جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «تاریخ ابن خلدون» که نگارش آن در دهه های پایانی سده هشتم هجری از سوی تاریخ نگار، اندیشمند، جامعه شناس و فیلسوف نامدار تاریخ اسلام، عبدالرحمن بن خلدون ( ۸۰۸-۷۲۲ ه . ق ) انجام پذیرفت از جمله مشهورترین، مهم ترین و ارزشمندترین مجموعه های مفصل تاریخ عمومی به شمار می آید. در این کتاب، ابن خلدون بسان مورخان پیشین، تاریخ را تنها از لحاظ ظاهر که عبارت از جمع آوری حوادث و وقایع رخ داده در طول زمان است بررسی و بازبینی نکرد، بلکه از منظر بررسی علل و منشا پیدایش حوادث و رویدادها نیز آن را مورد تفقد قرار داد. آنچه روشن است، ابن خلدون در این کتاب با قریحه انتقادی عالی خویش نه تنها کوشید وقایع تاریخی را با استخراج و بیرون کشیدن علل جزیی رخدادها و حوادث درک و تفسیر کند، بلکه سعی کرد رویدادهای تاریخی را از طریق طرح و تدوین تاریخ علمی و مبتنی بر اصول صحیح نقادی و همچنین با مرزبندی قوانین تاریخ و توجه به تطور آن مرتبط با جغرافیای انسانی و مظاهر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تبیین کند. برخي عناوين جلد سوم عبارتند از: الخبر عن الدول الإسلامية و نبدأ منها بدولة بني أمية معقبة لخلفاء صدر الإسلام و ذكر أوليتهم و أخبار دولهم واحدة واحدة الى انقضائها. الخبر عن بني العباس من دول الإسلام في هذه الطبقة الثالثة للعرب و أولية أمرهم و إنشاء دولتهم و الإلمام بنكت أخبارهم و عيون أحاديثهم. الخبر عن الخلفاء من بني العباس أيام الفتنة و تغلب الأولياء و تضايق نطاق الدولة باستبداد الولاة في النواحي من لدن المنتصر إلى أيام المستكفي. الخبر عن الخلفاء من بني العباس المغلبين لدولة بني بويه من السلجوقية من بعدهم من لدن المستكفي إلى المتقي و ما لهم من الأحوال الخاصة بهم ببغداد و نواحيها. الخبر عن الخلفاء العباسيين المنصوبين بمصر من بعد انقراض الخلافة ببغداد و مبادي أمورهم و تصاريف أحوالهم.

کتاب «تاریخ ابن خلدون» که نگارش آن در دهه های پایانی سده هشتم هجری از سوی تاریخ نگار، اندیشمند، جامعه شناس و فیلسوف نامدار تاریخ اسلام، عبدالرحمن بن خلدون ( ۸۰۸-۷۲۲ ه . ق ) انجام پذیرفت از جمله مشهورترین، مهم ترین و ارزشمندترین مجموعه های مفصل تاریخ عمومی به شمار می آید. در این کتاب، ابن خلدون بسان مورخان پیشین، تاریخ را تنها از لحاظ ظاهر که عبارت از جمع آوری حوادث و وقایع رخ داده در طول زمان است بررسی و بازبینی نکرد، بلکه از منظر بررسی علل و منشا پیدایش حوادث و رویدادها نیز آن را مورد تفقد قرار داد. آنچه روشن است، ابن خلدون در این کتاب با قریحه انتقادی عالی خویش نه تنها کوشید وقایع تاریخی را با استخراج و بیرون کشیدن علل جزیی رخدادها و حوادث درک و تفسیر کند، بلکه سعی کرد رویدادهای تاریخی را از طریق طرح و تدوین تاریخ علمی و مبتنی بر اصول صحیح نقادی و همچنین با مرزبندی قوانین تاریخ و توجه به تطور آن مرتبط با جغرافیای انسانی و مظاهر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تبیین کند.

