جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رساله ، چنانکه از نامش پیداست به معرفی جایگاه حسن بصری در عرصه علم و سیاست پرداخته شد و شامل 7 بخش می باشد . در بخش دوم بعد از بخش میان تحقیق به شرح حال حسن بصری توجه شده است . در بخش سوم ، اندیشه های معرفت وی مورد بررسی قرار گرفته است . و در بخش چهارم به نقش حسن بصری در عرصه علوم اسلامی از جمله علم کلام ، قرائت ، تفسیر، حدیث، فقه و نیز به جایگاهش در عرصه قصه خوانی و تصوف اشاره شده است . در بخش پنجم علاوه بر اندیشه های سیاسی حسن بصری به مواضع وی در قبال خلفا و امراء بنی امیه و نیز جریان‌های ضد اموی مانند شورش‌ها و جریان تشیع توجه شده است.در بخش ششم دیدگاه های موافقان و مخالفان حسن بصری مطرح شده و در بخش پایان نتیجه گیری صورت گرفته است .

با ورود اسلام به ایران و فراگیری فرهنگ اسلامی در پهنۀ جغرافیایی و فرهنگی ایران، بسیاری از سنت‌ها و نمادهای اسلامی در ایران گسترش و تقویت شدند. برخی از این سنت‌ها دارای پیشینه‌ای در ایران پیش از اسلام بودند که در دورۀ اسلامی دستخوش دگرگونی ‌شدند و با الگوهایی ایرانی-اسلامی تداوم ‌یافتند. امور عام‌المنفعه و خیرات و سنت وقف از مسائل فرهنگی و دینی جامعه ایران به شمار می‌رود؛ این سنت در تمامی مکاتب دینی و فرهنگ‌ها با تعابیر و عناوین مختلف دارای پیشینه و جایگاه می‌باشد که در زمان ساسانیان نیز در ایران وجود داشته است. با ورود و فراگیر شدن دین اسلام در ایران سنت وقف که با بطن دین اسلام همخوانی داشت با بهره‌گیری از تجربیات و پیشینۀ آن در دوره ساسانی به عنوان یک سنت و نهاد بسیار مهم در جامعه ایرانی - اسلامی با شکلی جدیدتر تداوم یافت. وقف به عنوان نهاد و سنتی دینی در جریان دگرگونی‌های ایران در سده‌های اول تا هفتم هجری، توانست کارکردی تعیین کننده‌ در امور علمی و آموزشی، رفاهی و خدمات عمومی، نهادهای دینی و اقتصادی و شهرنشینی جامعۀ ایران داشته باشد و در شکل گیری و گسترش هر یک از مولفه‌های ذکر شده به ایفای نقش بپردازد. کاربرد، اهداف و موارد مصرف وقف باتوجه به شرایط مختلف فرهنگی و منطقه‌ای جامعه ایران و متناسب با شرایط هرکدام از حکومت‌های متقارن و یا سلسلۀ سلجوقی دارای تمایزات خاص خود بود. هر یک از سلسله‌های حاکم بر ایران با توجه به مذهب غالب آن دوره و نگرش سیاسی خویش با مسئله وقف برخورد کردند و به همین خاطر لازم است تا در روند پژوهش تأثیر دید سیاسی و بینش فرهنگی سلسله‌های حاکم بر وقف مورد ارزیابی قرار گیرد. از دیگر سو به دلیل عام‌المنفعه بودن مسئله وقف بررسی جایگاه گروههای مختلف در آن و نقش آنها در این مسئله لازم می‌باشد. تا میزان تأثیرگزاری گروههای مختلف در مسأله وقف مشخص شود. از آنجا که دورۀ مورد بررسی دارای پیوستگی‌های فرهنگی و اجتماعی می‌باشد. برای دستیابی به یک روند منسجم و به هم پیوسته از ارتباط سنت وقف با جامعۀ ایران، لازم است تا کارکرد و ماهیت و ساختار وقف در یک فرآیند تاریخی مورد بررسی قرار گیرد تا چارچوبی از روند دگرگونی این سنت و تعامل آن با تحولات تاریخی ایران در سده‌های مورد بررسی به دست آید. روش پژوهش نیز توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر اسناد و مدارک کتابخانه‌ای و آرشیوی است. یافته‌ها نشان می‌دهد در سده‌های مورد بررسی حکومت‌ها با رویکردهای مذهبی مختلف اعم از حنفی و شافعی و گاهی موارد شیعی به فعالیت‌های فرهنگی، علمی و مذهبی پرداختند. این رویکردهای متفاوت، سبب کارکردهای مختلف نهاد و سنت وقف باتوجه به دید و گرایش مذهبی و سیاسی حکومت‌ها می‌گردید. نهاد وقف در خدمت توسعه نهادهای دینی، آموزشی و علمی در راستای سیاست‌های مذهبی و فرهنگی حکومت‌ها قرار گرفت. در این دوران که تجارت و شهرنشینی رونق داشت نهاد وقف در راستای اهداف و سیاست‌های اقتصادی هر یک از حکومت‌ها به خدمت گرفته شد و موجبات توسعۀ راهها و رونق تجارت و شهرنشینی را فراهم می‌‌آورد. بسیاری از تأسیسات عام‌المنفعه نیز که توسط حکومت‌ها ایجاد شدند عموماً با تکیه بر سنت وقف توسعه یافتند. در مجموع وقف همسو با تحولات تاریخی، فکری، فرهنگی ایران و با نگرش حاکمان به کار گرفته شد و از شرایط تاریخی جامعۀ ایران تأثیر پذیرفت.

