جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الامام المهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف و الیوم الموعود» اثر شيخ خليل عبدالأمير رزق، نويسنده معاصر شيعى و مسئول فرهنگى و روابط بين الملل حزب الله لبنان، كتابى است به زبان عربى كه به بررسى موضوع مهدويت مى‌ پردازد. مولف در اين كتاب، در بخش‌ هاى مختلف اين كتاب موضوعات ذيل را مورد بررسى و پژوهش قرار داده است: ميلاد امام مهدى (ع) و حوادث و اتفاقاتى كه همزمان با ولادت آن حضرت به وقوع پيوسته و پاسخ‌ گويى به شبهات و اباطيلى كه اين امر را امرى موهوم و خيالى جلوه مى‌ دهند. مولف در اين بخش از كتاب با ادله و براهين متقن به اثبات موضوع پرداخته و از عقيده شيعى درباره حضرت مهدى (ع) دفاع كرده است. موضوع مهم ديگرى كه در اين كتاب مورد بررسى قرار گرفته، موضوع غيبت حضرت و فلسفه و ضرورت آن است. بخش‌ ها و برخى فصول اين كتاب به شرح ذيل مي باشد: بخش اول: ولادت امام مهدى (ع)، شبهات و پاسخ‌ ها را شامل می شود. بخش دوم كتاب كه به موضوع غيبت اختصاص يافته است. بخش سوم با عنوان «روز ظهور» داراى دو فصل است. بخش چهارم، به موضوع تاريخ و زمان ظهور اختصاص يافته است. بخش پنجم، به وقايع بعد از ظهور اختصاص يافته و داراى پنج فصل است. بخش ششم، به معرفى دولت مهدوى اختصاص يافته است. بخش هفتم، به موضوع رخت بر بستن امام مهدى (ع) از جهان مادى و وضعيت جهان پس از ايشان پرداخته شده است. بخش هشتم، كه در واقع خاتمه كتاب حاضر را تشكيل مى‌ دهد، به تكاليف مومنان در زمان غيبت، در قبال ولى امر و نيز برخى ادعيه و زيارات مختصه امام عصر (ارواحنا فداه) اختصاص يافته است.

در اين نوشتار، كتاب دفاعٌ عنِ الكافى، تأليف ثامر هاشم حبيب العميدى، از انتشارات مركز الغدير للدراسات الإسلامية قم (۱۴۱۵ ق) به صورت اجمالى معرفى گرديده است. نگارنده كتاب سعى كرده است تا تهاجم هاى گسترده به كتاب شريف الكافى در طول تاريخ را پاسخ گويد و شبهات و اشكالات وارده بر آن را نيز مطرح و رد نمايد. العميدى، ضمن بيان جايگاه ويژه كتاب الكافى به برجستگى هاى مهم اين كتاب و نگارنده آن يعنى شيخى كلينى رحمه الله پرداخته و به بررسى اصطلاحات و مفاهيم عقلى مهم اين كتاب، در باب امامت و خلافت مى پردازد. وى همچنين ادّعاهاى علماى اهل سنّت در مورد تناقض و ضعف سند روايات مربوط به مهدويت در كتاب الكافى را مطرح و پاسخ مى گويد. در فرازهايى ديگر از كتاب، العميدى، به مباحث مربوط به بداء، تقيه، قضا و قدر، تحريف قرآن و تهمت هاى وارده از اهل سنّت را در اين زمينه ها مطرح مى كند و دلايل جاهلانه آنان را پاسخ مى گويد. وى براى پاسخ به اين ادّعاها از منابع مهم شيعى و اهل سنّت، بهره گرفته است. كتاب ارزشمند الكافى، تأليف أبو جعفر محمّد بن يعقوب بن اسحاق الكلينى الرازى (م ۳۲۰ق )از مهم ترين منابع شيعه و متقن ترين آنها بعد از قرآن، از وجهه و اعتبار خاصى در ميان علما و دانشمندان و همچنين عامه شيعيان، برخوردار است. اين اعتبار و ارزش، مديون دقّت و تتبّع شيخ كلينى، در ميان منابع دست اوّل شيعه و گزينش آنها به بهترين شيوه، و گردآورى و تنظيم و سازماندهى آنها در اين مجموعه گران قدر است. از آن جا كه هر آنچه پر اهميت باشد و از محوريت بيشترى برخوردار باشد، بالطبع، از طعن و هجمه بيشترى نيز بهره مند خواهد شد و اين هجمه ها، آن گاه فزونى خواهند يافت كه كتاب، محور و معرّف مذهب و عقايد مذهبى فرقه اى دينى باشد، لذا از هر وسيله اى، در آسيب زدن و بى اهميت ساختن آن، كوتاهى