جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه انسان در طول تاریخ بشر، تحولات گوناگونی را به همراه داشته که ساختار و شاخص آن، تشکیل فلسفه و برداشت و جهان بینی انسان از پدیده های هستی بوده است. از پیچیده ترین این اندیشه ها را می توان در فلسفه دنیای اسلام دید که فراوانی افراد و افکار متفاوت و مکتب ها و دوره های گوناگون آن چشم گیر است. نوشتار حاضر به بررسی اندیشه ای نو ظهور از این سلسله می پردازد که پس از مکتب نو صدراییان که به احیای مکتب فلسفی ملاصدرا پرداختند، با تحلیل و نقد این مکتب، داده های متفاوتی را با تکیه بر عقل خردگرا و شهود خردپذیر و نفی اندیشه های خر ستیز ارایه داده و در این میان، تنها در صدد ارائه مبانی تازه این مکتب است.

در این کتاب ، کوشش شده که ۲ مقاله از استاد سیدمحمد خامنه ای که به ۲ مناسبت مختلف نوشته و در ۲ کنگره جداگانه ارائه شده ، برای استفاده علاقه مندان چاپ شود و در دسترس قرار گیرد. تفسیر کتاب مقدس قرآن تقریبا از همان سالهای نخستین نزول وحی به پیامبرص و نقل آن به مردم شهرهای مکه و مدینه آغاز شد. نخستین مفسر و شارح قرآن ، خود پیامبر (ص) سپس پسرعمو و داماد و جانشین منصوب وی امام علی بن ابیطالب (ع) و پس از آن دو سلسله فرزندان و نوادگان امام علی (ع) بودند ؛ فرزندان و نوادگانی که حتی نام و تولدشان پیش از تولدشان در طول ۲۰۰ سال از سوی پیامبرص ، پیشگویی شده بود و دارای منصب الهی «امامت» یعنی جانشینی معنوی و نیز سیاسی پیامبر بودند و در ضمن اجازه تفسیر قرآن مجید را نیز داشتند. مسلمانان پس از پیامبر ، طی چند قرن به شاخه های متعددی منشعب شدند ؛ این تقسیمات به ۲ تقسیم و ۲ فرقه بزرگ خلاصه می شد: شیعه که به خلافت انتصابی امام علی (ع) و فرزندانش (به صورت تعیین و انتصاب پیامبر در روز غدیر) معتقد بود و ارتدوکس اسلامی شمرده می شد و سنی که به نظام خلافت انتخابی و اریستوکراسی (انتخاب اشراف شهر) اعتقاد داشت و نخستین خلیفه را ابوبکر می دانست. روش برخورد این ۲ فرقه عمده ، در تفسیر قرآن یکسان نبود، زیرا سنی ها اغلب به تفسیر ظاهری قرآن دلبستگی داشتند و بشدت با تاویل مخالفت می کردند و اغلب شیعه که پیشوایان آنها (امام علی (ع) و امامهای دیگر آنها در هر زمان) علاوه بر تفسیر ظاهر الفاظ ، برای قرآن معانی دیگر با عمق بیشتری قائل بودند و فرقه ای از شیعه که از زمان امام ششم ، امام جعفر صادق (ع) ، به بعد بنام باطنیون معروف شدند به تفسیر باطنی قرآن تاکید بیشتری داشتند. این فرقه که خود به چندین فرقه دیگر تقسیم می شد ، بعدها مبارزه مخفی بر ضد خلفای اموی و عباسی را آغاز کرد و منشائ تاسیس حکومت هایی در ایران به نام اسماعیلیه و در شمال آفریقا و مصر (به نام فاطمیه) شد و سرانجام با آمدن مغول به ایران و سقوط خلافت عباسی ، تشکیلات این عده نیز از میان رفت. هرمنوتیک به معنای پذیرش تفسیر آزاد قرآن از سوی همین شیعه باطنیه ترویج شد و در میان دیگر مسلمین رواج پیدا کرد و حتی فرقه های عرفانی صوفیه که برخی سنی و برخی شیعه بودند، همگی از مکتب باطنیه و تاویل پیروی کردند و می توان گفت باطنیه در واقع همان نگهبانان علم هرمنوتیک قرآن در میان مسلمین بودند. باید دانست هر چند در میان شیعه نیز عده ای یافت می شدند که به پیروی از برخی مکاتب سنی (حنبلی) ، هر گونه تاویل را محکوم و هر مسلمان را مجبور به تقید به ظواهر الفاظ قرآن می کنند ، عده ای از اینان به عنوان حمایت از دین ، علیه صوفیه ، ردیه ها نوشتند و گاه آنها را محکوم به کفر و خروج از دین کردند.

مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا جلد نهم- ملاصدرا ـ منطق، اخلاق و کلام این کتاب جلد نهم از مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم صدرالمتألهین شیرازی است. در این جلد مقالات مقوله منطق و فلسفه منطق (شامل ۱۱ مقاله) و مقالات مقوله فلسفه اخلاق (شامل ۱۶ مقاله) و ۶ مقاله از مقالات مقوله کلام و فلسفه دین آمده است. مقالات این کتاب در مجموع ۳۳ مقاله است که از میان آنها ۱۴ مقاله از انگلیسی، یک مقاله از زبان فرانسه و دو مقاله از عربی به فارسی ترجمه شده است. عناوین برخی از مقالات و نویسندگان آن عبارتند از: ـ‌ ملاصدرا و تحول قضایا به حملی موجب کلی ضروری: احد فرامرز قراملکی ـ‌ منطق زمان و نظریه اقتران شرطی ابن‌سینا: لطف‌الله نبوی ـ‌ نگاهی گذرا به نگاشته‌های منطقی از آغاز تا عصر ملاصدرا: محسن برزگر ـ‌ حقیقت چیست؟: پال هورویچ ـ اصول تربیتی فلاسفه و متکلمین اسلامی و مقایسه آنها با علوم تربیتی: علی قائمی امیری ـ ‌اهمیت عقاید دینی در تصمیمگیری پزشکی در مورد پایان زندگی: هانس مارتین زاس ـ ملاحظاتی درباره مفهوم قلب از نظر ملاصدرا: پل بالانفه ـ ‌زیست اخلاق و ژنتیک انسانی: لودگر هونفلدر ـ‌ پلورالیسم و وحی از منظر صدرالمتألهین شیرازی و پل‌تیلیش: اعلاء تورانی این کتاب بهمراه شرح مختصری از نویسندگان مقالات در ۵۱۴ صفحه از سوی بنیاد حکمت اسلامی صدرا منتشر شده است.

