جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صفت خوف و رجاء در زندگی عملی انسان نقش تعیین کننده ای دارد،زیراانسان با داشتن امید،از خطر ورود در زمره کافرانرهایی یافته و با دارا بودن بیم، خود را از مکر الهیدر امان نمی بیند.خوف و رجای حقیقی،هرگونه موانع کمال را از سر راه انسان برداشته ، موجب وصول انسان به مراتب بالای قرب الهی می گرددو براى هر انسان خواهان سعادت، اعم از سعادت دنیوى و اخروى لازم است.مومن راستین هم امید به لطف و رحمت حق تعالی دارد و هم از عذاب و کیفر خداوند وحشت دارد. امیدِ تنها، بدون عمل، غرور و خود فریبی است؛ خوفِ تنها نیز ناامیدی می آورد که از گناهان بزرگ و خطر آفرین است، از این رو، دانشمندان علم اخلاق در مورد این دو صفت و همراهبودن آنها سخت تأکید کرده اند.احوال زندگی مردم نشان میدهد، بیشتر آنان دچار افراط و تفریط در این زمینه اند . یکی از دلایل این امر، روشن نبودن مسأله است.بنابر این با بیان دقیق جنبه های مسأله،میتوان از افراط و تفریط در این زمینه جلوگیری کرد.این پژ‍وهش درصدد است، با بررسی میزان خوف و رجاءو بررسی این دو مفهوم و نسبتشان با یکدیگر و پیامدهای ناشی از آن،نقش خوف و رجاء را در حیات اخلاقی انسان تبیین نماید،تا جامعه اسلامیمان به آرمان اصلی اش که جامه عمل پوشاندن به تمام دستورات دینی است نزدیک تر گردد.

هدف اصلی از انجام این پژوهش مقایسه بین مفاهیم اخلاقی سور مکی و مدنی بر اساس ترتیب نزول به جهت دستیابی به حقانیت قرآن و جهان شمولی آن است. این مقایسه بر روی چهار واژه ی اخلاق فردی انفاق، ایثار، صدق و وفای به عهد صورت گرفت که شیوه‌ی ما بررسی مفاهیم بر اساس ریشه‌ی لغوی آنها بوده، و واژه‌های متقارب المعنی با آنها مد نظر قرار نگرفته است. این مفاهیم از جهات مختلفی چون تعریف، ویژگی‌ها، الفاظ مجاور، عوامل زمینه ساز، موانع مورد بررسی قرار گرفتند. مفهوم انفاق، در مدینه بیشتر وجود داشت اما مباحث اصلی و ریشه‌ای در دو فضا به صورت مشابه پیگیری شده بود. اندک تفاوت موجود به سبب نیاز مخاطبان و در جزئیات می‌باشد. برای مثال در بحث موانع، در مدینه به نفاق اشاره شده که در مکه مشاهده نمی‌شود. دلیل این امر پیدایش پدیده نفاق در مدینه است. تعریف، عامل ایجاد کننده و جزای ایثار در مکه و مدینه مقایسه شده است. تعریف آن در مکه و مدینه به معنی ترجیح امری بر امر دیگر است. ایمان عاملی است که در هر دو محیط فرد را به انتخاب درست رهنمون می‌کند. جزای انتخاب اشتباه در سور مکی، جهنم و جزای انتخاب درست در مدینه رستگاری است. مفهوم دیگر صدق است که در مکه و مدینه دارای معانی عامی فراتر از راستگویی است و شامل صداقت در رفتار نیز می شود. در مکه و مدینه پیامبرانی به عنوان الگوی صدق معرفی شده و در آیات دیگر ویژگی‌های صادقان بیان شده است. در نهایت در دو فضا به پاداش صادقان اشاره شده است. مفهوم وفای به عهد در مکه و مدینه به معنای به اتمام رساندن عهد و پیمان می‌‌باشد. در آیات مکی وفای به عهد مخاطب عام و در آیات مدنی علاوه بر عمومیت، مخاطب خاص نیز دارند. وفای به عهد در دو فضا دارای دستاورهایی است که در مکه به ترتیب نزول، به یاد بودن نعمت خداوند و اجرای وصیت ایشان، و در مدینه موجبات محبت، اجر و رستگاری عظیم را فراهم می آورد. نتایج پژوهش حاکی از این است که این مفاهیم اخلاقی در سور مکی و مدنی به طور یکسان بیان شده است و اندک تفاوت موجود بسیار جزئی و از آن جهت است که مسائل اخلاقی در مکه پایه گذاری و خط مشی و کلیاتش ابلاغ شده اما در مدینه آیات با تفصیل بیشتری می آیند. سیر ابلاغ آیات مکی و مدنی به مخاطبان وابسته به ظرف زمان و مکان نبوده است.

