جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب تاریخ معارف امامیه حاضر کتابی است که به بررسی مذاهب اسلامی می پردازد و پاسخ به شبهات وهابیت می دهد. این کتاب از علامه مازندرانی ترجمه کتاب ظلاّمة العترة الطاهرة الى حضرة قادة الاسلام الباهرة که از خود مولف است ، می باشد. در مقدمه کتاب می خوانیم : کتاب ظلامه العتره یا تاریخی معارف امامیه، کتابی است دینی ف مذهبی فلسفی ، اجتماعی ، عمرانی ، تاریخی ، رجالی ، تفسیری ، حدیثی، حکمی ، عرفانی و اخلاقی که از از مذاهب اسلامیه مشهور به طور عموم و از مذهب امامیه و وهابیه و حنابله و اشاعره به طور مخصوص بحث می کند.

علويان طبرستان از آثار ابوالفتح حكيميان (زنجان 1306- 1384 ش) است كه در آن تاريخ پيدايش، تحولات، انديشه‌ها و تأثيرات حكومت علويان طبرستان را از آغاز تا قرن پنجم هجرى با استناد به منابع معتبر مورد پژوهش و تحليل قرار داده است. اين كتاب از يك مقدمه، چهار فصل و يك تكمله و همچنين تعليقات و اضافات تشكيل شده است. اين فصول به ترتيب چنين است: 1. محيط تاريخى و جغرافيايى طبرستان در سه قرن اول هجرى، 2. قيام سادات علوى، 3. عقايد و آراء فرقه زيديه و 4. محيط فرهنگى طبرستان در دوران امارت علويان. درباره روش و محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است: - در ابتداى كتاب، تقريظ مورخ مشهور دكتر عبدالحسين زرين كوب آمده كه در آن چنين به توصيف اين اثر پرداخته است: «در بين رساله‌هايى كه تاكنون از دانشجويان دانشكده الهيات ديده‌ام آن را ممتاز يافته‌ام و نويسنده در به دست آوردن مآخذ و استفاده از آنها به قدر مقدور دقت وافى داشته است... اين رساله براى روشن كردن يك قسمت از تاريخ ايران اسلامى بسيار سودمند خواهد بود». - نويسنده در مقدمه (پيش‌نوشتار) كتاب يادآور شده است كه: آن هنگام كه مؤلف، همچون خيل دانشجويان ديگر، سرگرم تحقيق و تأليف و تحرير رساله حاضر بود و اميدها و آرمانها در سر مى‌پرورانيد هرگز تصور نمى‌كرد اين وجيزه، چنان مورد تأييد نخبه استادان دانشكده الهيات و معارف اسلامى قرار گيرد كه تقريباً بى‌هيچ فاصله از لحظات تصويب، جهت چاپ در رديف انتشارات دانشگاه تهران به آن مركز بزرگ علمى ايفاد گردد و امروز كه روزگارى نسبتاً دراز از آن ايام گذشته است هنوز احساس مى‌كند در برابر انبوهى از ناگفته‌ها، ناخوانده‌ها و ننوشته‌ها قرار دارد كه اگر تا پايان عمر نيز دانشجووار سرگرم پژوهش و كندوكاو باشد بازهم ره به جايى نخواهد برد به حكم آنكه فرموده‌اند: العلم كثير و العمر قصير. - بنا بر نظر نويسنده: «تاريخ‌نويسان، عموماً در كار مبارزات امام زيد و چگونگى قتل او به دست عمال هشام بن عبدالملك هماهنگ و همداستانند و مى‌گويند نخست در روز قيام، او را مقتول ساختند، سپس جسد عريانش را از زير خاک و خاشاك بيرون كشيدند آنگاه به فرمان خليفه از دار آويختند. برخى نيز اضافه مى‌كنند پس از آنكه جسد بدون سر، سالها بر دار آويزان بود، بقاياى آنرا پايين آورده سوزاندند و خاکسترش را به باد فنا سپردند». مؤلف بعد از بحث و بررسى و نقل كلام مورخان، سرانجام افزوده است: «به اين ترتيب گرچه قيام امام زيد بن زين‌العابدين(ع) بر ضد بيدادگران اموى بى‌نتيجه ماند ولى به‌طوريكه تدريجاً در اين كتاب خواهيم ديد، نه تنها فرزند او يحيى به شيوه پدر اقتداء كرد و شهيد گرديد بلكه ساير نوادگان خاندان رسالت در گوشه و كنار قلمرو وسيع حكومت بغداد، سر نافرمانى برافراشتند و هرگز در برابر ستمكاران سر تسليم و اطاعت فرود نياوردند. - بر طبق پژوهش نويسنده: «سلسله علويان طبرستان، با ظهور حسن بن زيد- الداعي إلى الحق- ملقب به داعى كبير يا داعى اول پديدار شد و حكومت آنان بيش از يكصد سال طول كشيد. جلال‌الدين سيوطى در تاريخ الخلفا مى‌گويد: دولت طبرستان با ظهور شش تن از علويان تشكيل شد و دوام يافت كه اولين آنان حسن بن زيد و آخرين فرد الثائر باللّه بود كه در سال 345ق براى