جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش، مسئله کرامت‌مندی انسان در اندیشه سیاسی دو اندیشمند بزرگ غرب و اسلام واکاوی شده و این مهم در قالب سه نظریة انسان‌گرایانه، افزوده و انسانیت بالقوه صورت گرفته است. پرسش اصلی این است که: مبنای کرامت‏مندی انسان چیست؟ در کنار این مسئله، پرسش‏های دیگری مطرح شد؛ همچون اینکه: آیا امکان سلب کرامت از انسان وجود دارد و اگر این امکان هست، با چه توجیهی؟ پاسخی که در قالب فرضیه به این پرسش داده شد، این است که کانت با نگاهی انسان‏گرایانه امکان سلب کرامت را از انسان منتفی می‌داند و علامه جعفری با نگاهی دین‌مدارانه انسان را خلیفه خدا برمی‏شمارد که در قبال جایگاه خود وظایفی دارد و در صورت نقض این وظایف، کرامتش نیز به دست خودش از او سلب می‌شود. این پژوهش بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا اندیشه‌های این دو اندیشمند را تشریح و سپس آنها را در قالب موردنظر تحلیل کرده است.

دو مفهوم اخلاق و آزادى در شمار مفاهیم فربه تجویزى و از ناب ترین مباحث فلسفه سیاسى است. برجستگى این مفاهیم به گونه‌اى است که در تمامى دوره‌هاى حیات اندیشه سیاسى خود را بر ذهن و اندیشه متفکران و زندگى آدمى تحمیل کرده است. از این رو نوشته حاضر در تلاش است تا نگره یکى از فیلسوفان مسلمان معاصر در باب مناسبات اخلاق و آزادى را بکاود و با سنجش این دو مفهوم فربه فلسفه سیاسى، به طرح و آزمون مدعاى مقاله در باب اولویت آزادى بر اخلاق بپردازد.

رساله ی حاضر درباره ی حقیقت مرگ و حیات پس از آن در اندیشه علّامه محمد تقی جعفری به رشته نگارش درآمده است و هدف از پرداختن به این موضوع آن بوده است که به دیدگاه علّامه جعفری درباره ی حیات و شناخت انواع حیات و اهداف آن دست یافته و به تبیین و تحلیل نظر علّامه جعفری درباره مرگ و سرنوشت حیات آدمی پس از مرگ پرداخته شود ؛ بدان منظور که انسان ها به زندگی برتر و راه کارهای متناسب جهت وصول به چنین زندگی توجه داده شوند .نتیجه آن که به عقیده ی علّامه جعفری رسمی ترین دعوتی که در عرصه ی هستی از آدمی به عمل آمده ، مرگ است وهمواره هر انسانی ناگزیر از رویارویی با این پدیده بوده است و زاویه ی دید هر فرد به مقوله ی مرگ بر طبق دیدگاه او به زندگی تنظیم می شود و برای فهم مسئله مرگ ابتدا بایستی معنای زندگی را دریافت . علّامه جعفری با توجه به ارتباط ژرف و محکمی که میان مرگ و زندگی مشاهده می کند حیات را به دو نوع حیات طبیعی محض و حیات معقول تقسیم می نماید ؛ اولی همان است که اکثریت انسان ها به آن خوگرفته اند و در خلال آن تنها در پی اشباع غرایز طبیعی خویش اند و دومی عبارت است از حیات آگاهانه ای که نیروها و فعالیت های جبری زندگی طبیعی را با بر خورداری از رشد آزادی شکوفان در اختیار ، در مسیر هدف های تکاملی تنظیم نموده است . مرگ در حیات معقول ، پل عبور به سرای ابدیّتی است که ترس و اندوه و در آن راه ندارد و این در حالی است که در حیطه ی حیات طبیعی محض ، مرگ غیر قابل پذیرش است و عبارت است از نقطه پایانی بر خط زندگی ، نیستی و فنا . علّامه جعفری با تکیه بر احساس تعهد و تکلیف برین در زندگی ، عدم ظرفیت این دنیا جهت پاداش و کیفر انسان و نیز اشباع نشدن استعداد های عالی بشری در این دنیا ضرورت روز معاد (صرف نظر از جسمانی یا روحانی بودن آن) را اثبات نموده است و از آن جا که معاد روحانی و اعتقاد به آن تکیه بر اثبات وجود روح و تجرد آن دارد به طور تفصیلی به این مسأله پرداخته که در متن رساله تفصیل آن مذکور است . حیات پس از مرگ با ورود به عالم برزخ آغاز می شود که از دیدگاه علّامه جعفری برزخ دو اصطلاح متفاوت دارد ؛ اول مدتی که انسان در میان مرگ و روز رستاخیر به سر می برند و دوم جهانی میان بهشت و دوزخ که نام آن اعراف است . علّامه جعفری هم اعتقاد به معاد جسمانی و هم معاد روحانی دارد و چون به وجود حرکت تکاملی در برزخ و جهان دیگر معتقدند بهشت و برخورداری از درجات آن و جهنم و ابتلاء به عذاب های آن را منتهای کمال و سقوط انسان نمی دانند بلکه لقاء الله و رضوان الله را پایان تکامل بشر و فراق خداوندی را انتهای سقوط آدمی و بالاتر ین عذاب معرفی می نماید. پس علّامه جعفری به عنوان یک عالیم دینی ، با تکیه بر منابع اسلامی زندگی پیوند نخورده با حیات معقول را منشأء نوعی از زیستن دانسته است که تمام تجاوزها و جنگ ها و درنده خویی ها در تاریخ از آن بر می خیزد افرادی که تن به چنین حیاتی داده اند منکر ارتباط این جهان و جهان پس از مرگ می باشند و یا آن را به دست فراموشی سپرده اند. اما به هر حال و صرف نظر از غفلتی که آدمیان به مرگ و حیات پس از آن دارند ناگزیر با مرگ روبرو گشته و به دنیای پس از آن منتقل می گردند و در آن جا پاداش کیفر اعمال خوب و بد خود را خواهند دید