سعادت ازدغدغه هاوآرمان های اصلی انسانی است و از گرایش های فطری انسان سعادت طلبی و کمال جویی او می باشد یعنی همه ی انسان ها به طور فطری خواستار سعادت خود هستند. به نظر نگارنده قرآن کریم عوامل رسیدن به آن را ارائه نموده که مشتمل بر عوامل اعتقادی، اخلاقی و رفتاری است و همچنین آثار و ثمرات زیادی بر آن مترتب نموده است.وموثرترین عاملی که قرآن کریم برای تأمین سعادت پیش بینی می کند، ایمان و عمل صالح است که آثار متعددی بر آن مترتب است.این پژوهش با بهره گیری از روش نقلی و وحیانی و استمداد از اسناد کتابخانه ای به صورت محیطی و محدود به گردآوری و تحلیل و پردازش داده ها پرداخته و با جستاری در آیات مرتبط با موضوع، این موضوع را تحلیل و تبیین می کند.آن چه پیش رو دارید پژوهشی است با عنوان «عوامل و آثار سعادت انسان از منظرقرآن کریم» از جمله ی پژوهش های کاربردی در حوزه ی معارف قرآن است. در این راستا تلاش شده که حقیقت سعادت، عوامل رسیدن به آن و آثاری که مترتب بر آن را از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار داده و با در نظر گرفتن اهداف، فریضه و سوال اصلی پیش رفته تا جویندگان سعادت را از این طریق به عوامل و آثار آن آشنا و با عمل به عوامل، جزء سعادتمندان واقعی قرار گیرند.پژوهش حاضر از چهار فصل تشکیل یافته است: فصل یکم، به کلیات با عناوینی همچون؛ بیان مسئله، پیشینه، اهداف، سوال اصلی و… پرداخته و ابعاد مختلف پژوهش در این فصل تشریع شده است.فصل دوّم با عنوان سعادت حقیقی انسان از دیدگاه دانشمندان که مشتمل بر دیدگاه های دانشمندان غرب و دانشمندان اسلام می باشد که هر یک به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته اند.فصل سوّم؛ با عنوان عوامل سعادت انسان ازمنظر قرآن کریم، مطرح نموده، عوامل و راه هایی که به بهترین نحو، انسان را به سرمنزل سعادت و رستگاری رهنمون سازند: و بالاخره در فصل پایانی (فصل چهارم) که با عنوان آثار سعادت انسان ازمنظر قرآن کریم، مطرح گردیده است.

عزیزه خویشتن دوستی، انسان را وا می‌دارد تا برای آینده ورستگاری خود چاره ای بیندیشید . رسیدن به نجات و رهایی از رنج و عذاب، همواره محبوب و مطلوب آدمیان بوده است . بر همین اساس، انسان‌ها در طول تاریخ به دنبال شناخت ماهیت نجات و سعادت و راه‌های دستیابی به آن بوده اند که باعث شده نظرات گوناگونی در این زمینه مطرح شود و هر مذهب و مکتب فکری از شناخت این مهم، دم بزند . ادیان نیز چون دیگر مکاتب، ادعا می‌کنند که رهروان کیش خود را به رستگاری ابدی می‌رسانند . آنچه در بررسی آراء مکاتب قابل اهمیت است، این که عقل بشری به تنهایی قادر به دستیابی به نجات نیست و نمی‌تواند عوامل نجات و موانع آن را شناسایی کند و انسان را به رستگاری برساند. مقوله نجات از سنخی نیست که عقل بشری بتواند به آن دست یابد و باید به دین تمسک کرد . این نکته را می‌توان از بررسی نجات و سعادت در نگاه فیلسوفان بدست آورد، حتی فیلسوفان مسلمان هم چون ملاصدرا و ابن سینا نیز در تحلیل و تبیین کامل مسئله نجات ناتوان و عاجز هستند و اشکالات عدیده ای بر نظرات آنها وارد می‌شود . بنابراین تمسک به دین و ایمان به خداوند، می‌تواند باعث رستگاری انسان شود . فرقه‌های مهم کلامی چون اشاعره، معتزله، امامیه، نکاتی را در رابطه با ایمان و ارتباط آن با عمل بیان کرده که نظرات این فرقه‌ها قابل تامل است . متکلمان شیعه با اعتقاد به این که عمل لازمه ایمان است، رابطه این دو را تعادل دو سویه می-دانند و با توجه به آیه قرآن « والذین امنوا و عموا الصالحات طوبی لهم و حسن مآب » نشان می‌دهند که اعتقاد به امری به تنهایی