جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الأیضاح» نوشته محمد شاکر شرحی بر ایساغوجی نوشته مفضل‌ بن عمر‌ اثیرالدین ابهری در علم منطق می‌ باشد. این کتاب را که الرسالة الاثیریة فی المنطق نیز نامیده اند کتابی مقدماتی در منطق است که کارکرد آموزشی دارد. این‌ نوشته‌ در واقع‌ شرحی‌ است‌ بر آنچه‌ نزد ارسطو مفاهیم‌ کلی‌ (جنس‌، نوع‌، فصل‌، خاصه‌ و عرض‌) به‌ شمار می‌ روند و در منابع‌ عربی‌ منطق‌، و نیز در منابع‌ لاتینی‌ سده‌ های‌ میانه‌ «کلیات‌ خمس‌» نامیده‌ می‌ شوند. از سوی‌ دیگر ارسطو از مقولات‌ دهگانه‌ ای‌ یاد می‌ کند که‌ عبارتند از: چه‌ ای‌ (ما هو الشی‌ء)؛ چندی‌ (کم‌ّ)؛ چونی‌ (کیف‌)؛ اضافه‌ (نسبت‌)؛ مکان‌؛ زمان‌؛ وضع‌ (نهاد)؛ داشتن‌ (ملک‌)؛ کُنش‌ (فعل‌، یفعل‌)، واکنش‌ (انفعال‌، ینفعل‌). باید افزود ايساغوجی لفظی يونانی است به معنی كليات خمس كه جنس و نوع و فصل و عرض عام و عرض خاص گويند، و اين يكی از نه باب علم منطق است. كتاب در تمام منطق به طور مختصر بحث می كند ولی به نام «الايساغوجی» نام گذاری شده است و هم اکنون در کشورهای ترکیه، عراق و پاکستان از متون درسی به شمار می رود. ایساغوجی به معنای مدخل، مقدمه، درآمد و نام پرآوازه فرفوریوس (فیلسوف ‌نوافلاطونی‌، شاگرد افلوطین‌ و گردآورنده‌ و ویراستار آثار او است) و درباره کلیات خمس نیز هست.

چکیده ندارد.

نظریه وحدت وجود یکی از عمیق ترین دستاوردهای عرفان و یکی از اسرار اندیشه بشر است و در اسلام و مسیحیت نیز سابقه ای طولانی دارد. این نظریه جهان بینی ابن عربی و اکهارت، به عنوان بزرگترین عارفان نظریه پرداز در اسلام و مسیحیت، را تشکیل می دهد. لیکن رویکرد آنان به ((وجود)) با تجزیه و تحلیلهای فارغبالانه فلاسفه مابعدالطبیعه در باب ((وجود)) متفاوت است. چرا که از دیدگاه هر دو، اولا، ((وجود)) خود خداست و هستی صرفا منحصر در او است. ثانیا، ادراک وجود صرفا از راه شهود حاصل می آید. ثالثا ((یافتن وجود)) (وجدان) و ((وجود یافتن)) (دریافت وجود) یکی است و رابعا، فهم ((وحدت وجود)) تنها با ((فنا))ی عارف میسر است. دیدگاه ابن عربی و اکهارت، با نظریه ((همه خدا)) ‏‎(Pantheism)‎‏ متفاوت است. چرا که آن دو، به تعالی خدا از خلق معتقدند و حلول و اتحاد را که مستلزم وجود طرفین است رد می کنند. اما نظریه ((همه در خدا)) ‏‎(Panentheism)‎‏ تا حدودی به دیدگاه آن دو نزدیک است. این دو متفکر در مورد خدا بین ساحت ذات که هیچ نام و نشانی ندارد، و ساحت الوهیت که حضرت تجلی اسما و صفات است، فرق می گذارند. لیکن اکهارت در پی آن است که با فنای خویش به ذات برسد اما ابن عربی وصول به ذات را غیرممکن می شمرد و طالب وحدت با اسما الله است نه ذات. به همین جهت دو تفاوت اساسی بین اکهارت و ابن عربی وجود دارد: یکی اینکه عرفان اکهارت عرفان سلب و عرفان ابن عربی عرفان ایجابی است. یعنی اکهارت در پی ادراک جلال مطلق ذات است که در آنجا همه چیز به ظلمت و سکون و سکوت فرو می رود. هیچ نسبتی در آنجا تحقق ندارد. نه از خلق خبری است و نه از خدا. عرفان اکهارت از این نظر به عرفان هندوان شباهت دارد. اما ابن عربی در پی ادراک اسماالله است. در آنجا خدا با همه صفات جلال و جمال جلوه می کند و با هر اسم و صفتی تنوع و تکثر می یابد. خدای ابن عربی از این نظر با خدای ادیان ابراهیمی نزدیکتر است. تفاوت دوم آنکه، ابن عربی در مورد خلق همواره جانب عبودیت را حفظ می کند و در پی آن است که با اقتدا به محمد (ص)، عبدالله باشد. لیکن اکهارت در پی حزیت و ربوبیت است و می خواهد که با تشبه به عیسی (ع) خود خدا باشد. چرا که به زعم مسیحیت، عیسی (ع) خود خداست.در اثبات نظریه وحدت وجود، مساله مهم، بخصوص برای ابن عربی، نه اثبات وحدت، بلکه توجیه کثرت است. در اثبات وحدت و توجیه کثرت، ابن عربی و اکهارت از چهار طریق حس، عقل، خیال (شهود) و شرع وارد می شوند. در این میان، ابن عربی بر خیال و شرع بسیار بیشتر از عقل تاکید می کند، اما اکهارت به علت گرایشهای فلسفی جانب عقل را همواره پاس می دارد. ولی سرانجام در توجیه عقلانی وحدت وجود، هر دو متفکر به این نتیجه می رسند که نظریه وحدت وجود نظریه ای است ((پارادوکسیکال)) که جمع اضداد و اجتماع نقیضین را در بر دارد. لذا ادراک آن در طور عقل نیست بلکه باید آن را ((طوری ورای طور عقل)) شمرد. این پارادوکس ها به انحا گوناگون در جهان بینی وحدت وجودی آن دو، ظهور می کند و در مورد ابن عربی به یک نوع ((حیرت مطلوب))، و در مورد اکهارت به ((جهلی عالمانه)) می انجامد.