این فلسفه که موسوم است به “ حکمت متعالیه “ به وسیله صدرالمتألهین شیرازی مشهور به ملا صدرا را در قرن یازدهم هجری تأسیس شد و از آن به بعد محور تمام تعلیمات فلسفی در ایران تحقیقاتی بود که این دانشمند در مسائل مهم فلسفی به عمل آورده است . تحقیقات صدرالمتألهین بیشتر در فلسفه اولی و حکمت الهی است . ملاصدرا آنچه در این زمینه از قدمای یونان و بالاخص افلاطون و ارسطو رسیده بود و آنچه حکمای بزرگ اسلامی از قبیل فارابی و بوعلی و شیخ اشراق و غیر هم توضیح داده بودند یا از خود افزوده بودند و آنچه عرفای بزرگ با هدایت ذوق و قوت عرفان یافته بودند به خوبی هضم کرد و از نو اساس جدیدی را پی ریزی کرد و آن را بر اصول و قواعدی محکم و خلل ناپذیر استوار کرد و از جنبه استدلال و برهان ، مسائل فلسفه را به صورت قواعد ریاضی درآورد که هر یک از دیگری استخراج و استنباط می شود و به این وسیله فلسفه را از پراکندگی طرق استدلال بیرون آورد . از زمان ارسطو که برخلاف نظریات استادش افلاطون قیام کرد پیوسته دو مکتب و دو مشرب فلسفی به موازات یکدیگر سیر می کرد که افلاطون و ارسطو هر یک نماینده یکی از این دو مشرب فلسفی بودند و در هر یک از دوره ها هر یک از این دو مشرب فلسفی پیروانی داشتند . در میان مسلمین نیز این دو مشرب به نام “ مشرب اشراق “ و “ مشرب مشاء “ معروف بود و دو هزار سال مشاجرات فلسفی بین این دو دسته ، چه در یونان و چه در اسکندریه و چه در میان مسلمین و چه در اروپای قرون وسطی ، ادامه داشت ولی صدرالمتألهین با اساس جدیدی که از نو پی ریزی کرد به این مشاجرات دو هزار ساله خاتمه داد به طوری که بعد از او دیگر مکتب اشراق و مکتب مشاء در مقابل یکدیگر معنا ندارد و هر کس که بعد از وی آمده و به فلسفه وی آشنایی پیدا کرده مشاجرات دو هزار ساله اشراقی و مشائی را خاتمه یافته دیده است . فلسفه صدرالمتألهین علاوه بر آنکه از جنبه هایی بدیع و بی سابقه است ، کتاب حاضر شامل متن مجموعه مقالاتی است که در 'همایش جهانی بزرگداشت حکیم صدرالدین محمد شیرازی (ملاصدرا) 'فراهم آمده است .این مجموعه مقالات در دو جلد (جلد اول شامل ۳۰مقاله و جلد دوم مشتمل بر ۳۴مقاله) تدوین شده است . همایش مذکور در پنج روز, از اول خرداد ماه ۱۳۷۸طی جلسات عمومی و حدود هشتاد جلسه چهار ساعته با حضور بیش از هزار شرکت کننده در تهران برگزار گردید .یکی از مهم‌ترین اهداف برگزاری همایش ;نزدیک شدن و ارتباط دو سویه فلسفه ایرانی ـ اسلامی با فلسفه و اندیشه‌های غربی, همچنین آشنایی اندیشمندان با حکمت متعالیه ملاصدرا بوده است .عناوین چند مقاله از کتاب عبارت‌اند از : 'مثل افلاطونی از نظر صدرالمتالهین/ زهرا مصطفوی' ;'تحلیل انتقادی مسئله اصالت وجود/ سید یحیی یثربی' ;'نمونه سیستم فلسفی در فلسفه اسلامی/ الب ارسلان آچیک گنج' ;'تصوف و فلسفه از نظر ملاصدرا/ کارو.ارنست' ;'گفتمان فلسفی نوصدرائی/ علی‌اکبر رشاد' ;'ملاصدرا از منظر شهید مصطفی خمینی/ محمد اسماعیل‌زاده', 'مبانی فلسفی صدرالمتالهین/ فرج رامین 'و 'نور, هستی و معرفت بیان تازه‌ای از حکمت متعالیه/ دیوید گراندی .

مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا اول خرداد ۱۳۷۸ جلد۴ مجموعهای از ۳۱ مقاله است که در همایش جهانی حکیم ملاصدرا در اول خرداد ماه ۱۳۷۸ در تهران ارایه شده است. این مقالات مشتمل بر سه فصل است و زیر عنوان مطالعات تطبیقی درباره ملاصدرا و دیگر فلاسفه و مکاتب فلسفی آنها عرضه شده است. سرفصلهای این مجموعه به شرح زیر است: ویژگیها و مباحث تطبیقی، زمان و حرکت، عقل. سید محمد خامنهای، دبیر همایش مزبور، در مقدمه کتاب، خلاصهای از روند شکل‏گیری این همایش و ضرورت آن را بیان کرده و بیگانگی فلسفه امروز غرب از فلسفه اسلامی و به ویژه حکمت متعالیه صدرایی را یک فاجعه دانسته است.

کتاب مقام فلسفه در دوره تاریخ اسلام طبق گفته خود استاد داوری در پرتو مطالعه­ای کوتاه مدت اما همراه با تعلق خاطر و دلبستگی نگاشته شده­است. از نظر زمانی داوری این کتاب را قبل­ از انقلاب نگاشته­ است، در فضایی که به این موضوع چندان پرداخته نشده­ بود. در این کتاب که به جایگاه تاریخی فلسفه در ایران دوره اسلامی می­پردازد، هدف این است که فلسفه را به­عنوان مظهری از مظاهر این دوره تاریخی گرفته و مقام این مظهر و نحوه مظهریت آن مورد بررسی قرار گیرد؛ نه به ­عنوان یک جزء زائد خارجی که با تمدن مناسبت نداشته باشد و از سر تفنن یا برحسب ملاحظات و مقتضیات فرقه­بازی به آن توجه شده باشد، بلکه سعی شده فلسفه را شأنی از شئون تاریخ دوره اسلامی در نظر بگیرد. به طوری که بدون فلسفه تصور تاریخ تمدن اسلامی غیر ممکن یا دشوار باشد. درضمن سعی شده فلسفه اسلامی به­عنوان مرحله­ای از تاریخ فلسفه که باعث قوام تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی است، در نظر گرفته شود. البته علاقه­مندان می­توانند برای بررسی بیشتر در مورد فلسفه­ ایران به کتاب­های دیگری از خود دکتر داوری از جمله فلسفه معاصر ایران، فارابی موسس فلسفه اسلامی، فارابی فیلسوف فرهنگ، فلسفه چیست؟ و فلسفه تطبیقی مراجعه کنند.