اولين بار سراسر طبرستان را تسخير كرد». نويسنده افزوده است كه ما ضمن تحقيقات خود با نام چهارده تن از سادات علوى آشنا شديم كه هشت تن از آن بزرگواران از نوادگان امام حسن(ع) و شش تن ديگر از نوادگان امام حسين(ع) بودند». آنگاه مؤلف نام و نسب علويان مزبور را كه در طبرستان از بدو پيدايش تا انقراض حكومت كرده‌اند ذكر كرده است. - نويسنده در معرفى فرقه زيديه چنين مى‌نويسد: «فرقه زيديه در اصل پيروان زيد بن على بن امام حسين(ع) و پس از آن نوادگان زيد بن امام حسن(ع) كه به مرور زمان بر اثر اختلافات ناچيزى كه زعماى آن داشتند تيره‌هايى چند از ايشان پديد آمده بود، اما همگان در اصل تابع امام زيد و تبعاً شيعى‌مذهب بودند. گروه كثيرى از هواداران آن پيشوا، به هنگام خروج او بر ضد عمّال هشام بن عبدالملك وى را تنها گذاشتند و از زيد كناره گرفتند. - نويسنده در مورد اصول اجتهاد در مذهب زيدى چنين نظر داده است: «با آنكه از امام زيد، اصول مدوّنى كه روش و حدود اجتهاد را روشن كند باقى نماند لكن در مذهب زيدى اصولى مى‌يابيم كه بر فقه امام زيد(رض) نيز شمول دارد. از اين نكته پيداست كه فقه زيدى، تنها فقه امام زيد نيست بلكه گروهى از پيشوايان مذهبى آل بيت مانند هادى و ناصر و ديگران كه پس از زيد آمدند در آن ذينظرند؛ خصوصاً كه باب اجتهاد در فقه زيدى، باز است و به ملاحظه همين امر است كه نمى‌توان گفت اصولى كه زيديان تدوين كرده‌اند اصول شخص امام زيد است. - بنا بر مطالعات نويسنده: «از همان هنگام كه نوادگان امامان شهيد- حسن و حسين(ع)- در شمال و شمال شرقى ايران پناه گرفتند و مستقر شدند، بذر مذهب زيدى در آن نواحى پاشيده شد و بر اثر اجتهادات و استنباطات مساعد اقليم مزبور، رشد كرد و بارور گرديد. در قرن چهارم اين آراء و عقايد به‌هم پيوست و به‌صورت جمع و درس آمد. جماعتى بين آراء ائمه ديلم و گيلان و آذربايجان و خراسان از يك‌سوى و آراء كوفيان و حجازيان و اهل يمن از جانب ديگر، الفت دادند. برادران بزرگوار- المؤيد باللّه و الناطق بالحق- بر اين آراء تكيه كردند و آنرا با آنچه از ناصر كبير اطروش- ناشر اسلام در ديلم و گيلان و مروج مذهب زيدى در آن نواحى- روايت شده بود جمع كردند. - نويسنده با بيان اين نكته كه: «سلطه سياسى- مذهبى عرب بر سرتاسر ايران كه مدتى نزدیک سه قرن طول كشيد اگر هم سبب استقرار آيين نوخاسته محمدى و برافتادن مذاهب پيشين گرديد اما هرگز نتوانست قوميت، مليت، زبان، آداب، رسوم و سرانجام ادبيات ما را براى هميشه از ميان بردارد»؛ بر چند نكته تأكيد كرده است: «يك- پديد آمدن يك لهجه ادبى و رسميت يافتن آن به عنوان زبان سياسى، علمى و ادبى از هنگامى آغاز گرديد كه دولت‌هاى مستقل ايرانى منجمله صفاريان و سامانيان، پديدار شدند و همانگونه كه ديديم علويان طبرستان بيش از يكصد سال با آنان مصادم و همزمان بودند. دو- اين سرزمين زرخيز و گوهربار، مهد پرورش بسيارى علماء، ادبا و سخندانان به شمار مى‌رفت. از مطالعه آثار تاريخ‌نويسان و نويسندگان تراجم احوال پيداست كه سادات علوى نه تنها حامل پيام در زمينه مسائل الهى و مذهبى بودند بلكه خود در عربیت و ادبيت، دست داشتند و بارگاه آنان محل نشو و نما و ملجاء و ملاذ پژوهندگان علوم دينى و ساير فضلا بود. سه- عالمان و نويسندگان و اديبان فراوانى در دوره حكومت علويان طبرستان فعال بودند مانند ابوهشام علوى طبرى كه مقارن صاحب بن عباد بود و با او به شعر، مفاوضه داشت. نويسنده علاوه بر توضيحات برخى الفاظ و اصطلاحات در پاورقى‌هاى كتاب، تعليقات و اضافات مفصلى بر مطالب كتاب نوشته و به‌صورت جداگانه در پايان كتاب آورده است. اين پى‌نوشت‌ها شامل مطالب توضيحى (لغات، اصطلاحات، وقايع تاريخى، زندگى و انديشه شخصيت‌ها و...) و ارجاعى و استنادى است. همچنين فهرست مفصل مطالب در ابتداى كتاب و فهارس مآخذ و مراجع؛ كتب، رسائل و نشريات؛ اعلام جغرافيايى و اسامى خاص و كنيه‌ها در انتهاى اثر آمده است.

