشته و در نسبت با یکدیگر سنجیده شوند وآنکه جهان دارای مراتبی از غیب است، که انسان توانایی ارتباط با آن مراتب را دارد. و نیز بیان این نکته که انسان کامل خلیفه الهی واسطه ارتباط بین غیب و شهود است ، معراج پیامبراکرم (ص) نمونه ارتباط مستقیم انسان کامل با عوالم غیبی است. نتیجه تحقیق بیانگر این مسأله است که ارتباط با عالم غیب، از طریق کشف و شهود ، برای سایر انسان های دیگر هم ممکن و منوط به از بین بردن موانع و مصفا کردن قلب است که به وسیله تهذیب نفس و ریاضت عملی حاصل می آید. اما اگر سالک در مسیر سیر و سلوک دچار اشتباه و لغزش شود، با اجنه وشیاطین مرتبط شده و از هدف خویش باز می -ماند. پژوهش حاضر به روش توصیفی – تحلیلی بوده که با مراجعه به منابع مکتوب ، سایت های علمی ونرم افزار ها تدوین شده است. .

بحث سعادت و معرفت یکی از دغدغه های انسان و نظام های مختلف فکری و از مباحث مهم دینی، فلسفی، کلامی و اخلاقی است که از دیر باز ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. همانطور که ظرف تحقق سعادت و کمال حقیقی انسان مورد اختلاف است، برخی آن را در حیات دنیوی و مادی می دانند و برخی آنرا در ورای حیات مادی یعنی جهان اخروی تلقی می کنند؛ بنابراین راه های دستیابی به آن نیز متفاوت است. این نوشتار درصدد است ابتدا معنای سعادت حقیقی و ارتباط آن با معرفت را از منظر آیت الله جوادی آملی نشان دهد و سپس به بیان دیدگاه نهایی ایشان برای رسیدن به سعادت و کمال حقیقی بپردازد. آیت الله جوادی آملی حکیمی متأله است و بر اساس مبنای اصالت وجود در حکمت متعالیه، سعادت را امری وجودی می‌داند. از مباحث مهم و پایه ای در باب معرفت، شناختِ خود ِ انسان است که بدون آن، راه یابی به هیچ نوع معرفت و شناختی امکان پذیر نخواهد بود. به اعتقاد آیت الله جوادی آملی معرفت توسط نفس حاصل می شود و اختلاف قوا و ابزار کسب معرفت، در شدت و ضعف قوای نفس انسانی می باشد. ایشان با توجه به قوای ادراکی انسان، ابزارهای معرفتی را به، حواس پنج گانه، خیال، وهم، متخیله، عقل و قلب تقسیم می کند. از دیدگاه آیت الله جوادی آملی هر چیزی کمال خاص خود را دارد و سعادت غایت مطلق و مطلوب نهایی انسان است. از نگاه وی معرفت خداوند و پس از آن معرفت نفس، مهم ترین معرفتی است که در تحقق این مهم نقش اساسی ایفا می کند و این فرایند در مرتبه عقلانی حاصل می شود. بدین نحو که نفس صورت عقلانی به خود می گیرد و در نهایت با رسیدن به این مرتبه به بیشترین لذت ممکن دست می یابد.

قرآن و روایات، از مه مترین منابع تفسیری هستند که پیوند وثیقی با یکدیگر دارند. شناخت رویکردهای روایی مفسران و بررسی گون ههای بهر همندی ایشان از روایات، یکی از شاخ ههای شایسته توجه در تفسیر به شمار م یرود. در دوره معاصر تفسیر تسنیم، تنها تفسیر اجتهادی است که جامع رو شهای مختلف تفسیری اعم از قرآن به قرآن، روایی و عقلی است و می کوشد تا برنام ههای سعاد تآفرین قرآن را در راستای بهر همندی از روایات گهربار معصومین؟عهم؟، به متن زندگی انسا نها بیاورد. این نوشتار با پردازش اطلاعات به روش توصیفی _ تحلیلی و گردآوری به شیوه کتابخان های، به بررسی رویکرد تفسیر تسنیم نسبت به روایات تفسیری پرداخته است. بر پایه یافت ههای تحقیق اگر چه از نظر آی تالله جوادی آملی حجیت سنت وابسته به قرآن است، اما ایشان جایگاه اه لبیت؟عهم؟ نسبت به باطن قرآن را مه متر از قرآن م یداند و به حجیت سنت قطعی )اعم از متواتر و خبر واحد همراه با قرائن یقینی( معتقد است و نقش آ نها را در تفسیر قرآن، همتای آیات قرآن م یداند. ایشان سنت قطعی در تمام روایات تفسیری و خبر واحد ظنی را تنها درباره روایات تفسیری فقهی حجت م یداند. این مفسر گرانقدر در فهم واژ هها، جمالت، تأویل بطن و مراد پنهان و مصداق آیات، از روایات بهره برده و مصادیق آیات قرآن را از باب جری و تطبیق دانسته است، نه تفسیر مفهومی که در ای نصورت حتی اگر مصداق کامل باشد، غیر منحصر و تعد دپذیر خواهد بود؛ مگر در جایی که مصداق، مساوی با معنا و تفسیر مفهومی باشد که در این صورت معنا و مصداق انحصاریِ آیه است.

