جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان، موضوع تعلیم و تربیت است؛ تعریف و ماهیت او، مبدأ و غایت او، ساختار آفرینش او و نیز ابعاد رفتاری او، فلسفۀ تعلیم و تربیت را از جهات گوناگون تحت تأثیر قرار می‏دهد. جهت‏گیری تعلیم و تربیت در مکاتبی که: انسان همسان حیوانات تعریف می‏شود، غایت او از سنخ هدف‏های محدود دنیوی است، ساختار وجودی او تک‏بعدی و جسمانی محض بوده و ویژگی‏های مطلوب او ناظر به صفاتی مشترک با حیوانات باشد، بسیار متفاوت است با جهت‏گیری آن در نظام فکری که به وجود فصل ممیّز انسان از حیوان، غایت̀مندی، ساختار وجودیِ دو یا چندبُعدی با اصالت روح و صفات الهی برای انسان قائل است. مولفه‎های تعلیم و تربیت به‏منزلۀ متغیرهای وابسته‏ای برای صفات انسان است و انسان‏شناسی دلالت-های فراوانی در چیستی، امکان و ضرورت، و چگونگی تعلیم و تربیت دارد. از آن̀جا که کامل̀ترین شناخت از انسان، با مراجعه به معرّفی خالق او به̀دست می̀آید، این پرسش مطرح است که آموزه‏های اسلامی، چه دیدگاهی دربارۀ انسان دارند و این دیدگاه چه دلالت‌هایی در فلسفۀ تعلیم و تربیت دارد؟ این رساله پرسش فوق را از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی، به‏عنوان یکی از برجسته‏ترین مفسران قرآن، که رویکرد صدرایی را در تفسیر آموزه̀های اسلامی معتبر و صحیح دانسته و نظریات ایشان بازتاب̀های فراوانی در میان اندیشمندان اسلامی داشته است، مورد بررسی قرار داده و بر پایۀ نگرش انتقادی به آن، چارچوب مفهومی جایگزین معرفی کرده است.از دیدگاه آیت̀الله جوادی آملی، انسان موجودی جسمانی روحانی است که قوام ماهیت او به روح الهی، تعلیم قرآن و بیان، فطرت، خلافت الهی و شکر است. برآیند این ویژگی̀ها به̀عنوان حیّ متأله، انسان را از سایر جانداران متمایز می̀سازد. تحصیل انسانیت و همۀ کمالات انسانی، در گرو رسیدن به مراتب حیات متألهانه است. این مبدأ صوری، پیوندی عمیق دارد با غایت انسان که "عبادت خدا" در مقام عمل، "شناخت اسما و صفات الهی" در مقام علم و معرفت، و "تخلق به اخلاق الهی" در ساحت اخلاق است. فطرت که ناشی از بُعد روحانی انسان است، مهم̀ترین سرمایه برای تحقق حیات متألهانه است و تکیه بر فطرت می̀تواند به همۀ شناخت̀ها، گرایش̀ها و اعمال انسان، در مسیر صیرورت آگاهانه و اختیاری جهت الهی دهد. در مقابل، طبیعت که ناشی از بُعد جسمانی است، زمینۀ گرایش به خوی̀ها و رفتارهای حیوانی در انسان ایجاد می̀کند. قلب انسان، حقیقت او، روح مجرد او، جایگاه فطرت و محل دریافت الهامات الهی است. عقل، از قوای ادراکی است که از گزند وهم و خیال مصون است و مطالب نظری و عملی را مورد بررسی قرار می̀دهد تا به حکمت نظری و حکمت عملی دست یابد. انسان دارای شئون علمی - مشتمل بر حواسّ، خیال، وهم و عقل - و شئون قدرت - شامل اراده و توانایی استعمار و تسخیر و توان برتر حرکتی - و غضب است که اعتدال همگی در قرار گرفتن تحت نظر عقل است. آزادی که نتیجۀ برخورداری انسان از عقل، و نافی جبر و تفویض است، امکان انتخاب مسیر زندگی را برای انسان فراهم می̀سازد. بر این اساس، تربیت فرایندی عقل̀محور است که ضمن اصالت بخشیدن به حیات متألهانه و حرکت در مسیر غایت آفرینش انسان، روابط مکانیکی را نفی می̀کند و پرورش عقل نظری را در سایۀ آزادی، مهم̀ترین وجهۀ همت خویش قرار می̀دهد. اقتضای شئون جسمانی - روحانی انسان، دسته̀بندی تربیت در دو گونۀ تربیت جسمانی و روحانی با زیرمجموعه̀های تربیت عاطفی، تربیت ارادی، تربیت عقلانی، تربیت اخلاقی و تربیت علمی – معرفتی است. متربی، محور تربیت است و اصول تربیت عبارت̀اند از: خدامحوری، عقلانیت و آزادی و آزادگی؛ و ...