التبصير في‌الدين و تمييز الفرقة الناجية عن الفرق الهالكين، تألیف ابوالمظفر اسفراينى كه به اختصار دربارۀ اعتقادات اهل حق كه به عقيدۀ مؤلف همان اهل سنتند، سخن گفته است. در باب اول به كيفيت پيدايش فرق اسلامى و در باب‌هاى بعدى به اعتقادات فرقه‌هاى مختلف؛ چون شيعه، خوارج، معتزله، مرجئه، ضراريه، جهميه، بكريه، كراميه و مشبهه اشاره كرده‌است و در باب سيزدهم عقايد فرقى را كه به گمان وى از اسلام خارجند، بيان نموده، و در باب چهاردهم به مذاهب و اقوام قبل از اسلام چون بت پرستان، سوفسطاييان، دهريان، يهوديان و مسيحيان پرداخته، و در آخرين باب نظر اهل سنت را در مسائل مختلف كلامى بيان نموده، و فضايل آنان را ستوده است. اسفراينى در اين كتاب، فرق غير اهل سنت را سخت نكوهش مى‌كند و سعى بر آن دارد كه يگانگى آراء محدثان و فقهاى اهل سنت را چون شافعى، ابوحنيفه، مالك، اوزاعى، داوود اصفهانى، زهرى، ليث‌ابن‌سعد و حتى احمد بن حنبل كه اختلافات بسيارى در عقايد و آراء وى با ديگر مذاهب اهل سنت وجود دارد، به اثبات رساند.

کتاب «جنبش زیدیه در ایران» اثری پژوهشی است از عبدالرفیع حقیقت شامل فعالیت‌های فکری، اجتماعی و سیاسی علویان زیدی در ایران. علویان زیدی مذهب (زیدیه شاخه‌ای از تشیع است) که در قرن سه و چهار هجری در طبرستان حکومتی تشکیل دادند، به نوعی بنیانگذاران تفکر شیعی در ایران زمین هستند. مقارن با حکومت این دودمان، تفکرات شیعی زیدی در شمال ایران گسترش یافته و پس از فتح تمام ایران توسط آل‌بویه، تفکر شیعی در تمام ایران منتشر می‌شود. در این کتاب, اقدامات و فعالیت‌های سری و زیرزمینی علویان و ایرانیان بر ضد عمال عباسی به ویژه در نقاط کوهستانی شمال و شمال شرق ایران در قرن‌های نخستین اسلامی بازگو شده است. مولف در کتاب نشان می‌دهد که چگونه 'بر اثر پی‌گیری و پشت‌کار علویان زیدی با همفکری و همکاری ایرانیان معتقد به تشیع علوی نخستین دولت مستقل علویان در جهان اسلام و ایران در آغاز نیمه دوم قرن سوم هجری (250) در شمال ایران تشکیل گردید و تا قرن چهارم (316 هجری) بر نواحی طبرستان و گرگان و گیلان و کومش (سمنان, دامغان, بسطام) تا نیشابور تسلط داشت'.