عقل از واقعیت‌های جهان هستی و هویت‌بخش انسان است که چه در علم و چه در آموزه‌های دینی بر آن تأکید شده است. عده‌ای به رغم پذیرش عقل، پای آن را در راه کشف معارف و اثبات حقایق، لنگ می‌بینند؛ و در مقابل، عده‌ای دیگر که اکثر متدینان نیز از آن جمله‌اند، جایگاه مهمی برای عقل در جهان هستی و در نظام معرفتی انسان قائلند. حال جای این سؤال است که تلقی این دو گروه از عقل چیست که یکی برای آن جایگاهی قائل نیست و دیگری برای آن، جایگاه واالایی در نظر می‌گیرد. این تحقیق در پی پاسخ به این مسأله است، اما از دو منظر: دیدگاه آیت‌الله جوادی به عنوان نماینده فلسفه اسلامی و دیدگاه استاد محمدرضا حکیمی به نمایندگی از مکتب تفکیک در مقابل آن. تحقیق به شیوه توصیفی‌ـ‌ تحلیلی انجام شده است. استاد حکیمی بنا به قرائت خاصی که از عقل دارند، عقل فطری را کاشف حقایق و جزئیات و نور مجرد و خارج از حقیقت انسان می‌دانند؛ اما برای عقل بشری به‌تنهایی سهمی در فهم معارف دینی قائل نیستند. در مقابل، آیت‌الله جوادی عقل را همگام با نقل (کتاب و سنت)، تأمین‌کننده معرفت دینی می‌دانند و آن را در کنار نقل، تأمین‌کننده بعد معرفت‌شناختی دین به شمار می‌آورند.

در حوزه معرفت اسلامی، روایات پس از قرآن کریم، از اهمیت ویژهای‌ برخوردار‌ است‌. به دلیـل پیـوندی کـه پیامبراکرم(ص) و ائمه اهل بیت(ع) با قرآن دارند، سخنان آن بزرگواران همواره‌ مورد استفاده مفسّران در کار تـفسیر قرآن بوده است. حجیت روایات تفسیری یکی از مسائل مهمی است که در حوزه روایات تفسیری درباره آن بحث شده است. هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی حجیت روایات تفسیری با تاکید بر آرای علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی با روش توصیفی – تحلیلی است. یافته های این پژوهش نشان می دهد؛ علامه طباطبائی، معتقدند روایات تفسیری ذیل آیات غیرفقهی حجت و معتبر نیستند. دلیل ایشان نیز بی اعتباری ظن در مباحث غیرعملی است، به گونه ای که نمی توان از خبر واحدی که قرینه ای بر اعتبار به همراه ندارد، در تفسیر آیات غیرفقهی بهره جست و اگر هم در حوزه های فقهی از اخبار آحاد استفاده می شود، از ناچاری برای لزوم عمل کردن در احکام است. همچنین آیت الله جوادی آملی معتقدند بهرهگیری از روایات در تفسیر، برای‌ خروج از سطح ظاهری‌ قرآن‌ و فهم بهتر پیامهای آن ضـروری اسـت؛ بـنابراین از دیدگاه استاد جوادی آملی، رجوع به سخنان معصومین(ع) فقط برای تقیید یا تخصیص اطلاق یـا عـموم آن و نـیز برای برطرف شدن ابهام در‌ تطبیق، ضروری است و نه در اصل مفهوم یابی، زیرا قـرآن، خـود تبیان و مبیّن خویش است. به همین دلیل، حجم وسیع روایات در تسنیم، منافاتی با استقلال قرآن نـدارد، زیـرا بخش عمده روایات‌ تنها‌ مؤیداتی بر برداشت تفسیری به شمار می آیند.