انسان برای این‌که بخواهد به سمت چیزی حرکت کند، باید شناختی از مقصد خود داشته باشد. روشن است که خداوند، انسان را بیهوده نیافریده است؛ بنابراین بر انسان لازم می‌باشد تا سعادت حقیقی خود و راه‌های وصول به آن را شناسایی کند و رویکرد خود را نسبت به مسائل مختلفِ مرتبط با آن، تصحیح نماید، تا بتواند زندگی سعادتمندانه‌ی خویش را در دنیا و آخرت، به ‌دست آورد. یکی از مسائلی که او در این دنیا با آن دست به گریبان می‌باشد، تلاش برای معاش و تحصیل امکانات و برخورداری‌های هر چه بیشتر برای زندگی است. این مسأله که در فرهنگ اسلامی از آن تحت عنوان رزق و روزی یاد می‌شود همواره در زندگی انسان و مخصوصاً انسان امروزی، مهم‌ترین یا حداقل یکی از مهم‌ترین مسائل او بوده است؛ به‌گونه‌ای که در خیلی از موارد، هدف زندگی واقع شده و بقیه‌ی مسائل زندگی را تحت‌الشعاعِ خود، قرار داده است. این موارد، نگرانی و دغدغه‌ی عجیبی برای همه‌ی مردم به‌ویژه جوانان ایجاد کرده که باعث هدر رفتن نیروها و استعدادهای آنان شده است. اینجاست که انسان، اگر منظر خود را نسبت به رزق، به‌صورت محکم و عقلانی تصحیح نکند، ممکن است که طلب روزی، همه‌ی زندگی او را اشغال نماید؛ و نیز گرفتار تحلیل‌های غلط نسبت به مسائل مختلف زندگی شود و او را از رسیدن به سعادت حقیقی‌اش باز دارد. این تحقیق در پی آن است تا روشن ‌سازد که انسان با کسب معرفت در زمینه‌های مورد نیاز و به‌ویژه نسبت به خدای تعالی و سنت‌های او و نیز اصلاح رویکرد خود نسبت به هدف زندگی و رزق، می‌تواند با آرامش، در جهت ارتقاء کمالات وجودی خود و دیگران، با شتاب روزافزون حرکت نماید و اسباب وصول به سعادت حقیقی خود و حتی دیگران را فرآهم آورد.