بررسی برخی از روش‌های تهذیب نفس از دیدگاه امام خمینی(ره) هدف اصلی این تحقیق است ولی از منابع دیگر مانند قرآن و روایات نیز در تبیین کامل مباحث استفاده می‌شود. اولین روش مطرح در این زمینه تفکر است؛ تفکر در عظمت خلقت، نعمت‌های الهی و وظیفه انسان در قبال خدا جایگاه والایی در تعالیم اسلامی داشته و آیات و روایات متعددی بر آثار تربیتی آن تصریح نموده است. این مسأله در دیدگاه امام خمینی(ره) هم مورد توجه بسیاری قرار گرفته و شرط اول برای مجاهده با نفس و حرکت به جانب حق تعالی دانسته شده است. خود ایشان نیز از تفکر در مسائل اخلاقی، سیاسی و اجتماعی بسیار بهره برده است. موعظه، که موجب آثاری چون تحول فرد و جامعه می‌گردد روش مهم دیگری است که روایات و آیات متعددی بر تأثیر تربیتی آن صحه گذارده، و از منظر امام خمینی(ره) هم آثاری مانند زدودن غفلت و تحول روحی فرد و جامعه به همراه دارد؛ خصوصاً در ایام محرم، صفر و رمضان، که زمینه تفکر و تدبر در مسائل سیاسی و تهذیب نفس برای مومنین را فراهم می‌کند. روش مشارطه، مراقبه و محاسبه هم نقش مهمی در تهذیب نفس داشته و متون دینی بر اهمیت و آثار مثبت آن در تربیت انسان گواهی می‌دهند. این شیوه که در سیره فردی امام(ره) نیز مشاهده می‌شود از منظر ایشان دارای آثاری چون شکوفایی فطرت می‌باشد. همچنین دعا و نیایش با خداوند از روش‌های مورد تأکید آیات و روایات بوده و آثار فراوانی همچون دفع قضای حتمی و شفای دردها برای آن بیان شده است. از طرف دیگر، روان‌شناسان نیز بر تأثیرات مهم آن تأکید نموده‌اند. نقش دعا از منظر حضرت امام در تهذیب نفس بسیار مورد توجه بوده و می‌توان گفت یکی از رموز موفقیت امام در مراحل مختلف زندگی، مانند مبارزه با استکبار، بهره‌گیری از دعا و انس دایم با آن بوده است.

«اَلاْمامَةُ وَ السّیاسَة» عنوان‌ کتابی‌ در تاریخ‌ سده‌ های ۱ تا ۳ ق‌ منسوب‌ به‌ عبدالله بن مسلم ابن‌ قتیبه است. این‌ کتاب‌ که‌ گاه‌ با عنوان‌ «تاریخ‌ الخلفاء» نیز از آن‌ یاد شده‌، به‌ ویژه‌ از حیث‌ انتساب‌ آن‌ به‌ دانشمند مشهوری چون‌ ابن‌ قتیبه دینوری، بارها از آن‌ بحث‌ شده‌ است‌. کتاب‌ پس‌ از خطبه‌، با ذکر فضایل‌ دو خلیفه نخست‌ آغاز می‌ شود، سپس‌ به‌ مسأله سقیفه‌ و خلافت‌ ابوبکر می‌ پردازد، اما به‌ طور کلی‌، اخبار و روایات‌ مربوط به‌ دوره خلافت‌ ابوبکر و عمر بسیار مختصر و تنها با اشاره‌ های گذرا آمده‌ است‌. از اینجا نویسنده‌ به‌ تفصیل‌ بیشتر گراییده‌، و به‌ ویژه‌ از دوره خلافت‌ امیرالمؤمنین‌ علی‌ (ع‌) روایات‌ متعدد و مفصلی‌ آورده‌ است‌، چندان که‌ حدود ربعی‌ از کتاب‌ را به‌ تاریخ‌ این‌ دوره‌ اختصاص‌ داده‌ است‌. در این‌ کتاب‌ که‌ به‌ رغم‌ اختصار، رویدادهای ادوار گوناگون‌ سده‌ های نخستین‌ هجری را در بر می‌گیرد، موضوع‌ فتح‌ افریقیه‌ و اندلس‌ به‌ دست‌ موسی‌ بن‌ نصیر ویژگی‌ جداگانه‌ ای دارد. ذکر حوادث‌ مربوط به‌ ادوار خلفای بنی‌ امیه‌ تا واپسین‌ ایشان‌، به‌ اختصار ادامه‌ می‌ یابد. موضوع‌ ظهور عباسیان‌ را مؤلف‌ با عنوان‌ «بدء الفتن‌ و الدولة العباسیه‌» آغاز کرده‌ است‌. در این‌ بخش‌ نیز همچون‌ بخش‌ نخست‌، مؤلف‌ به‌ اختصار، به‌ ذکر حوادث‌ دوران‌ حکومت‌ چند خلیفه نخست‌ عباسی‌ پرداخته‌ است‌ و در پایان‌ ذکر وقایع‌ خلافت‌ هارون‌ الرشید می‌ گوید که‌ در نقل‌ اخبار مربوط به‌ خلافت‌ عباسی‌، پس‌ از هارون‌ الرشید، سودی نمی‌ بیند، زیرا از این‌ پس‌ «زنادقة عراق‌» بر خلافت‌ استیلا یافتند. با این‌ همه‌، در کوتاه‌ ترین‌ عبارات‌ از ماجرای جانشینی‌ مأمون‌ و جنگ‌ او با امین‌ بر سر خلافت‌ یاد کرده‌ است‌.