و بدون التزام به لوازم و آثار آن، ایمان نیست . نکته دیگر این که عوامل نجات با توجه به آیات قرآن، ترک کفر جحودی و اجتناب از فجور است یا به عبارت دیگر جهل مرکب عنادی می‌باشد. پس جهل قصوری موجب عذاب نیست و این نشان می‌دهد که انسان باید همیشه به دنبال دریافت حقایق باشد تا جایی که بر آن حجت تمام شود . اگر بر انسان‌ها اتمام حجت صورت نگیرد، آنان معذورند . به بیانی دیگر وقوع و بلکه استحقاق عقاب منوط به اتمام حجت است . پس طبق آیه « لا یکلف الله نفسا الا وسعها » چنانچه انسان در مسیر دستیابی به حقیقت دریغ نورزد و به حجتی دست نیابد، تکلیفی ندارد تا عقابی بر تکلیف مترتب گردد . و کسانی که در استضعاف و فترت به سر می‌برند نیز، چنانچه روحیه عناد و سرکشی از حد عقل و فطرتشان نباشد، معذور هستند و نیز در مورد کثرت ادیان، قائل به انحصارگرایی و شمول گرایی نیست. از آن جا که در بحث عوامل نجات، جستجوی حقیقت مهم است و با گذشت زمان، فاهمه آدمی برای دریافت کامل تری از حقیقت مهیا می‌گردد و تفاوت فاهمه انسان از یک سو و یکسان نبودن امکانات برای جستجوی حقیقت موجب شده که چیزی به نام حجت مطرح شود . در واقع آن چه از چشم انداز دینی مهم است که هندسه نجات یعنی التزام به حجت نه التزام به حقیقت . واژگان کلیدی: نجات، رستگاری، سعادت، فلاح، فوز و شقاوت

موعود باوری یا اندیشه منجی موعود، آموزه‌ای است که می‌شود گفت در تمام ادیان وجود دارد، هر چند گستردگی و نوع این موعودباوری در ادیان مختلف متفاوت است. «مهدویت» نیز عنوان شناخته شده‌ای برای موعودباوری در اسلام است. این آموزه در تاریخ و متون روایی و کلامی تمام فرق اسلامی، چه اهل سنّت و چه فرق شیعی، بازتاب گسترده‌ای داشته است. تمایز مهم تر و اصلی موعود باوری شیعه امامیه با دیگر ادیان و فرق در جوهره مهدویت است؛ در تشیع امامی، مهدویت در ذات و جوهر خود به ظهور و تحقق حقیقت در زمین، در سایه ظهور خلیفه و حجت الاهی می‌اندیشد، و اگر هم از برپایی عدالت، رفاه و امنیت اجتماعی سخن می‌گوید، همه را از نتایج و لوازم ظهور و تحقق حق در زمین می‌داند. این نوشتار با رویکردی توصیفی تحلیلی می‌کوشد تا مبانی نظری و ظرفیت‌های آموزه مهدویت را در اسلام شناسایی کند. این نوشته با مفروض گرفتن این نکته که اندیشه مهدویت علاوه بر آن که فرجام متعالی و شکوهمند آینده جهان و سرمنزل متعالی و متکامل تاریخ بشری است دارای ظرفیت‌های تمدن‌سازی هم می‌باشد که توجه به این ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها سبب احیای تمدن اسلامی می‌گردد. بررسی تمدن در نظام معنایی اسلام، آغازگاهی است که نویسنده برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی گزیند. نگارنده در فصلی از نقش آموزه مهدویت در فرآیند تمدن اسلامی سخن می‌گوید و اثبات می‌کند در میان شیعیان بازتاب باورداشت آموزه مهدویت بسیار متفاوت تر از دیگر فرق اسلامی بوده است. برداشت‌های نجات بخشی صرف از این آموزه، نگاه سطحی و حداقلی و عاطفی به آموزه مهدویت و مهدویت گرایی ابزاری ازجمله یافته‌های کاوش نویسنده در کارکردهای منفی این آموزه در گستره تاریخ است. طبق بررسی‌های انجام شده در این نوشته بازگرداندن هویت واقعی مهدویت به چارچوب استانداردهای برخواسته از فرهنگ دینی، کیفیت گرایی، زمان آگاهی و تأثیر گذاری پایدار در عرصه منجی باوری از مهم‌ترین فواید رویکرد تمدنی به آموزه مهدویت می‌باشد. آموزه مهدویت با تقویت بعد فرجام گرایانه و آرمان گرایی، ایجاد هویت غایی، بسیج اراده‌های عمومی و ایجاد نوعی انتظار فعال و معنا بخشی به حیات جمعی در تاریخ به احیای تمدن اسلامی کمک می‌کند.