رساله حاضر ترجمه شش فصل اول کتاب "ایمان و معرفت " نوشته جان هیک فیلسوف شهیر بریتانیایی - آمریکائی است . وی این کتاب را ابتدا در سال 1957 به رشته تحریر درآورد و ویرایش دوم و سوم آن را در سال‌های 1966 و 1988 منتشر نمود، که رساله حاضر بر اساس ویراست سوم آن در سال 1988 است . این رساله مشتمل بر دو بخش جداگانه است . بخش نخست شامل یک پیشگفتار و مقدمه مترجم است که مقدمه مترجم نیز خود مشتمل بر دو بخش است . بخش اول به شرح زندگی، افکار و اندیشه‌های هیک اختصاص دارد و بخش دوم نگاهی گذرا به مباحث عمده کتاب "ایمان و معرفت " افکنده است . بخش دوم رساله ترجمه شش فصل اول کتاب "ایمان و معرفت " است که چنانچه ذکر شد بر اساس نسخه ویرایش سوم کتاب (1988) است .

نظریه اخلاقی ارسطو تاثیر چشمگیری بر اندیشه اخلاقی در طول قرن‌های متوالی داشته و هنوز دارد. آخرین نمود این تاثیر را می‌تواند در نظریه اخلاقی موسوم به "اخلاق فضیلت مدار" که در فلسفه اخلاق جدید رواج دارد، یافت . ارسطو، اودایمونا (سعادت) را اصل دوم اخلاق می‌داند و نظام اخلاقی خود را بر محور آن سامان می‌دهد. فهم عرف برای او مهم است و بحث سعادت را هم از فهم عرف شروع و با استفاده از تحلیل لغوی نشان می‌دهد که سعادت ، نوعی فعالیت است . برای تبیین نوع فعالیت اودایمونیا، ارسطو از برهان کارکرد استفاده می‌کند. نتیجه برهان کارکرد آن است که سعادت فعالیت دوگانه است : اخلاقی ونظری (تامل). درباره تفسیر ارسطو دو دیدگاه وجود دارد: جامع که در این رساله از آن دفاع می‌شود و غالب (عقل‌گرایانه) که در این رساله رد می‌شود. عمل اخلاقی از حالت نفسانی راسخ (ملکه) که متمایل به رعایت اعتدال است ، ریشه می‌گیرد. تامل عبارتست از فعالیت عقل و شهودی (نوس) برای مطالعه عالم ملکوت و امور متعالی مانند افلاک . تامل مربوط به فلسفه است . خیرات بیرونی مانند ثروت و دوست در سعادت به صورت ابزار انجام عمل اخلاقی و یا فراهم کننده زمینه لازم برای تامل سهم دارند. سعادت لذت را هم با خود دارد زیرا لذت برآمده از فعالیت است و چون سعادت برترین فعالیت است ، برترین لذت را دارد. فیلسوفان مسلمانان و مسیحی در قرون وسطی به نظریه سعادت ارسطو، علاقمند شدند، زیرا فکر می‌کردند مفهوم تامل که ارسطو بر آن تاکید دارد، محتوای دینی دارد و نیز نظام اخلاق ارسطو با مبانی دینی سازگار است . ما در فصل آخر رساله ضمن تاکید بر مزایای نسبی نظریه اخلاقی ارسطو، تفاوت ساختاری آن با مبانی اخلاق دینی را مورد تایید قرار داده‌ایم.

