جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیدگاه اخلاقی آقای مطهری حاصل تفسیر خاصی است که ایشان از متون دینی مرتبط با اخلاق دارد و نظریه بزرگواری روح را می توان مفهوم محوری این دیدگاه دانست. بر اساس این تفسیر توصیه های اخلاقی در آیات و احادیث نه با محوریت وعده بهشت یا وعید دوزخ, بلکه بیش از هرچیز حول محور کرامت و عزت نفس شکل گرفته است. ایشان میان بزرگی و بزرگواری روح تمایز قائل می شود و دستیابی به هر یک را در گرو داشتن همت بلند, تلاش بسیار و تحمل سختی ها می داند. روح هایی که در مسیرهای مختلف از قبیل علم خواهی, ثروت اندوزی و جاه طلبی, همت بلندی دارند و هرگز از کوشش باز نمی ایستند, روح های بزرگ اند و روح هایی که این همت بلند را در مسیر فضائل اخلاقی دارند و روح خود را چنان بزرگ می دارند که از ایشان, جز کار نیک صادر نمی شود و بدی ها را موجب دنائت و پستی می دانند, روح های بزرگوارند. از نظر ایشان همه فضائل اخلاقی مطرح در آیات واحادیث را می توان به بزرگواری روح تحویل کرد و همه رذائل مطرح شده را می توان به پستی و دنائت روح برگرداند. هدف دراین مقاله تأمل در فهم و تفسیر دینی آقای مطهری از اخلاق و تلاش در جهت ارائه تصویری نظام مند از آن است.

برگزیدن موضوع شریعت سهله و سمحه از نگاه استاد مطهرى از آن روى بود که از سویى, این لفظ در زمان ما چنان در معانى گوناگونى به کار مى رود که برخى از آن سازگارى و برخى دیگر سازش کارى فهمیده اند, و از سوى دیگر, فقیهان نیز در اصول فقه و فقه, با تمسک به علم اجمالى, احتمال عقاب, حُسن ادراک واقع و… چنان به احتیاط هاى فراوان روى کرده اند که شریعت سهله و سمحه هرگونه معنى شود, جایگاهى در فقه به خود نبیند. و به وضوح روشن است که دین صعب و پر احتیاط, جاذبه که ندارد هیچ بلکه سرتاسر دافعه خواهد بود و امکان تطبیق یک نظام بر آن غیرممکن. بنابراین, توضیح نظر استاد در این باره و بیان راه و مرامشان همراه با استدلال هاى آن, مى تواند چون شمعى فرا رویمان, اسلام حقیقى را از زیر خروارها گرد و غبار احتیاط و حسن ادراک واقع, نمایان سازد. تا آن گاه شریعت را چنان فهم کنیم که صعب و خشن ننماید و در عین حال, به سازش کارى و ویران سازى پایه هاى شریعت نیز نینجامد. اساساً, شریعت, سهله و سمحه بوده و مى تواند همانند عدالت, معیارى براى جداسازى احکام ثابت از متغیر گردد;1 به این گونه که اگر حکمى صعب, حرجى و از دیدگاه عرف عمل ناشدنى بود, آن حکم یا اساساً در شریعت جعل نشده یا اگر جعل شده, مربوط به زمان و مکانى بوده که عمل به آن براى افراد صعوبت در پى نمى آورده است. بنابراین, نخست باید شریعت سهله و سمحه معنى و اثبات شود و سپس آن را معیار جداسازى ثابت ها از متغیرها قرار داد. از آن جا که استاد مطهرى به مسئله نخست پرداخته, ما نیز آن بحث را پى مى گیریم, هرچند در ضمن بحث اشاره هایى نیز به بحث دوم خواهیم کرد.

اثر حاضر تأثیر دو نوع نگرش مثبت و منفی(نحوست و عدم نحوست) به پدیده کرونا و ارتباط آن با بحث مهدویت را براساس مبانی استاد مطهری(ره) به روش توصیفی-تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. براساس دیدگاه شهید مطهری(ره) جریان ظهور یک جریان سینوسی یا حلزونی است؛ بدین معنا که جریان شر و باطل همواره با جریان حق در ستیز است و هر بار که باطل، شری ایجاد می کند، حق فعالیتی بالاتر در مقابله با آن، انجام می دهد و این روال تا جایی ادامه می یابد که فکر و فهم بشریت به حد آمادگی شرایط معرفتی ظهور برسد و در نهایت ظهور رخ دهد. در این راستا کرونا از جهات مختلف می تواند در رکود یا صعود اخلاق و معنویت، همیاری اجتماعی، ایجاد فضای طرح سوالات اعتقادی و پاسخ به آنها و رشد معرفت و درک بشریت، درخواست استیلای حق بر باطل و در نهایت زمینه سازی ظهور موثر باشد.

نظریۀ تابعیت مطلق اندیشه از شرایط عینی(اجتماعی) و ذهنی(فردی) یکی از مهم‌ترین مسائلی است که برخی مکاتب مانند سوفسطائیان، اومانیست‌ها و اگزیستانسیالیست‌ها و ... آن را مطرح کرده‌اند و اندیشه و ذهن آدمی را معیار حقیقت پنداشته‌اند و هر اندیشه‏ و فکری را تابع شرایط عینی(اجتماعی) و ذهنی(فردی) خودش تلقی می‌کنند. لذا به خاطر اهمیت این مسئله، هدف از نگارش این مقاله که با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و انتقادی انجام شده است، تحلیل و نقد این نظریه با توجه به آثار و آرای شهید مطهری است و به این پرسش پاسخ می‌دهد که: آیا هر فکر و اندیشه‌ای تابع مطلقی از شرایط ذهنی و عینی خودش است یا خیر؟ یافته‌ها و نتایج نشان داد که این نظریه دربارۀ انسان‌هاى مادی‌گرای محض مصداق دارد که فکر و منطق آنان، منطق منفعت‌طلبی است، اما دربارۀ کسانی که منطقشان، منطق فطرت است و تربیت‌یافتۀ‌ مکتب الهی هستند صادق نیست. همچنین این نظریه، وجود حقیقیت را انکار و اندیشۀ انسان را محصول و تابع مطلق شرایط ذهنی و عینی خودش تلقی می‌کند و هیچ استقلال و آزادی‌ای برای انسان در اندیشه و تفکر قائل نیست؛ در‌حالی‌که انسان با اراده، اختیار و آگاهی قادر است خودش را از تأثیر شرایط ذهنی و عینی دور نگهدارد. بنابراین این نظریه که بر مبنای مادی‌گرایی، شکاکیت (نسبی‌گرایی) و تعمیم اصل تأثیر متقابل اشیا به اصول و افکار شکل گرفته، ایراداتی به آن وارد است از جمله: نسبیت حقیقت، پذیرش عدم امکان خطا در افکار انسان، متزلزل‌شدن اندیشه و بی‌اعتباری همۀ فلسفه‌ها و اندیشه‌های عالم (چه مادی و چه الهی).