نخواهد شد. كتاب ارزشمند الكافى نيز از اين گروه از كتب است. اين كتاب، بسيار مورد تهاجم و حمله قرارگرفته است و نويسنده دانشور و گران قدرى چون ثامر هاشم حبيب العميدى، در دفاع از الكافى و پاسخگويى به شبهات و اشكالات وارد بر آن، دست به قلم برده و قسمتى از عمر خود را صرف تحقيق و تفحص در اين زمينه كرده است. ايشان قبل از دفاع عن الكافى، با بررسى در الكافى، كتاب الشيخ الكلينى البغدادى و كتابه الكافى ـ الفروع را تأليف كرده اند كه البته اين تأليف، محصول پايان نامه ايشان در دوره كارشناسى ارشد بوده است. ۱ ايشان با برخوردارى از اين پشتوانه علمى و پژوهشى در الكافى، دست به نگارش كتاب دفاع عن الكافى زده است. ما نيز در اين نوشتار، بر آنيم تا معناى توصيفى اى از اين كتاب، ارائه دهيم. كتاب دفاع عن الكافى در دو جلد نگارش يافته است كه جلد اوّل آن، ۷۶۸ صفحه و جلد دوم آن، ۷۸۹ صفحه است. جلد اوّل، شامل آشنايى مختصرى با الكافى و نويسنده اش و بحثى مقدماتى درباره امامت و خلافت است كه اين مبحث، حدود يكصدوهفتاد صفحه از كتاب را به خود اختصاص داده است. پس از آن، باب هاى كتاب شروع مى شود كه شامل دو باب است: باب اوّل آن، در چهار فصل و باب دوم، در سه فصل ـ كه شرح و توضيح فصول و ابواب، در ادامه خواهد آمد ـ. در ابتداى كتاب، العميدى، به بيان جايگاه كتاب الكافى در ميان شيعيان دوازده امامى مى پردازد و امتيازات ويژه الكافى را بر مى شمرد كه از آن جمله اند: برجستگى و شاخص بودن مؤلّف آن كه ضمن اين ويژگى، دوران غيبت صغرا و نوّاب اربعه را درك كرده است و اين، خود بيانگر فاصله زمانى كم با مصادر اوّليه روايات است. ويژگى ديگر، آن كه كتاب الكافى، اوّلين كتابى است كه در آن، روايات به اين گستردگى در كنار هم گرد آمده اند. اهتمام مؤلّف، به ذكر اسناد احاديث، از ديگر عوامل اهميت و اعتبار اين كتاب است. نويسنده، ويژگى بارز ديگر را استفاده فراوان از شواهد قرآنى، خصوصا در بخش اصول آن مى داند. در اين فصل، ستايش هاى بزرگان از الكافى و مؤلّف آن نيز ذكر شده است. نويسنده در ادامه مى گويد: بيان اين ويژگى ها نه به معناى صحّت همه احاديث در الكافى است و البته از انصاف هم به دور است كه به خاطر برخى از احاديث ضعيف در الكافى، آن را وسيله اى براى هجمه و طعن در كل كتاب، در دست گرفت. در ادامه، شرح حال مختصرى از زندگى ثقة الاسلام كلينى و اساتيد او ارائه مى دهد و سپس وارد مباحث مقدماتى، درباره امامت و خلافت مى شود. ابتدا به بررسى اصطلاحات امام، خلافت و خليفه مى پردازد و وجوب تعيين امام را مى آورد. در ادامه، ادلّه تعيين امام و صفات امام و وجوب شرط عصمت و تعريف عصمت را مطرح مى كند. در اين قسمت، دلايل عقلى بر عصمت امام را موضوع قرار مى دهد و سه «دليل عقلى» براى عصمت امام و چند آيه نيز به عنوان «دليل نقلى» ذكر مى كند كه از آن جمله است: آيه ۲۴ سوره يوسف، آيه ۱۲۴ سوره بقره، و آيه تطهير كه درباره اين آيه، اندكى بحث و بررسى كرده اند و ادّعايى كه شأن نزول آيه مذكور را در حقّ زنان پيامبر مى داند، پاسخ مى دهد. پس از آن، ادلّه نص و تعيين را شرح مى دهد كه ادلّه نقلى آن را به دو قسمت قرآن و سنّت تقسيم مى كند و براى هر كدام، شواهدى را ذكر مى كند. در ادامه، احاديث شريف «ثقلين»، «منزلت» و «دار» را به همراه دلالت هاى آنها بيان مى كند. بعد از آن، باب اوّل و فصل اوّل كتاب، با تحليلى بر انديشه مهدويت آغاز مى شود و اوّلين موضوع پس از تحليل مقدماتى، مستشرقان و مهدويت است. نويسنده در اين بخش، نظريات مستشرقانى