محی الدین ابن عربی ومارتین هایدگر دو پایه اصلی این پژوهشند. ابن عربی به عنوان نماینده سنت عرفان اسلامی ، پرنفوذترین عارف و حکیم اسلامی از قرن هفتم هجری به بعد بوده و تاثیر و نفوذی عظیم در تفکر و فرهنگ اسلامی ، بخصوص در ایران داشته است .هایدگر به عنوان نماینده تفکر معاصر پرنفوذترین متفکر قرن بیستم است که بیش از هر متفکری در فهم و نقد تفکر جدید سهم داشته و افقهای کاملا جدیدی به روی انسان معاصر گشوده است .در این پژوهش (( پرسش از حقیقت انسان )) به عنوان پرسش اصلی ، نقش رشته راهنما برای ورود به اندیشه های دو متفکر و تحقیق در آراء آنها را ایفا نموده است . ترجیح موضوع(( حقیقت انسان )) بر سایر موضوعات از آن جهت است که با این موضوع مجال برای ورود در عرصه های وسیعی از تفکر ، از جمله مسایل انضمامی تر انسان معاصر فراهم می گردد. محقق به مدد این پرسش کوشیده است امکان هم سخنی دو متفکر و تقریب آراء آنها را بررسی کند. این پرسش در مجموعه آثار دو متفکر نقشی بنیادی دارد و علاوه بر آن می تواند در فهم تفکر معاصر راهگشا باشد . این پژوهش را از دو وجهه نظر می توان مورد توجه قرار داد:1. بررسی امکان گفتگوی نمایندگانی از دو فرهنگ در باب مسئله ای از مسایل انسان معاصر. 2. بررسی امکان مشارکت نماینده یک سنت فکری مربوط به دوران غیر مدرن در پاسخ دادن به پرسشی اساسی در عالم معاصر. پرسشهای تحقیق در ذیل همین دو وجهه نظر قابل طرحند: 1. آیا می توان انتضار گفتگوی ثمر بخشی بین نمایندگان دو سنت در باب حقیقت انسان داشت؟ 2. آیا استمداد از مکتب ابن عربی برای پاسخ گفتن بهمسایل انسان معاصر وجهی دارد؟ فرضیه تحقیق در ابتدا پاسخ مثبت و قاطع به این دو پرسش بود . اما در ضمن تحقیق این پاسخ تعدیل شد و توجه بیشتر به جوانب اندیشه های دو متفکر و تفسیرهای متفاوت از آنها، بخصوص در مورد هایدگر، تحقیق را به این نتیجه سوق داد که این خصوصیت ذاتی دو تفکر است که امکان تفسیرها و برداشتهای متنوع از آنها را فراهم نموده است . در عین حال به نظر می رسد که :1. امکان گفتگوی بین دو سنت وجود دارد و نمایندگان دو سنت می توانند این گفتگو را بسط و گسترش دهند. 2. آثار ابن عربی و شارحانش برای ورود به عرصه پرسشهای بنیادی انسن معاصر قابلیتی بیش از آنچه تا کنون ظاهر شده دارد. در این پژوهش محقق به روش تحلیل محتوا آثار و متون دو متفکر و شارحان آنها را مورد بررسی قرار داده و کوشش نموده با توجه به اقتضائات تاریخی و شرایط فکری آنها پاسخهای دو متفکر به (( پرسش از حقیقت انسان )) را استخراج کند. سپس بر اساس کلیت طرح دو متفکر، به روش هرمنوتیکامکان گفتگو و هم سخنی دو متفکر را بررسی کند. در فصولی که امکان تقریب آراء و الیف اندیشه ها و یافتن افقهای مشترک مورد تامل بوده ، بطور طبیعی نقش محقق و برداشتهای وی بیشتر شده و تاویل متن به عنوان روش غالب در آمده است . دراین گام تجربه متفکران ایرانی در تقریب اندیشه ها و همچنین روش مقارنه و تطبیق بین هایدگر و حکمای شرق، بخصوص آن گونه که بین هایدگر و لائوتسه در ژاپن صورت گرفته مورد توجه قرار گرفته است .