غالب پژوهش‌ها پیرامون چگونگی شکل‌گیری تمدن به فرایند تکاملی ارتباطات، امتیازات و اختراعات بشری متمرکز شده‌اند؛ در‌حالی‌که بیشتر تمرکز علامه جعفری، بررسی حالات روحی است که انسان‌ها را به سمت تمدن‌سازی، سوق می‌دهد؛ لیکن وی نظام واحدی در این باب ارائه نمی‌دهد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اندیشه علامه جعفری می‌پردازد تا تعاملی را که میان حالات روحی صیانت ذات، آزادی، اختیار و قدرت، در فرایند تمدن‌سازی برقرار می‌شود، به‌صورت نظام‌مند معرفی کند و میزان تأثیر مؤلفه‌های نفسانی در پی‌ریزی تمدن مورد مطالعه قرار دهد و این نتیجه حاصل می‌آید که انسان در مسیر رشد و تکامل با تعدیل مثبت صیانت ذات، آن را از حالت خودمحوری خارج می‌کند. در این حالت با تعدیل آزادی و تبدیل آن به اختیار، روابط عالی میان انسان‌ها را هدف قرار می‌دهد و با به‌کارگیری قدرت در این راستا، به‌تدریج نمودهای تمدنی شکل می‌یابد و پروسه تمدن پی‌ریزی می‌شود.

در مقاله پیش رو با روش استنباطی و اجتهادی تلاش شده است با تحلیل منظومه فکری علامه جعفری در حوزه فلسفه های مضاف، به ویژه فلسفه علم، به برداشتی از ماهیت فلسفه مضاف از دید وی دست یافته شود. یافته های مقاله را می توان به این صورت خلاصه کرد: الف) برخی از مؤلفه های تشکیل دهنده فلسفه مضاف رتوس ثمانیه علوم است که در آثار پیشینیان وجود دارد؛ ب) بن مایه های فلسفه مضاف در اندیشه حکیمان و متافیزیکی علوم را به جهت پایداری علم و با هدف عالی حیات انسانی بیان می کند.

علامه جعفری و ویتگنشتاین متقدم دو فیلسوفی هستند که صورت‌بندی آن‌ها از بحث اراده‌ی آزاد، ارتباط تنگاتنگی با اصل علیت دارد. می‌توان قرابت و هم‌گرایی دیدگاه این دو فیلسوف را در چنین مباحثی ارزیابی کرد: تفکیک میان اراده و جهان، وجودنداشتن شبکه‌ی علی میان اراده و کنش انسان، نقش محوری منِ مابعدالطبیعی و سوژه‌ی متافیزیکی در اراده‌ی انسان و تسری اصل علیت به‌مثابه پیش‌فرض ذهنی انسان در سنجش وقایع. وانگهی، می‌توان درباب تفاوت‌های نگرش این دو فیلسوف نیز سخن گفت. به‌این‌صورت که علامه جعفری به دوگانگی میان من متافیزیکی و اراده قائل است؛به‌نحوی که من بر اراده و جهان تأثیر علی (غیر از فیزیک کلاسیک) می‌نهد. اما در فلسفه‌ی ویتگنشتاین، اراده‌ی متافیزیکی با سوژه‌ی متافیزیکی این‌همان است و ازآنجاکه در مرز عالم قرار دارد، پیوندی با جهان نخواهد داشت. نوآوری این مقاله در تحلیل تطبیقی اراده‌ی آزاد از دریچه‌ی اصل علیت است که به هم‌گرایی آرای دو فیلسوف در بسترهای بینشی متنوع اشاره می‌کند.