«قيام الدولة الزيدية في اليمن» اثر حسن خضيرى احمد، كتابى است در موضوع برپايى دولت زيدى در يمن در سال هاى 280 - 298 ق/893 - 911 م. اين دولت در اوايل دوران اسلامى نقش مهمى در يمن ايفا كرده و بيش از هزار سال پايدار بوده است. كتاب به زبان عربى و در سال 1996م نوشته شده است. كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در چهار فصل و يك خاتمه تنظيم شده است. در فصل اول، به اوضاع سياسى در يمن پيش از برپايى دولت زيدى پرداخته شده است. نويسنده ابتدا گزارشى از واليان عباسى را عرضه كرده كه چگونه يكى پس از ديگرى به حكومت يمن دست يافتند و بر اثر بى‌ لياقتى و سوء مديريت آنان، يمن دستخوش پراكندگى و تفرقه شد. سپس از پيدايى حكومت‌ هاى محلى مستقل در يمن سخن گفته است. فصل دوم به مطالعه درباره دولت بنى‌ رسّى در صعده اختصاص يافته است. در فصل سوم، به موضع گيرى قدرت‌ هاى محلى يمن در برابر برپايى دولت زيديه اختصاص يافته است. نويسنده در اين فصل، از موضع خلافت عباسى در برابر دولت زيدى و مشكلات دربار خلافت كه مانع از ارسال نيروهاى كمكى براى مردم يمن شد، سخن گفته است. فصل چهارم، شامل مذهب زيدى در يمن و موضع مذاهب اسلامى در برابر آن است. در پايان به اين نكته اشاره شده است كه دورى يمن از مركز خلافت عباسى و گرايش يمنيان به تشيع در توجه علويان انقلابى به يمن تأثير داشت. نويسنده معتقد است برپايى دولت زيدى، رهبران قبايل را براى تأسيس دولت‌ هاى محلى در مناطق كوهستانى يمن به طمع انداخت. وى از آن ميان به آل يعفر بن عبدالرحمن حوالى اشاره كرده كه خليفه منتصر، محمد بن يعفر را در سال 247ق/861م ولايت صنعا داد و از همين‌ جا زمينه تشكيل دولت بنى يعفر در شبام و كوكبان فراهم آورد.

«تاريخ الاسماعيلية»، تأليف عارف تامر، از جمله آثار مفصلى است كه تاريخ و عقايد و افكار فرقه اسماعيليه را مورد بررسى قرار داده است. كتاب در چهار جلد به زبان عربى نگارش شده است. نويسنده، هدف خود از نگارش اين اثر را تأليف دائرة المعارفى دانسته كه تمامى اطلاعات تاريخ اسماعيليه را در بر داشته باشد. در اين جلد تاريخ دولت نزاريه ذكر شده است. اين جلد از كتاب با معرفى «حسن بن صباح» آغاز شده است. وى كسى است كه دولت اسماعيليه «نزاريه» را در قلعه الموت بنيان نهاد. پس از الآمر بأحكام‌ الله، شئون دولت فاطمى به الحافظ كه از خانواده فاطمى بود، اما از نسل ائمه فاطمى نبود به عنوان وصى واگذار شد. در ادامه اين بخش، اسامى چهار وصى الآمر بأحكام‌ الله و پس از آن توضيحاتى درباره اسماعيليه مستعليه و داعيان آن و نيز اسماعيليه نزاريه ذكر شده است.

«تاريخ الاسماعيلية»، تأليف عارف تامر، از جمله آثار مفصلى است كه تاريخ و عقايد و افكار فرقه اسماعيليه را مورد بررسى قرار داده است. كتاب در چهار جلد به زبان عربى نگارش شده است. نويسنده، هدف خود از نگارش اين اثر را تأليف دائرة المعارفى دانسته كه تمامى اطلاعات تاريخ اسماعيليه را در بر داشته باشد. اين جلد از كتاب با عنوان «دولت بزرگ فاطمى» با شرح حال «الحاكم‌ بأمر الله»، ششمين خليفه فاطمى آغاز شده است. نويسنده، اين شخصيت را از پيچيده ترين شخصيت هاى سياسى دانسته است. از جمله اقدامات الحاكم بأمر الله، تأسيس دار الحكمة در سال 395ق است. نويسنده در اين بخش، مدعى شده كه دار الحكمة اولين مجمع علمى يا دانشگاهى تأسيس شده در عالم اسلام است كه در آن جلساتى براى دانشجويان مذاهب مختلف برگزار شده است. در ادامه اين جلد، مطالبى درباره ديگر حكام فاطمى، اسماعيليان در يمن و برخى از حوادث و اتفاقات تاريخ فاطمى ذكر شده است.