فلسفه فلوطین شرح و بسط عالمی استورای عالم محسوسو متعالی از آن، عالمی که برای آن هیچ حد و مرزی نمی‌توان قائل شد و اگر نام عالم را هم بر آن می‌نهیم نه بدان معنی استکه دارای حیثمکانی و جسمانی است . این عالم مجلای سه اقنوم استکه فلوطین از اینکه نام خدا بر آنها بگذارد ابایی ندارد.این سه خدا (احد و عقل و نفس ) در نهایتمعقولیت‌اند و چون معقولند زیبا و خیرند.در راسدو اقنوم دیگر و در ورای آنها "یگانه‌ای" استکه در نهایتتنزیه استو به هیچ اشارتی درنمی‌آید و چون خورشیدی که پرتو افشانی میکند و عالم را به نور خویشنورانی میسازد وجود عقل و نفسو همه عالم معقول و محسوسرا از خود می‌تراود.او نافه‌ای استو ماسوا شمیم دل‌انگیز عطر او، از این رو عالم محسوسنیز که تصویر عالم معقول استزیبا و احسن استو نکوهشآن از آگاهی و ندانستگی است .سخن گفتن از چنین خدایی که نه به چشم دیدنی استو به حسپسودنی، همان قدر مشکل استکه در باره هیچ خدایی که نه "قابل بیان" استو "نه در ظرفادارکمی‌گنجد".از این رو در این جایگاه بهتر استخاموشبمانیم و هیچ نگوئیم چرا که "درباره‌اشهر چه سخن بگوییم آنچه گفته‌ایم، نیست " او "اولین است ، واحد استو خیر" اما همه اینها را می‌گوییم تا او را از ماسوا امتیاز دهیم.همه چیز از او پدید آمده و بازگشتهمه نیز به سوی اوست " گرچه نیستی استاما "نیستی او غنایی استحیرت‌انگیز".تنها باید در برابر او قرار بگیریم و با تمام روحمان دستبه دعا برداریم" و در حیرتخویشقوطه‌ور گردیم.هستی عقل مظهر تجلی اوستو عالم همه مظهر تجلی عقل و نفس ، وحدتشدر کثرتخلایق متجلی گشته و کثرتخلق درسایه وحدتاو آرمیده."نهایتسعادت ، در تشبه به اوست " از این رو باید جامه کثرتاز تن بدرآورد و با جمعیتی خاطر در دریای وحدتشخویشتن شستو شو دارد، او با همه جلاتش ، "چون نقطه‌ای در ماست ، از این رو برای یافتنشکافی استبه خویشتن خویشباز گردیم و در "پرتو حضوری ادارکشکنیم که بسیار والاتر از علم است ، گرچه نادیدنی استاما "خود را از طریق زیبایی و جلال عظیمی که پیشاپیشاو در حرکتاستو تنها در خور شاهان بزرگاستبه ما می‌نمایاند" و حق این استکه او شاه شاهان و فرمانروای همه مخلوقاتو پدر همه خدایان است .این دفتر که عنوان "بررسی خدا و الوهیتدر اقانیم سه‌گانه و فلسفه افلوطین" را برای خود اختیار کرده است .متکفل بررسی همین معناستآیا فلوطین به خدایی معتقد است ؟ اگر معتقد استیکخدایی است(monism) یا چند خدایی؟ (polytheism) آیا میتوان او را یکموحد (monotheism) به شمار آورد یا خیر؟