این پژوهش با عنوان قربانی در ایران باستان در سه بخش تنظیم شده است، بخش نخست بحث نظری وموضوعات کلی را دربر می گیرد از قبیل تعاریف و کارکردهای قربانی، نظریه هایی در باب منشا قربانی و ریخت شناسی قربانی که نگاهی کلی به قربانی است بدون توجه به نوع دین و ملیت و با عنوان ((کلیات)) مشخص شده است. بخشهای دوم و سوم، انحصارا به قربانی در ایران باستان مربوط می شود. بخش دوم با عنوان (0قربانی در اساطیر ایران باستان)) شامل دسته بندی و بررسی اسطوره های ایران باستان است که به نوعی شامل قربانی کردن هستند. بخش سوم با عنوان ((قربانی در تاریخ ایران باستان)) سیر آیین قربانی را از نخستین دوران شکل گیری تمدن و فرهنگ ایرانی تا آخر عصر ساسانی شامل می شود. این بخش که می توان گفت مطلب اصلی است و بیشترین حجم را به خود اختصاص دادهدر پنج فصل گنجانده شده که هر فصل شامل مطالب مختصری است در مورد ادیان همان دوره مربوطه. نگاهی به ادیان ایران باستان از این نظر لازم به نظر رسید که برای وارد شدن به بررسی آیین قربانی، آگاهی اندکی از ادیان، اجراکنندگان قربانی و مجموعه خدایان و ایزدان مورد پرستش ضروری بود. از آنجا که زوایای تاریک در مورد دین ایران باستان بسیار است و در بسیاری موارد میان محققان اختلاف نظر و مناقشه وجود دارد، در بررسی ادیان ایران باستان بهتر است که موضوعات به صورت بحث ارائه شود، ولی چون در این رساله مجال پرداختن به جزییات و آرای مختلف نبود، بنیان کار بر این قرار گرفت که آنچه بیشتر محققان بر آن اتفاق نظر دارند مورد استناد باشد.

چنانچه فهم مؤثر و کارآمد درباره گذشته، فهمی که معطوف به زمان حال و برای شرایط موجود جامعه مفید باشد به دغدغه اصلی مورخین تبدیل شود، تاریخ را به علمی پویا تبدیل می کند که در بهتر شدن شرایط اجتماعی و معرفتی جامعه مؤثر است. علم تاریخ حاصل بینش و نگرش مورخین است و هرمنوتیک فلسفی با تأکید بر هستی شناسی فهم و مهم تر از آن مفسرمحوری در تحقق فهم، با برداشت های سوبجکتیویستی در تاریخ هم خوانی زیادی دارد. در پرتو نظریه پردازی های خاص اندیشمندان این رهیافت هرمنوتیکی، می توان شئون معرفتی تاریخ را بالا برد و در تبیین هستی شناسی و روش شناسی تاریخی از آن بهره برد. ازاین روی، هرمنوتیک فلسفی می تواند به منزله دانش معین تاریخ، موجب غنی تر شدن جنبه های معرفتی تاریخ شود. مقاله حاضر با توجه به سیر تحول هرمنوتیک فلسفی می کوشد به بررسی تأثیر این رهیافت بر چگونگی تحقق معرفت تاریخی بپردازد.