این کتاب، جلد نخست از مجموعه آثار «میرزا ابوالحسن طباطبایی» معروف به «حکیم جلوه» است. او از حکمای برجسته قرن سیزدهم هجری قمری و نخستین کسی است که باب گفتگوی انتقادی در اندیشه و آرای «ملاصدرا» را گشود. «حکیم جلوه» به خود جرات داد تا بعضی از این اندیشه ها و آرا را زیر سوال ببرد. جلد اول از آثار این متفکر بزرگ قرن سیزدهم، با شرحی درباره زندگی، اندیشه ها و آثار آو آغاز می شود. سپس «حواشی اسفار»، و به دنبال آن حواشی «شفا» نوشته «حکیم جلوه» می آید. این حواشی سراسر مباحث «اسفار» را در بر می گیرد و اکثر آنها نقل قول از کتاب های دیگر برای روشن شدن متن «اسفار» است. پس از حواشی «اسفار»، حواشی «شفا» قرار دارد. این حواشی نیز برای توضیح متن و روشن شدن عبارات «شفا» نوشته شده است و حتی الامکان تفسیر کلام «ابن سینا» به کلام خود اوست. در ادامه، حواشی«حکیم جلوه» بر «مبدا و معاد» اثر «ملاصدرا» و «اشارات و تنبیهات» نوشته «ابن سینا» می آید

مجلد نهم و دهم که مربوط به بخش فلسفه می‌باشند، دربردارنده کتاب «شرح مبسوط منظومه» بوده که در اصل، تقریر درس‌های منظومه حاج ملا هادی سبزواری توسط استاد می‌باشند. در بین درس‌ها، سؤالاتی از طرف حضار مطرح شده و استاد پاسخ گفته‌اند که این پرسش و پاسخ‌ها در پاورقی کتاب قرار گرفته‌اند و اکثر این سؤالات مفید و راه گشاست. شرح مبسوط منظومه، خصوصیاتی دارد که از آن جمله است: ظهور برخورد فلسفه اسلامی و فلسفه غرب در برخی موضوعات، بعضی تقریرات نوین و ابتکاری و برخی نظریات ابداعی استاد که برای اولین بار در فلسفه اسلامی مطرح می‌شود و نیز شیوه بیان استاد که آسان کننده مسائل معضل و نشان دهنده تسلط ایشان بر فلسفه می‌باشد.

مجموعه آثار استاد شهید مطهری جلد دهم مجلد نهم و دهم که مربوط به بخش فلسفه می‌باشند، دربردارنده کتاب «شرح مبسوط منظومه» بوده که در اصل، تقریر درس‌های منظومه حاج ملا هادی سبزواری توسط استاد می‌باشند. در بین درس‌ها، سؤالاتی از طرف حضار مطرح شده و استاد پاسخ گفته‌اند که این پرسش و پاسخ‌ها در پاورقی کتاب قرار گرفته‌اند و اکثر این سؤالات مفید و راه گشاست. شرح مبسوط منظومه، خصوصیاتی دارد که از آن جمله است: ظهور برخورد فلسفه اسلامی و فلسفه غرب در برخی موضوعات، بعضی تقریرات نوین و ابتکاری و برخی نظریات ابداعی استاد که برای اولین بار در فلسفه اسلامی مطرح می‌شود و نیز شیوه بیان استاد که آسان کننده مسائل معضل و نشان دهنده تسلط ایشان بر فلسفه می‌باشد.

مجموعه آثار استاد شهید مطهری۳ شامل: توحید، جاذبه و دافعه علی (ع)، جامعه و تاریخ، جهاد، جهان بینی توحیدی (جلد دوم)، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی ۱، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی ۲، سیری در سیره نبوی، سیری در نهج البلاغه، شرح منظومه ۱، شرح منظومه ۲، شش مقاله (الغدیر و وحدت اسلامی)، عدل الهی.