چون: گلدزيهر و فلوتن را مطرح مى كند كه معتقد بوده اند پيدايش انديشه مهدويت، نتيجه ظلم عباسيان بر شيعيان است. در ادامه، نظر آن دسته از اهل سنّت را كه مهدويت را افسانه مى پندارند و مى گويند: «اسباب و پيدايش اين انديشه در سه گزينه زير خلاصه مى شود: يك. جهل و عقب ماندگى شديد مسلمانان؛ دو. تقليد كردن از يهود و نصارى؛ سه. فشارهاى سياسى و فقدان عدالت اجتماعى»، مطرح مى كند و به همه اين شبهه ها و ايرادات، پاسخ مى دهد. در فصل دوم، احتجاجات اهل سنّت در ردّ احاديث مهدويت را مطرح مى كند. آن احتجاجات، از اين قبيل است: ۱. تضعيف احاديث مهدويت توسط ابن خلدون؛ ۲. ناقد احاديث مهدويت بودن صحيحين؛ ۳. اختلاف و تعارض احاديث مهدويت. نويسنده به همه اين احتجاجات، پاسخ هايى بر اساس كتب روايى شيعه و اهل سنّت، عرضه مى دارد. دليل و خرده ديگر مستشرقان و اهل سنّت درباره مهدويت، عدم معقوليت احاديث مهدى عليه السلام است كه ثامر هاشم، اين شبهه را با طرح مسائلى چون تفاوت بين محال عقلى و محال عادى و ارائه نمونه هاى تاريخى دال بر امكان اين حقيقت، پاسخ مى دهد. در فصل سوم، مؤلّف، نام تعدادى از علما و دانشمندان اهل سنّت را كه قائل به تواتر احاديث مهدويت هستند، با ذكر منبع، آورده است. تا اين جاى كتاب، به كلّيت و اصل مهدويت وخدشه و ردّ آن از سوى عامه و مستشرقان پرداخته بود؛ ولى در آخرين فصل از اين باب، موضع گيرى هايى كه با محوريت مهدويت در الكافى است، مطرح مى شود و در صدد پاسخگويى و رفع ابهام بر مى آيد. از جمله ادعاهايى كه بر كتاب الكافى شده است آن كه: ضعف احاديث مهدويت، به كتاب هاى جَفر و الكافى مرتبط است. نويسنده با سيزده پاسخ قاطع، اين ادّعا را از بنيان رد مى كند و بطلان آنها را به خوبى اثبات مى كند. در ادامه، ادعاهايى چون: «تناقض در احاديث مهدويت در الكافى»، و بى اعتبار خواندن احاديثى چون «أنّ الأرض لا تخلو من حجّة» و«من مات ولم يعرف إمام زمانه...» و «حكم المهدى كحكم داوود» را ذكر مى كند و با استفاده از منابع شيعه و اهل سنّت و گزارش هاى تاريخى، به همه اين ادّعاها پاسخ هايى محكم مى دهد. نويسنده، با استفاده از چند روايت در برابر بهتانى كه به روايات مهدويت وارد مى كنند و مى گويند: «احاديثى كه در شأن امام مهدى عليه السلام در الكافى آمده، دين رسول خدا را از بين برده است و به دين يهود باز مى گردد». اين گونه پاسخ مى دهد: قائلان به اين عقيده، جاهل هستند؛ چرا كه نسخ، حكمى است كه بعد از منسوخ مى آيد، نه همراه آن واگر دو دليل با هم باشند، نسخى صورت نگرفته است. اسلام، چون بعد از يهود آمده است، پس اسلام، ناسخ آن است، نه يهوديت ناسخ اسلام آن. نويسنده، پاسخ منكران ولادت امام عليه السلام را با تقسيم بندى دلايل، به ادلّه قبل از ولادت امام و ادلّه بعد از ولادت امام و نقل هاى تاريخى اى كه شواهد خوبى براى ولادت امام هستند، با بحثى تقريبا جامع و مفصّل ادامه مى دهد وحتى از اعترافات اهل سنّت نيز يارى مى جويد. مبحث سرداب و انكار طول عمر امام مهدى (عج) و تمسخر كردن علامات ظهور و تفسير آيه ۳۳ سوره رعد، بخش پايانى باب اوّل در جلد اول كتاب دفاع عن الكافى است. باب دوم كتاب، اصل «تقيّه» است؛ اصلى كه شيعه را از نابودى و اضمحلال، نجات داده و به خاطر اهمّيت و اعتبار آن در حفظ و بقاى شيعه، در دوران هاى سخت و فشار و خفقان هاى شديد، مورد تهاجم قرار گرفته است، تا آن جا كه حتّى آن را مساوى «نفاق» مى دانند. به همين دليل، نويسنده كتاب، در ابتداى فصل اوّل در باب دوم، بحثى مفصّل درباره