در این تحقیق علاوه بر اینکه به طور گذرا به تاریخچه بحث ایمان و عقلانیت در جهان غرب و جهان اسلام پرداخته شد دیدگاه پج تن از متفکران اسلامی و مسیحی نیز تعیین گردید. توماس آکویناس معتقد است که ایمان نوعی علم است لیکن علمی کمتر از معرفت و بالتر از گمان، چرا که متعلق ایمان امری غیر مشهود می‌باشد، پس ایمان بر شواهد ناقص مبتنی است و برای رفع این نقیصه، اراده انسان واسطه می‌شود و عقل را به پذیرش امور وادار می‌کند. سورن کی‌یرکگور معتقد است که معرفت عقلانی، معرفتی عرضی است و توان راه یافتن به ساحت والای "هست بودن"-که ایمان از سنخ آن است -را ندارد، از اینرو لازم است انسان ابتدا به عجز خود واقف شود سپس چشم بسته و با جهش معنوی این امر خلاف عقل را که وجودی به نام "خدا هست " را بپذیرد و با او در ارتباط برقرار کند. نگاه ویلیام جیمز به ایمان مبتنی بر تفسیری است که وی از پراگماتیسم ارائه می‌دهد به این بیان که هر امری که آزمون پذیری در مورد آن ممکن بوده و دارای فائده عملی باشد به میزان این فائده، از ارزش و اعتبار برخوردار است و ایمان هم از این قبیل است .علامه طباطبائی عقل را به معنی ادراک و فهم کامل امور دانسته و برای ایمان جوهری معرفتی قائلند و بر این باورند که بین ایمان و عقلانیت رابطه مستحکمی برقرار است تا جائی که آورده‌اند: "تنها برهان و استدلال است که می‌تواند ایجاد عقیده و ایمان بنماید." استاد مرتضی مطهری نیز معتقدند که معرفت و تسلیم دو رکن ایمان بوده و ضمن گوشزد نمودن به وسعت و عمق امور ایمانی و ماوراءالطبیعی برا این باورند که دشوار بودن راه سبب نمی‌شود که ساحت امور معنوی را از عقلیات مبرا نمائی بلکه باید خود را مجهز نموده و با رعایت احتیاط، در این امور غور نمائیم. و بالاخره در فصل پایانی قرآن کریم بعنوان حکم قرار گرفته و بر اساس آن نظریات مطرح شده را مورد ارزیابی قرار داده‌ام. از مجموع آیات قرآن کریم در این باب استفاده می‌شود که: ایمان مری است اختیاری همراه با معرفت و علم که به حریم دل راه یافته و رفتار و منش آدمی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

از آنجا که دریایی از فرهنگ پرمایه ایران اسلامی در نسخه های خطی موج می زند در حقیقت کارنامه دانشمندان و نوابغ بزرگ و هویت نامه ما ایرانیان با احیا و بازسازی نسخ خطی ورق می خورد در این زمینه یکی از شاخه های علوم به نام کلام اسلامی از رشد و شکوفایی بسزایی برخوردار است و از آنجا که کلام علمی است که به توضیح و اثبات و دفاع از باورهای دینی و مذهبی می پردازد و تعالیم نظام مند وحی را توضیح و اثبات و تبیین می نماید لذا رویکرد همه جانبه از احیاء نسخ قدیم تا تدوین کتبی که پاسخگوی شبهات و مسایل جدید در زمینه اصول و عقاید باشد را می طلبد.

در پژوهش حاضر با عنوان ولایت تکوینی از دیدگاه امام خمینی (ره ) و قاضی سعید قمی (ره) کلمه ولی و ولایت مورد بررسی قرار گرفته است . ولی دارای ویژگیهای مختلفی است و مراتب مختلفی دارد . مرتبه قطب الاقطاب بالاترین مرتبه ولایت است . ولایت دارای انواع : تکوینی ، تشریعی ، خالق ، مخلوق ، مثبت ، منفی ، خاصه ، عامه و مطلق ، مقید می باشد. ولایت خاصه مربوط به پیامبر اسلام و جانشینان به حق ایشان می باشد. ولایت همچنان تا قیامت ادامه دارد. اعتقاد به ولایت و انواع آن آثار تربیتی ، اخلاقی ، معرفتی ، سیاسی و اجتماعی گوناگونی دارد. انسان کامل دارنده بالاترین حد ولایت تکوینی بعد از خداوند است . او با اسم اعظم ، اعیان ثابته ... رابطه دارد و دارای مقامات معنوی بیشماری از جمله : مقام مشیت مطلقه ، مقام جامعیت ، مقام مسجودیت فرشتگان ، مقام عبودیت ، مقام خلافت الهی و قدرت تصرف و تسخیر جهان می باشد. برای رسیدن به مقامات ولایت باید سیر و سلوکی عارفانه داشت . سیر و سلوک دارای شرایطی است که باید آنها را کسب کرد و موانع را از میان برداشت سفرهای چهارگانه عرفا نمونه ای از راههای رسیدن به مقامات ولایت تکوینی می باشد که هر ولی حتما باید آنها را طی کند سالک پس از طی مراحلی به مقاماتی ا زجمله مقام مجذوبین ، مقام فنا ، مقام فتح و غیره می رسد. یکی از شئونات ولایت تکوینی قدرت تصرف در جهان خلقت به اذن خداوند می باشد. نمونه ای از این تصرفات در غالب خوارق عادات از معجزه و کرامت می باشد . کشف و شهود نیز از شئونات ولی است که دارای انواعی از جمله کشف و شهود صوری و معنوی است .