شخصیت پیامبر (ص) توسط وحی به عنوان اسوه معرفی شده است، ولی کلام الهی تبیین کاملی از سیره ی نظری و عملی ایشان ارائه نمی کند. ابعاد مختلف زندگی رسول خدا (ص) در کتب سیره، اخلاق و مجامع حدیثی بوسیله ی گزارش هایی بدست ما رسیده است که اصحاب آن حضرت راویان این اخبار بوده اند. اهل سنت صحابه را به عدالت توصیف می کند و عمل آنان را به همراه سیره‌ی نبوی جزء دین و نه معرفت دینی می داند، لذا آنان را در اجتهاد مصیب می انگارد. در مقابل شیعه گروهی از صحابه را از عدالت ساقط می کند و سیره ی نبوی به همراه قول و فعل ائمه خود را نص دینی قلمداد می کند. تفرق مذاهب فقهی و تعدد مکاتب کلامی حاصل عمل صحابه خصوصاً پس از وفات پیامبر (ص) است که به تلقی آنان از رسول خدا (ص) بر می گردد. تلقی اجتهاد و عصمت نمونه هایی از این برداشت های ذهنی اند که در این تحقیق از هم متمایز و مصادیقی برای آنان ذکر شده اند. تفاوت در فهم وحی، خصوصیات روحی- روانی اشخاص در ایجاد نوع تلقی موثر بوده است. پژوهش حاضر خارج از مقام داوری و تشخیص صحیح و ناصحیح، این مهم را بررسی می کند.

چکیده پس از مبعوث شدن حضرت محمد (ص) به رسالت و گذراندن دوران تبلیغ دوگانه ی مخفیانه و آشکار، عملاً اسلام به عنوان نهادی قابل تأمّل در جامعه ظهور پیدا نمود که هیچ کس یارای به حساب نیاوردن آن را نداشت و حتی در زمان نوپائی آن نیز، در معادلات گروه ها، قبایل، پیمانها، دوستی و دشمنی ها تاثیر گذار و قابل اعتنا به آن نگاه می شد. تا هجرت به یثرب، دشمنی با پیامبر (ص) و یارانش، به اذیت، آزارهای جسمی آذوقه ای و به نوعی شخصی و فردی ختم می گردید که با هدایت و درایت حضرتش و با الهام از وحی و نویدهائی که خداوند متعال به حضرت محمّد (ص) ابلاغ می فرمود و علی رغم سختی ها و شدائد آن، به پایان رسید.پس از هجرت و تشکیل دولت اسلامی و استقرار در مدینه و علی رغم پذیرفتن ظاهری این موضوع توسط مشرکین قریش و قبایل دیگر در سرزمین حجاز، لیکن به دلیل از میان رفتن منافع دنیوی آنها، بر هم خوردن قواعدی مانند برده داری، ابلاغ برابری همه انسانها در شئون دنیوی، برتری انسان ها براساس تقوا و از اینگونه مطالب، نه تنها آتش خشم، دشمنی و کینه ی آنها نسبت به حضرت محمّد (ص) و آئینش کاسته نشد، بلکه مانند آتشی در زیر خاکستر، در انتظار زمانی برای بروز و ظهورواظهار وجود بودند. حضرت محمّد (ص) به دلیل عقبه ی قبل از رسالتش (محمّد امین) و همچنین ابلاغ رحمه للعالمینی اش، همواره در صدد بود تا از هر نقطه و نکته ای برای دست گیری و راهنمایی بندگان استفاده نماید و در این راه نیز، هر گونه سختی و مشقّت را بر جان خرید.علی ایحال ، علی رغم موارد مذکور و به دلیل فرهنگ حاکم بر قبایل و ... گریزی از بعضی اقدامات منجمله بروز جنگ و ... وجود نداشت که حضرت محمّد (ص) را مجبور به ورود در ورطه ای که خوشایندش نبود، می کرد. در این تحقیق سعی گردیده تا روشن گردد که دین اسلام و پیامبر آن، هیچگاه به دنبال جذب افراد و گسترش حوزه ی خود با ابزار زور و قوّه قهریه نبوده و همواره از این نکته پرهیز داشته است و بالعکس آن، علی رغم همه مشقّات ، پیامبر (ص) در هیچ کدام از درگیری ها منجمله جنگهای بدر، اُحد، خندق و خیبر و ... آغاز کننده ی جنگ نبوده و تنها به دفاع از خویش و آئین الهی همت گماشته است.کلیدی واژه ها:اسلام –پیامبر -جنگ -دفاع -سیاست – نظامی – دشمن- مسلمانان- دشمنان