الأدارسة (172-375ق) حقائق جديدة تألیف محمود اسماعیل، پژوهشی است پیرامون چگونگی ظهور و افول دولت ادریسیان در کشور مراکش که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است. کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه باب آمده است؛ باب اول در چهار فصل، باب دوم در دو فصل و باب سوم در سه فصل تنظیم شده و در پایان خاتمه آمده است. نویسنده در ابتدا، به بحث از عوامل مهم در شکل‌گیری قیام و چگونگی تشکیل دولت ادریسیان پرداخته و سپس، سیاست داخلی و خارجی این حکومت را مورد نقد و بررسی قرار داده است. در مقدمه، به چگونگی تألیف کتاب و اهمیت موضوع آن، اشاره شده است. در باب اول، در خلال چهار فصل، به بررسی چگونگی قیام و تشکیل دولت ادریسیان پرداخته شده است. به نظر نویسنده، قیام دولت ادریسیان در سال 172ق، از لحاظ فکری، دعوت و حرکت انقلابی، مرتبط با تشیع زیدیه بوده و این بدان معناست که خطوط اساسی و اصلی قیام این دولت علوی، از شرق سرچشمه می‌گیرد. ازاین‌رو در فصل نخست، به بحث پیرامون شیعه زیدیه در شرق اسلامی پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، شناخت و آگاهی از عوامل مؤثر در جغرافیایی طبیعی و انسانی، اهمیت ویژه‌ای در فهم و شناخت تاریخ هر ملت و کشوری دارد، لذا در فصل دوم، به منظور دستیابی به عواملی که باعث پیروزی و موفقیت دعوت زیدیه در مراکش گردیده مورد بررسی قرار گرفته است. لذا شرایط اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دینی این کشور قبل از قیام و تأسیس دولت ادریسیان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده در فصل سوم، به تشریح چگونگی آغاز دعوت زیدیه در مراکش و سری و مخفی بودن آن در ابتدا پرداخته است. ایشان در فصل چهارم، چگونگی تأسیس دولت ادریسیان و اوضاع سیاسی و اجتماعی مراکش در آن دوران، مورد بررسی قرار داده است. باب دوم، در دو فصل، به تشریح سیاست داخلی دولت ادریسیان اختصاص یافته است. در فصل نخست، به بررسی عوامل و مؤلفه‌هایی پرداخته شده است که در رونق و توسعه سیاسی و اقتصادی این دولت، نقش به سزایی داشتند که از جمله آن‌ها می‌توان از عوامل کشاورزی و زراعی، صنعت، وجود معادن مختلف از جمله مس، تجارت گسترده داخلی و خارجی، وجود عناصر و نیروی کار جدید و کارآمد از، استفاده از فنّاوری‌های جدید و... نام برد. در فصل دوم، عوامل داخلی که به انحطاط، زوال و سقوط دولت ادریسیان انجامید مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در باب سوم، در سه فصل، سیاست خارجی و نحوه ارتباط و تعامل دولت ادریسیان با سایر دول بررسی شده است. در فصل اول، ارتباط دولت ادریسیان با عباسیان و اغالبه (نام سلسله‌ای است که در تونس و الجزایر حکومت کردند) مورد مطالعه قرار گرفته است. سیاست آنان نسبت به یکدیگر سیاستی خصمانه و بر پایه تضاد و دشمنی بود که عوامل این خصومت را در دو محور اصلی می‌توان بررسی نمود، نخست جاه‌طلبی عباسیان برای سرکوبی تمامی مخالفان و تسلط بر جهان اسلام و تحقیق وحدت در اسلام (به نام وحدت دار الاسلام) به اعتبار اینکه آن‌ها خلفای شرعی می‌باشند و اینکه مفهوم خلافت از لحاظ فقهی، تجزیه ناپذیر است و دوم یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت و پیروزی ادریسیان، ادعای انتقام علویان از عباسیان بود. در فصل دوم، رابطه ادریسیان با خوارج مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. نویسنده معتقد است این دو گروه به‌رغم اشتراک در شرایط ظهور- زیرا بنای هر دو، بر خرابه‌های خلافت شرقی استوار گردیده بود- با یکدیگر رابطه‌ای تاریک و خصمانه داشتند. در آخرین فصل، سیاست خارجی ادریسیان با امویان اندلس و فاطمیون مصر مورد مطالعه و بحث قرار گرفته است. نویسنده ارتباط ادریسیان با این دو قدرت را نیز خصمانه و بر پایه تنازع و رقابت ارزیابی کرده است. در خاتمه، ضمن ارائه خلاصه‌ای از محتوای ابواب و فصول کتاب، به جمع‌بندی مطالب پرداخته شده است.

کتاب خلاصه معرفیه به بررسی موضوعات مختلف اسلامی و توضیح و شرح آنان می پردازد. ازجمله بحث فرق و ادیان، بحث دعا و زیارت ، نماز جماعت، عالم ارواح، عصمت ، غیبت امام مهدی عج و...