ارتباط تقيّه و نفاق دارند و تفاوت مهم نفاق و تقيّه را بدين صورت، مطرح مى كند: «نفاق، حالتى است با رضايت و اظهار ايمان در زبان و پنهان داشتن كفر و نفاق، كه اين حالت، بسيار نفرت انگيز است؛ ولى تقيّه، پايدارى بر حق و ايمان است، در حالى كه خلاف آن اظهار مى شود و اين اظهار، به خاطر پاسدارى از دين و جان و آبرو و مال است». موضوع فصل دوم، ائمّه و تقيّه است كه در آن، شبهات اين مسئله را يك به يك، با پاسخ هاى مستدل و منطقى، رد مى كند، مانند اين شبهه كه: «با توجّه به اين كه مذهب شيعه و ائمّه، تقيّه را جايز و بلكه واجب مى دانسته اند، پس حقيقت احكام و فتواى آنها دقيق و مشخص نيست؛ چرا كه ممكن است يك فتوا از سر تقيّه، صادر شده باشد و حقيقت آن فتوا، آن گونه كه گفته نباشد». شبهه ديگر آن كه: «شيعه و ائمّه آنها، تقيّه را مطرح كرده اند كه با آن، اختلافات و تناقضات ميان احاديث خود را توجيه كنند». در جواب اين اتّهام، ضمن دادن پاسخ هاى قرآنى و عقلى، به تحليل اختلافات در اقوال اهل بيت عليهم السلام پرداخته، اقسام اختلاف در كلام را ـ كه اختلاف تنوّعى و تضادى است ـ ذيل همين موضوع مطرح مى كند و اين اختلاف ها را در احاديث الكافى، به طور كامل نفى مى كند. در فصل سوم و آخرين فصل از آخرين باب جلد اوّل، به شرح و توضيح تعدادى از احاديث تقيّه مى پردازد كه از لابه لاى آنها حقّانيت و استوارى احاديث تقيّه، به اثبات مى رسد. در قسمت پايانى اين فصل، به بررسى احاديث «كتمان» مى پردازد كه اين فصل نيز به نوبه خود، از اهمّيت علمى بالايى برخوردار است.

كتاب روایات الیمانی از نجم الدین طبسی، 24 روايت كه درباره «يماني» وارد شده مورد بحث و بررسي قرار گرفته است. شالوده اصلی مباحث مطرح شده در این کتاب بررسی صحت و سقم روایات مربوط به یمانی می باشد. بر پایه یافته های این تحقیق، غایت روایاتی که در این زمینه در دست بوده که تعداد آن ها به 24 عدد یعنی به حد استفاضه می رسد، این است که قیام یمانی امری مسلّم و حرکتی شایسته و در جهت یاری رسانی به امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است؛ ولی سایر ویژگی ها و مسایلی که برای او گفته شده از جمله نام های مختلف، اهل یمن بودن، از بنی هاشم بودن، محل قیام، زمان قیام، چگونگی شهادت و لزوم تبعیت دیگران از او، اموری قطعی نیستند.

کتاب «رایات الهدی و الضلال فی عصر الظهور» اثر مهدی حمد فتلاوی، پژوهشی است مستند درباره دولت‌ ها و نهضت‌ های مدافع و مخالف امام عصر عجّل‌ الله‌ فرجه‌ الشریف در زمان ظهور که به زبان عربی و در سال ۱۴۲۰ ق نوشته شده است. نویسنده در مقدمه، ضمن بیان خطرات جهل به علامات ظهور، به اهداف تعلیم و تعلم آنها اشاره کرده است. فصل اول، دول کفر و حکومت‌ هایی که در عصر ظهور به مخالفت با موعود منتظر عجّل‌ الله‌ فرجه‌ الشریف بر خواهند خواست را در سه بخش معرفی کرده است. فصل دوم، به معرفی پرچم داران هدایت در عصر ظهور پرداخته است. نویسنده معتقد است روایاتی که به بیان علائم ظهور پرداخته‌ اند، به این نکته اشاره دارند که امت اسلامی، به دلیل تسلط حکام ظالم بر آنها، در حیات اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و فکری خویش، دچار انحراف از حقیقت دین خواهند شد. اما در آخرالزمان، فریادهای حق طلبانه‌ ای از گوشه و کنار عالم برخواسته و گروه‌ هایی از مؤمنان مجاهد، بر علیه ظلم، انحراف و فساد قیام می‌ کنند که شروع این حرکت، از ایران خواهد بود. فصل سوم، اختصاص دارد به معرفی پرچم داران ضلالت و گمراهی در عصر ظهور.