پس از هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه ندای اسلام در محدوده شبه جزیره عربستان، گستره قابل ملاحظه ای پیدا کرد و با پیروزی های تاریخی مسلمین بر کفار و مشرکین، حوزه اثر اسلام درمحدوده ی این شبه جزیره بیشتر نیز می شد و لازم بود تا پیامبر اکرم (ص) با حضور در مکه یک بار دیگر حضور اسلام را به نمایش بگذارد. لذا در سال ششم هجرت به قصد انجام عُمره مفرده عازم مکه شد که با ممانعت قریش مواجه و در نهایت با انعقاد قرارداد صلحی به نام صلح حُدیبیه، زمینه را برای فتوحات بعدی از جمله فتح مقتدرانه مکه فراهم نمود. آن چه قابل تأمل است این است که چه عواملی در فتح مکه تاثیر گذار بوده و فتح مکه چه تأثیری در جزیره العرب داشته است؟ بدون شک پیروزی ها و موفقیت های مستمر سپاه اسلام به خصوص در سالهای اخیر مانند صلح حُدیبیه، فتح خیبر و رخدادهای پس از آن و هم چنین پیشجبینی های قرآن و امدادهای غیبی الهی، نقش پیامبر و شخصیت معنوی وی، دارا بودن قوای نظامی موثر و پا در رکاب و ایمان و توکل مسلمانان را می توان از عوامل اصلی فتح مکه دانست.فتح مقتدرانه مکه توسط لشکریان اسلام موجب گردید که این مقطع حساس در تاریخ اسلام به عنوان نقطه عطفی به حساب آید و همواره از آن به عنوان سرمنشاء و خاستگاه بسیاری از فتوحات آتی اسلام یاد گردد. از نظر قرآن، اتمام نعمت بر پیامبر(ص) با این فتح آغاز شده که خود زمینه ساز دست یابی پیامبر(ص) به همه مقاصد بعثت و اهداف پیامبری بوده است. پیامبر اسلام (ص) با فتح بدون خونریزی مکه اثبات کرد که اسلام، نه تنها دین خشونت و اجبار نیست بلکه دین رافت و مهربانی است و با عفو عمومی و بخشش همگانی نمونه ای از اخلاق حسنه اسلامی را به نمایش گذاشت. این فتح علاوه بر فتوحات معنوی و اخلاقی، فتوحات فراوان دیگری نیز در پی داشت تا آن جا که جغرافیای اسلامی را که مختص مدینه بود به شکل قابل ملاحظه ای توسعه داد. پیامبر (ص) توانست با این پیروزی بر مکه و حکومت قریش تسلط یابد و اسلام را در آن جا به تثبیت برساند و به دنبال آن و از برکت این فتح، سرزمین های اطرف مکه که در تسلط قبیله هوازن بود مانند سرزمینهای بنی سعد، بنی خشم و بنی هلال را تحت سیطره حکومت اسلامی درآورد.بنابر آنچه گفته شد، فتح مکه به رهبری مدبرانه پیامبر اکرم(ص) و قدرت بلامنازع لشکر مقتدر اسلام و ایمان و توکل بر خدا و استفاده از تاکتیک غافلگیری مشرکان صورت گرفت که همان منشاءپیشرفت های بعدی و تمدن اسلامی در شبه جزیره عربستان و حتی در سایر ممالک گردید. کلید واژه گان: فتح مکه، اسلام، ایمان، پیامبر، جزیره العرب، قریش، قوای نظامی

تاریخ تمدن هر قوم و ملتی عبارت از کوشش ها و خلاقیت هایی است که افراد آن قوم و ملت در طول تاریخ حیات خود جهت بیرون آمدن از بی ثباتی و وارد شدن در صحنه ی حیات جمعی و پیشبرد اهداف جمعی به کاربرده اند. تاریخ ایران پر است از دانشمندانی که در هر عصری ظهور نموده و نام خود را جاودان ساخته اند و در جهت تمدن سازی و گسترش علم تلاشی پیگیر نمودند. یکی از حکمای عالم اسلام که با همه ی جلالت قدر و عظمت شان و وسعت معلومات در موطن خویش ناشناس مانده و جز در نزد خواص دانشمندان معروف و مشهور نیست، علامه قطب الدین محمود شیرازی میباشد که در عصر ایلخانان پا به عرصه نهاد، دانشمندی که در تمام علوم زمان خویش چون، فلسفه، ادبیات و عرفان، ریاضیات و موسیقی، نجوم و پزشکی صاحب سبک و اثر می باشد.این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه برمنابع دست اول تاریخی و کتابخانه ایی ، با تحلیل و بررسی نقش قطب الدین شیرازی در تمدن اسلامی و تکامل علوم، وی را یکی از عوامل تاثیر گذار در تمدن اسلامی معرفی می نماید، زیرا وی در بیشتر علوم عقلی زمان خویش صاحب اندیشه بوده است؛چنانکه از طرفی در تقریب سه تفکر عرفان و فلسفه اشراق و مشاء کوشید،و از طرفی دیگر در حکمت عملی مباحثی را مطرح نمود که متفاوت از تفکر یونانی بوده است، ضمن آنکه در علوم پایه نیز خوش درخشید، و در تکامل علوم اسلامی سهمی بسزا ایفا نمود. اینکه علامه تا چه میزان در طرح ریزی حکمت متعالیه ملاصدرا نقش داشته است و همچنین اینکه وی چگونه و چه مطالب بدیعی را به حوزه تمدن اسلامی وارد نموده است؟از سوالاتی است که تلاش شده در این پایان نامه به آن پاسخ داده شود.