تسبیح و تحمید الهی زیباترین عملکرد آفرینش در برابر پروردگار بی‌همتاست. تمامی مخلوقات الهی از موجودات زمینی تا قدسیان و موجودات فرامادی با توجه به احتیاج ذاتی و فقر درونی در برابر معبود خویش تسلیم و خاضع بوده و تسبیح، تحمید و سجده‌ی آفریدگار خود را به جا می‌آورند. پایان‌نامه‌ی فوق در جهت پاسخ‌گویی چیستی تسبیح موجودات از دید و نظر فخر رازی و آیت‌الله جوادی آملی نگارش یافته است و از جمله دستاوردهای اساسی آن 1) بیان حقیقت و کیفیت تسبیح موجودات از دیدگاه این دو شخصیت و همچنین ذکر دلایل آن‌ها در خصوص قبول این نوع از کیفیت تسبیح موجودات و نقد نظرات آنان در حد توان 2) تبیین ارتباط وجود خداوند و شایستگی و استحقاق وجودی او برای تسبیح و تقدیس با محوریت تفکرات این دو شخصیت و مقایسه‌ی آن در فصل بررسی تطبیقی 3) بیان ارتباط تسبیح با فطرت درون انسان‌ها و چگونگی ربط آن با تسبیح در حیطه‌ی عقاید این دو شخصیت 4) بررسی انسان کامل به‌عنوان برترین مخلوقات و تسبیح او به‌عنوان برترین و مقبول‌ترین تسبیح‌ها در حیطه‌ی عقاید آیت‌الله جوادی آملی و بررسی او در مراحل ثنا و ستایش در حیطه‌ی عقاید فخر رازی 5) تبیین و ارتباط مسئله‌ی تسبیح با مبانی هستی‌شناختی آن با محوریت دو رویکرد وحدت تشکیکی وجود و وحدت شخصی وجود6 ) بیان دو نظام فکری مستقل الف (افراد معتقد به تسبیح تمامی موجودات) و ب (افراد منکر تسبیح تمامی موجودات) با محوریت کارکرد تسبیح در نظام آفرینش7 ) و در آخر مهم‌ترین دستاورد بررسی تطبیقی عقاید این دو شخصیت در مسئله‌ی تسبیح موجودات هستند.

در این تحقیق هدف بر این اساس است که ادله مشروعیت و همچنین ادله انتصابی و انتخابی بودن ولایت فقیه و نقش مردم در نظام ولایت فقیه مورد بررسی قرار می گیرد تا نظریه اصح و درست با توجه به دیدگاه امام خمینی (ره) و آیت الله جوادی آملی تبیین شود و همین امر، به ضرورت و اهمیت این تحقیق افزوده است. کیفیت نصب و انتخاب ولى فقیه و فعلیت یافتن مقام ولایت و به طور کلى مشروعیت و مقبولیت ولى فقیه از مباحث اصلى و مهم بین گروه‏هاى اسلامى پس از پیروزى انقلاب اسلامى بوده است. بنابراین با روش توصیفی-تحلیلی و جمع آوری کتابخانه ای به این نتیجه دست یافته است که ولایت فقیه به معناى اداره کشور و اجراى قوانین اسلامى و تحقق بخشیدن به قانون حاکمیت الهى در زمان غیبت امام زمان(عج) به دست فقیه جامع شرایط از طریق تشکیل حکومت است. ولایت فقیه به وسیله آیات، روایات، اجماع و عقل مشروعیت و حجیت دارد. طبق همین ادله، فقیه جامع الشرایط وارث انبیا و امامان علیهم السلام هستند و بر مردم باید حکومت کنند تا عدالت، هدایت و حق میان مردم رواج پیدا کند و اگر در جامعه ای ولی فقیه نباشد آن جامعه دچار هرج و مرج می شود و رو به زوال می رود. در مورد انتخابی یا انتصابی نیز اختلافاتی دیده می شود که با بررسی ادله و نظریات امام خمینی(ره) وآیت الله جوادی آملی می توان گفت: انتصابی بودن ولایت فقیه از مذاق شارع و شریعت است و دلایل انتخابی نیز قابل خدشه و توان مقابله با ادله انتصابی ندارد.