بنابر باور غالب، شکل‌گیری و ثمر بخشی گفت‌وگوی ادیان بیش از هر چیز مبتنی بر گشودگی نسبت به دین دیگر و به رسمیت شناختن «دیگریِ دینی» است، به گونه‌ای که باید پذیرفت دین دیگر هم واجد بهره و نصیبی از حقیقت است و متدینان به آن نیز که اینک طرف گفت‌وگو قرار گرفته‌اند واجد حظی از نجات و رستگاری‌ هستند. اما پرسش مهم این است که بر پایه کدام بستر الهیاتی می‌توان تکثر دینی را ارج نهاد و چنین سهمی از حقیقت و نجات را برای دیگر ادیان در نظر گرفت؟ امروزه واکاوی ابعاد این مساله و جستجو برای یافتن بهترین پاسخ به آن در الهیات ناظر به ادیان، پی‌گیری می‌شود. سه رویکرد انحصارگرایی، شمول‌گرایی و کثرت‌گرایی که هر یک متضمن تفسیر الهیاتی ویژه‌ای نسبت به دیگر ادیان است، الگوهایی هستند که با گذشت زمان در دل الهیات ناظر به ادیان شکل گرفته‌اند و بخت و اقبال خود را در سامان دادن پاسخی به مسئله دیگریِ دینی آزموده‌اند. این مقاله در صدد است تا پاسخ‌های فوق را مورد ارزیابی قرار دهد. پژوهش حاضر از روش تحقیق کیفی بهره می‌گیرد و بر این پیش فرض استوار است که الگوهای کلاسیک الهیات ناظر به ادیان، از شکل دادن بستر الهیاتی مناسبی برای گفت‌وگوی ادیان به گونه‌ای که «دیگریِ دینی» را به رسمیت بشناسد و هم زمان التزام و هویت دینی مشارکان در گفت‌وگوی ادیان را پاس دارد، قاصر است

هدف از آفرینش انسان این است که با انتخاب راه صحیح و پیمودن صراط مستقیم به رستگاری و مقام قرب الهی برسد. در این مسیر نیاز است انسان با راهنمایی افراد آگاه به سوی رستگاری رهنمون گردد . از این‌رو، تربیت صحیح در تمام سنین، به‌ویژه در سنین حساس و نقش‌پذیر جوانی تأثیر بسیار مهمی دارد. با تدبر و تحقیق در آیات قرآن، سیره، گفتار و رفتار معصومان به‌خصوص حضرت علی می‌توان ملاکهای رستگاری را بهتر شناخت و جهت رسیدن به آن تلاش نمود . حضرت علی در بیانات خود، به‌خصوص نامه 31 نهج البلاغه که در وصیت به فرزند صالح و جوان خویش ، امام حسن نوشتند؛ نکات تربیتی بسیاری را یادآور شده‌اند و نیاز ضروری هر جوان هست که آنها را بداند و به کار گیرد.پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که «ملاکهای رستگاری جوانان از دیدگاه حضرت علی چیست؟»، به منظور پاسخگویی به این سوال، ابتدا پیرامون این مسأله و تعریف واژگان کلیدی آن مطالبی بیان شده است، سپس ارزش دوره جوانی با توجه به آیات قرآن و روایات معصومین? بررسی گردید که نشان می‌دهد دوره جوانی ارزشمندترین دوره زندگی انسان است. بعد از آن ملاکهای رستگاری بشر شامل ملاکهای اعتقادی(خداشناسی، امام شناسی و ...)، ملاکهای اخلاقی(تقوا، حیا و پاکدامنی و ...) و ملاکهای عملی(احکام دینی، آداب الهی ، شعائر الهی و ...) نیز مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت، با توجه به نیاز هر انسان(به‌خصوص در سن جوانی) به الگویی کامل و نقش‌پذیری از آن جهت رسیدن به رستگاری، الگوهایی ارائه شده است که می‌تواند رهنمون مناسبی باشد. در ادامه فصل نیز آثار رعایت نکردن ملاکهای رستگاری تبیین شده است.