"مبانی و سیر تاریخ تفسیر موضوعی قرآن" به جهت تازه‌بودن و نیاز جامعه علمی بدان انتخاب گردیده که در یک مقدمه و چهار فصل و نتیجه گردآوری شد. فصل اول به تعریف از تفسیر موضوعی و تعاریف مختلف ارائه شده و مراحل تفسیر موضوعی و روش تحقیق در تفسیر موضوعی اختصاص یافت و گفته آمد تفسیر موضوعی عبارتست از گردآوری روشمند آیات قرآنی که از موضوعی خاص سخن گویند و هدف واحدی دارند با رعایت ترتیب نزول آیات و توجه به سبک و سیاق آیات با احاطه کامل به تفسیر ترتیبی قرآن مجید. فصل دوم به بحث از سیر تاریخی تفسیر موضوعی پرداخته، فهرست کتابهای آیات الاحکام در مذاهب مختلف از صدر تا عصر حاضر را به اندازه مقدور احصاء نموده و فهرست موضوعی کتابهای موضوعی در عصر حاضر نیز بیان شده است . فصل سوم ادله مخالفان تفسیر موضوعی بیان گردید و پاسخ به آن، داده شده و سپس ادله نقلی و عقلی موافقان تفسیر موضوعی به طور مبسوط بیان شد. فصل چهارم به بیان رابطه میان دو روش تفسیری ترتیبی و موضوعی و کمبودهای تفسیر ترتیبی و برتری‌های تفسیر موضوعی و نیز بررسی روش تفسیر قرآن به قرآن و روش تفسیر موضوعی گفته آمد و نیز روایات ضرب قرآن به قرآن به طور کامل بررسی گردید (فقه الحدیثی و بحث سندی) و عدم ارتباط آن با روش تفسیری موضوعی بررسی گردید. در پایان راهگشا بودن تفسیر موضوعی برای مشکلات اقتصادی، اجتماعی سیاسی و ... و فهم صحیح قرآن و سنت بیان گردیده و مقدمه‌بودن تفسیر ترتیبی و مقدم‌بودن تفسیر تاکید گردید و ضرورت تفسیر موضوعی بیان شد.

تفکر شیطان‌گرایی به سالها قبل از میلاد مسیح برمیگردد. فشار مسیحیت بر مردم و سختگیریهای آنها از یک سو و آموزه های یهودی- مسیحی، فلسفه یونانی، افول معنویت و ... از سوی دیگر، باعث رشد مخفیانه این حرکت ضد دینی گردید که با گذشت زمان و با تغییر تمدنها تنها صورت و عنوان آن عوض شده است. برای شناخت وضعیت موجود باید حرکت جریانهای مبلغ این فرقه و آنچه در مقابل از طرف جریانهای منتقد در حال ارائه است جمعآوری و نقاط ضعف و قوت معلوم گشته تا بتوان راه حلی مناسبی برای مقابله با این جریان ارائه کرد. در این تحقیق به تحلیل شیطان‌گرایی مدرن از فضای مجازی پرداخته میشود. نگارنده در این تحقیق ابتدا تاریخچه، ادوار، تحلیل روند شیطان‌گرایی و نیز بسترهای شیطان‌پرستی در غرب و ایران را بررسی کرده، سپس به بیان شخصیتهای برجسته، سازمانها، متون، نمادها، موسیقی و سینمای شیطان‌پرستی پرداخته است. در عرصه سینما ردّ پای نمادها و افکار آنها در فیلم‌های هالیوود آشکار است. گفتنی است یکی از مهمترین حوزه‌های فعالیت شیطان‌پرستان موسیقی بوده که از آن برای ترویج و تبلیغ استفاده می‌کنند. بیشترین آسیب دیدگان این فرقه، فاقد تحصیلات مناسب بوده که در نهایت به پوچی رسیدهاند. نگارنده در پایان به ارائه دیدگاه، اعمال، اصول و عقاید شیطان‌گرایی و همچنین آسیب شناسی شیطان‌گرایی و راهکارهای برون رفت از آن در فضای مجازی میپردازد.