کتاب «الاربعون في المهدي (عج) و قصة الجزیرة الخضراء» نوشته سید جلال موسوی، مطالبی درباره امام زمان و محل زندگی ایشان (جزیره خضراء) به زبان عربی فراهم آمده است. عمده مطالب مذکور در قالب سه بخش تدوین گردیده است. در بخش نخست وصایای امام زمان (ع) از قول کسانی نقل می‌ شود که به دیدار آن حضرت مشرف شده‌ اند. از جمله این افراد عبارتند از: مقدس اردبیلی, بحرالعلوم, سید بن طاووسی, حر عاملی و شیخ خویی, محسن جبل عاملی و علامه حلی. در بخش دوم, احادیث و روایاتی با این موضوعات درج شده است: غیبت امام زمان (غیبت کبری و صغری), علل غیبت, فواید غیبت، زمان ظهور حضرت (ع), ویژگی‌ های عصر ظهور, و ویژگی‌ های مومنان در زمان ظهور حضرت. بخش سوم به شرح آیاتی اختصاص دارد که برخی مفسران قرآن, آن را به حضرت صاحب زمان نسبت داده‌ اند.

«الإمام المنتظر و شبهات المرجفین» اثر سید امیرمحمد کاظمی قزوینی، تحقیقی است مستند و مستدل در نقد و رد شبهات مخالفین درباره مهدویت، غیبت، ظهور و قیام امام مهدی (عج) که به زبان عربی و در سال 1374 ش نوشته شده است. انگیزه تألیف، بررسی و تحقیق در زمینه شبهات مهدویت و پاسخ به آنها بوده است. کتاب با مقدمه مرکز دروس اسلامی بیروت در اشاره به بشارت های پیامبر (ص) و ائمه (ع) به خروج امام مهدی (عج) آغاز شده است. مطالب کتاب که پاسخی است کوتاه به نوشته ها و شبهه افکنی های معارضان پیرامون مهدویت در دو بخش ارائه گردیده است. در بخش اول کتاب نویسنده بعد از نقل اقوال و شبهات ابن تیمیه، ابن خلدون و ابن حجر پیرامون حضرت مهدی (عج)، مبنای این شبهات را عدم وقوف بر روح دین و نشناختن اصول و فروع آن دانسته است. وی معتقد است که اجماع شیعیان به تنهایی، در ثبوت ولادت و غیبت حضرت مهدی (عج) کفایت خواهد کرد و هیچ یک از مسلمین در تواتر بشارت های نبوی به خروج فردی از عترت ایشان، از اولاد علی (ع) و فاطمه (س) شکی ندارد.

«البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان» نوشته علاء الدین علی بن حسام الدین مشهور به متقی هندی (م ۹۷۵ ق)، از کتاب‌ های اهل سنت در مهدویت است. این کتاب، از کتاب‌ های حدیثی مفصل در باب مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که بیش از ۲۷۰ حدیث را در برگرفته است. ابواب کتاب دربارۀ حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و موضوعات مربوط به آن حضرت، به شرح زیر است: ۱. فی الکرامات؛ ۲. فی نسب المهدی علیه السلام؛ ۳. فی حلیة المهدی علیه السلام؛ ۴. فی احوال تقع قبل خروج المهدی علیه السلام؛ ۵. فی جامع العلامات و... در باب‌ های بعد، به چگونگی بیعت با حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، یاران، فتوحات، مدت حکومت و نازل شدن عیسی علیه‌السّلام برای یاری آن حضرت، اشاره شده است. نگارنده دربارۀ کتاب خود می گوید: چون کتاب العرف الوردی فی اخبار المهدی نگارش جلال الدین سیوطی را مشاهده کردم، از آن جا که آن کتاب، دارای باب بندی و نظم لازم کرد، آن را باب بندی نمودم و برخی احادیث دیگر بر آن افزودم.