«تاريخ الاسماعيلية»، تأليف عارف تامر، از جمله آثار مفصلى است كه تاريخ و عقايد و افكار فرقه اسماعيليه را مورد بررسى قرار داده است. كتاب در چهار جلد به زبان عربى نگارش شده است. نويسنده، هدف خود از نگارش اين اثر را تأليف دائرة المعارفى دانسته كه تمامى اطلاعات تاريخ اسماعيليه را در بر داشته باشد. اين جلد از كتاب، «تاريخ اسماعيليه از مغرب تا مشرق» نام دارد. مطالب اين جلد از كتاب در دو بخش تدوين شده است. در بخش اول به حوادث و اتفاقات خلفاى فاطمى تا زمان خليفه پنجم العزيز بالله پرداخته شده است. پس از آن در بخش دوم، فاطميه به‌ عنوان يك حركت فكرى فرهنگى مورد مداقّه قرار گرفته است. نويسنده، حكومت فاطمى را نظام دقيق و محكمى دانسته است كه مانند آن در تاريخ دولت‌ ها و تبليغات حتى در عصر حاضر - كه عصر تبليغات است - ديده نشده است. شايد فاطميان، اولين كسانى بوده باشند كه براى «دعوت»، منصبى رسمى در دولتشان ايجاد نمودند. در واقع از ابتكارات اصيل دولت فاطمى، تأسيس نهاد «دعوت» بود؛ نهادى كه وظيفه‌ عمده تبليغ و تبشير و تعليم كيش اسماعيليه را بر عهده داشت و تعليم نوكيشان و افزايش جماعت مستجيبان را در سرلوحه كار خود قرار داده بود و با ارتباط تنگاتنگ ميان نوكيشان و مستجيبان از يك سو و سطوح عالى دعوت تا امام خليفه فاطمى از ديگر سو، نقشى كليدى در اشاعه آيين اسماعيليه بر عهده داشت. معرفى مشاهير فلسفى در عهد خلفاى فاطمى، اوضاع اجتماعى و نيز بررسى آثار فاطمى در مغرب از ديگر عناوين اين جلد از كتاب است.

«تاريخ الاسماعيلية»، تأليف عارف تامر، از جمله آثار مفصلى است كه تاريخ و عقايد و افكار فرقه اسماعيليه را مورد بررسى قرار داده است. كتاب در چهار جلد به زبان عربى نگارش شده است. نويسنده، هدف خود از نگارش اين اثر را تأليف دائرة المعارفى دانسته كه تمامى اطلاعات تاريخ اسماعيليه را در بر داشته باشد. «دعوت و عقيده» موضوع اين جلد از كتاب است. در ابتداى مباحث اين جلد، منابع مختلف تاريخ اسماعيليه مورد مطالعه قرار گرفته است. نويسنده سپس تاريخچه تشيع از زمان رسول‌ خدا (ص) تا زمان خلفاى فاطمى را مورد بررسى قرار داده است. در بخش ديگرى از مطالب، فرقه‌ هاى حنفيه، حسنيه، زيديه، جعفريه، اماميه و اسماعيليه به‌ عنوان فرق تشيع معرفى شده‌ اند. معرفى اصطلاحاتى چون امام، حجت، داعى دعات، داعى بلاغ، مكاسر، مكالب و مانند آن از مباحث مهم اين جلد از كتاب است. در انتهاى اين جلد، مطالبى درباره رسائل اخوان‌ الصفا، اسماعيليه شمال آفريقا و اسماعيليه مصر آمده است.

«تعلیقات نقض» تألیف میر جلال الدین حسینى اُرموى معروف به محدث ، مجموعه تعلیقات ایشان بر کتاب «نقض» از آثار قرن ششم هجرى است که در دو مجلد منتشر شده است. کتاب مشتمل بر 224 تعلیقه مى باشد که 93 تعلیقه آن در جلد اول و مابقى در جلد دوم آمده است. نویسنده پس از پایان تعلیقات در جلد دوم کتاب بخش مختصرى را با عنوان «استدراکات» افزوده است. این کتاب همانند کتاب نقض تنها به مباحث کلامى نپرداخته و به تناسب مطلب، مباحث و موضوعات گوناگونى را گرد آورده و مورد نقد و نظر قرار داده است. به عنوان نمونه برخى از عناوین تعلیقات عبارت است از : 1.کتابخانه هاى تشیع. (جلد اول) 2.فرقه لاسکیان. (جلد اول) 3.حسن صباح و مرزبان تاج الملک. (جلد اول) 4.در رواة و ثقات أئمه علیهم السلام. (جلد اول) 5.در ترجمه علمائى که در کتاب نقض یاد شده، در104 صفحه. (جلد اول) 6. دوران خلافت بعد از پيامبر (ص). (جلد دوم) 7.شعراء متقدمان و متأخران از تازیان و پارسیان، در 154 صفحه. (جلد دوم) 8.استدلال بر وجوب معرفت امام زمان به بیانى که مورد قبول همه مسلمانان است. (جلد دوم)