تعدد ادیان و وقوع نزاع‌ها و کشمکش‌ها میان پیروان آنها به ویژه در اعصار متأخر، از یک سو و گسترش مطالعات پیرامون آموزه‌های ادیان از دیگر سوی، باورمندان به این ادیان را در اتخاذ موضعی موجّه و قابل دفاع در قبال تبیین حقانیت اعتقاد خویش برانگیخته است. اهمیت این موضوع نسبت به دین اسلام با توجه به هجمه های گسترده علیه آن و شکل گیری گروه ها و جریان های منتسب به اسلام که دین اسلام را در قالبی خشن و بی‌منطق به دنیا معرفی می‌کنند؛ انجام تحقیقی فراگیر راجع به موضع ادیان ابراهیمی نسبت به مسئله حقانیت و نجات را بیش از پیش ضروری می‌سازد. در این نوشتار سعی بر آن شده است تا ضمن تبیین مفهوم انحصارگرایی دینی، و با اتکا به مستندات هر یک از ادیان ابراهیمی، نمایی روشن از ادعای آنها ارائه شود، آنگاه با نگرشی تحلیلی ـ تطبیقی، نخست دیدگاه این ادیان نسبت به انحصارگرایی، رابطه میان حقانیت و نجات، عوامل و موانع رستگاری بر بوته نقد و ارزیابی نشانده شود، آنگاه بازتاب‌های تاریخیِ برانگیخته از این باورها و مواضع به وضوح عیان شود تا در برآیند این مباحث، گزارشی از نگرش بایسته، عقلانی و منطبق با فطرت بشری ارائه و گامی هرچند کوتاه در برملا کردن نیات ناصواب دشمنان حق و حقیقت برداشته شود. از نظر اسلام، در هر دوره از تاریخ بشر، یک دین و شریعتِ حق وجود داشته است و در عصر کنونی یگانه دین و شریعت حق، اسلام است. با این حال از نظر اسلام نجات با شرایطی شامل حال پیروان دیگر ادیان نیز می‌شود. در این دین، ایمان و عمل صالح، عامل نجات، و عناد، کفر و گناه به عنوان موانع نجات انسان بوده، میان حقانیت و نجات، رابطه عموم و خصوص من وجه بر قرار می‌باشد. مسیحیت نیز مدعی یگانه بودنش در حقانیت است و نجات را نیز منحصر به مسیحیان می‌داند و پشتوانه انحصارگرایی در آن معرفت و شناخت محل تجلّی فیض خداوند است. فدا، ایمان و فیض الهی از عوامل مهم نجات و گناه و شریعت دو مانع مهم نجات در این دین است. یهودیت، با عقیده‌ی قوم برگزیده، داعیه انحصارگرایی در حقانیت و نجات دارد و خود را یگانه دین حق و پیروانش را تنها افراد رستگار و نجات یافته می‌داند. ایمان، عمل به شریعت موسی(ع) عامل مهم نجات، شیطان و گناه مانع نجات در این است.تحقیق به سامان رسیده در این نوشتار، شایستگی مواضع اسلام بر دیگر ادیان ابراهیمی را در انحصارگرایی اثبات می‌کند و با نگرشی به دور از تعصب و تنگ نظری طیف گسترده‌ای از انسان‌ها را اهل رستگاری معرفی می‌نماید.