نیاز بشر به سبک درست زندگی، انگیزه­ و ضرورتی برای تبیین مؤلفه­های شناختی آن است. هدف از این پژوهش، پرسش از چیستی و نقش انواع شناخت در نظریه «حیات معقول» علامه جعفری با بررسی توصیفی- تحلیلی آثار مکتوب ایشان است. «حیات معقول» در برابر «حیات طبیعی محض»، نوعی زندگی مبتنی بر تعقل با محوریت عقل عملی و نفی راسیونالیسم غربی است که طیف وسیعی از شناخت­های وحیانی، عرفانی، حکمی و علمی را در بر می­گیرد. این دریافت­ها به شکل حضوری یا حصولی و از راه­هایی چون آموزش، تقلید یا تعبد به دست می­آیند. معارف یادشده، علاوه بر ارزش ذاتی، واجد هویتی ابزاری برای پرورش استعدادها و هدایت اختیاری انسان‎اند که پیامد آن ورود به هدف اعلای زندگی یعنی شرکت در آهنگ کلی هستی و به تعبیر دیگر عبادت خداوند خواهد بود. نتیجه اینکه حیات معقول وابسته به مجموعه­ای کامل از شناخت­های الهی و بشری با درجات ارزشی متفاوت است، مشروط بر اینکه با کمک سازوکارهای عقلی و وحیانی از آسیب­های معرفتی و عملی در امان بماند.

علامه محمدتقی جعفری (رضوان الله تعالی علیه) از جمله عالمان زمان‎شناس است که در کشاکش مناقشات نیروهای مذهبی و غیرمذهبی درباره بافت آزادی در بین انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی به تأملات فلسفی مهمی پرداخته است. مهم‎ترین پرسشی که او دراین‎باره دارد، آن است که آزادی از منظر ادله عقلی و درون نصی در برابر آنچه در غرب به آزادی مثبت و منفی بیان می‎شود، چیست و بر چه قلمروهایی دلالت دارد؟ او با تفاوت‎نهادن میان سه مفهوم «رهایی»، «آزادی» و «اختیار» تلاش می‎کند آزادی را «اختیار شایسته» تعریف نماید و فضاهای چنین تعریفی را در چند قلمرو آزادی عقیده، آزادی بیان تبیین نماید. علاوه بر این او کوشیده است محدودیت‎های نظری و عملی این آزادی را بررسی و راهی به سوی تحقق آن در جامعه دینی فراهم آورد. در پایان این مقاله مؤلف می‎کوشد امکانات و مشکلات رویکرد علامه جعفری به آزادی گفته شده را بررسی کند تا شاید برای اکنون ما به کار آید.

بی‌گمان یکپارچگی میان انسان‌ها، هسته اصلی یک تمدن را تشکیل می‌دهد و بدون آن، فروپاشی تمدن قطعی است؛ ولی چه عواملی انسان‌ها را با وجود گرایش‌های مختلفی که دارند، به سوی این وحدت رهنمون می‌شود؟ تمدن‌پژوهان، عوامل مختلفی همچون نژاد، زبان، دین، آداب و رسوم و غیره را بررسی کرده‌اند؛ ولی علامه محمدتقی جعفری بسیاری از این عوامل را با اشکال‌هایی مواجه می‌داند و در پی عواملی است که اتحادی حقیقی و پایدار میان انسان‌ها ایجاد کند. در این پژوهش با بررسی دو گروه عوامل انگیزشی برون‌ذاتی ‌و درون‌ذاتی، به تحلیل آرای علامه جعفری پرداخته‌ایم. در عوامل برون‌ذاتی، عوامل طبیعی، مافوق طبیعی‌نما‌ و قراردادی و در عوامل درون‌ذاتی، عامل عقلی، اخلاقی، جان‌گرایی و گردیدن تکاملی الهی بررسی گردید. نتیجه اینکه عوامل برون‌ذاتی به دلیل ناپایداری و سودمحوری غالبی، نمی‌توانند انسان‌ها را به اتحادی پایدار سوق دهند و تنها مقدمات وحدت را ایجاد می‌کنند؛ ولی عوامل درون‌ذاتی به دلیل پایداری و استناد به جوهر درونی انسان، در صورت به فعلیت‌رسیدن، اتحادی پایدار ایجاد می‌کنند. این عوامل در مجموع موجب شکل‌گیری هویتی واحد برای اجتماع انسان‌ها و وحدت مطلوب در تمدن می‌گردند.

کتاب حاضر مجلد سوم از مجموعه چند جلدی "مناظرات في الإمامة" که به بیان مناظرات انجام شده حول و حوش مسئله امامت ، می باشد. در کتاب حاضر مناظرات بسیاری از جمله امام علی ، امام حسن و حسین، شیخ صدوق ، شیخ مفید، دکتر تیجانی ، سلمان فارسی ، فاضل مقداد، ابوذر غفاری ، هشام بن حکم، شیخ مفید، ابن ابی الحدید، علامه حلی و... درباره امامت ذکر می شود.