مشکل عمده در مبحث مهم ؛انتظار بشر از دین؛ عدم تحریر محل نزاع و روشن نبودن صورت مساله است. مسائلی مانند، تعریف مفاهیم ماخوذه در بحث، موجه بودن اصل سوال، تمایز مساله مورد بحث با مفاهیم مشابه و ارتباط آنها با یکدیگر، متدولوژی یافتن پاسخ، تاثیر تفاوت رویکرد به مساله در نتیجه های حاصل آمده، یکسانی یا عدم یکسانی انتظارات بشر از ادیان مختلف، رابطه انتظار از دین با متون مقدس و بالاخره جایگاه آن در علوم دین پژوهی از ابهامات و مشکلاتی است که تا بر پژوهشگران روشن و آسان نشود، دادن هر گونه پاسخ علمی به این سوال مهم بشری را غیر ممکن می سازد. از طرف دیگر در میان پاسخهای داده شده، تشتتها و بی نظمی های فراوانی به چشم می خورد، ای بسا پاسخهایی که صلاحیت قرار گرفتن در مقابل این پرسش را ندارند و .. بنابراین نشان دادن راههای مختلف نظام وارسازی و دسته بندی پاسخها و در نتیجه انتخاب یکی از آنها برای طبقه بندی امری ضروری احساس می شود. هدف از نگارش این پایان نامه، نه ارائه جواب نهائی به پرسش انتظار بشر از دین و نه بررسی آرای گوناگون و سپس انتخاب پاسخ بهتر است که هر این دو کار بدون انجام مقدمات امکان پذیر نیست. غرض از نگارش این پایان نامه فقط روشن شدن آن ابهامات و ارائه راهکاری درست و منطقی برای یافتن پاسخهایی دقیق و علمی می باشد علاوه بر ان با انتخاب یک طبقه بندی مفید به سامان دادن انبوه پاسخها پرداخته و راه را برای نقد بیشتر و انتخاب بهتر آنها هموار می سازد. همچنین به عنوان نمونه تنها دو دیدگاه مطرح درباره موضوع ؛دین دنیوی - دین اخروی؛ و ؛دین حداقلی - دین حداکثری؛ به بررسی و نقد گذاشته است.

پرسش از سرشت انسان و جایگاه او در هستی و روابطش با سایر اجزای هستی، یکی از مهم-ترین و کلیدی‌ترین پرسش‌های بشر است. از آن‌جایی‌که زندگی انسان معاصر به دلیل عدم دریافت پاسخ مناسب این پرسش دچار فقدان معنای وجودی شده، پرداختن به آن ضروری می‌نماید. در این پژوهش به دنبال پاسخ دو تن از متفکران معاصر، گابریل مارسل و علامه جعفری در باب جایگاه انسان در ارتباط با خویشتن، دیگران، جهان هستی و خداوند هستیم. علامه جعفری اصل بنیادین حیات دینی را زندگی در حیات معقول دانسته و با طرح ابعاد مختلف آن، پاسخ پرسش‌های انسان درباره موجودیت و جایگاه و روابطش را داده‌ است. مارسل با رویکردی نزدیک به رویکرد دینی، زیربنای آگاهی انسان را مبتنی بر ارتباط او با جهان و دیگران دانسته و بر همین اساس، تجارب انسانی‌ای که در نهایت منجر به ارتباط او با خداوند می‌شود، تبیین کرده است.

انسان‌شناسی از آن رو اهمیت دارد که تصور انسان از خودش، بر تصور او از خدا، جامعه و طبیعت و رابطه‌اش با آنها تأثیر می‌گذارد. متکلمان نیز در نظریه‌پردازی‌ها و نظام‌سازی‌های کلامی از تصوری که از انسان در ذهن داشتند، آزاد نبودند. شیخ مفید و سید مرتضی، همچون دیگر متکلمان نخستین، به انسان به دیده‌ی «مکلَّف» می-نگریستند و از این زاویه، به بررسی حقیقت، ساحت‌های وجودی و سرانجام انسان می‌پرداختند. انسان، از دیدگاه شیخ مفید، نفس دارای بدن است که حیات ذاتی آن نیست و از دیدگاه سید مرتضی، همین پیکر مادی با ساختار ویژه‌اش است که اگر شرایط فراهم گردد، حیات در آن پدیدار می‌شود. بازتاب این اختلاف نظر را در تعریف آنها از ماهیت مرگ و چگونگی زندگی پسادنیوی می‌توان دید. از دیدگاه سید مرتضی، مرگ نابودی تدریجی انسان است که با فروپاشیدن بدن، آغاز و با نابودی اجزای سازنده‌اش در آستانه‌ی رستاخیز پایان می‌پذیرد؛ درحالی‌که از دیدگاه شیخ مفید، مرگ اجمالاً نابودی بدن دنیایی و انتقال نفس به بهشت یا دوزخ است و سپس نابودی همه چیز حتی نفوسی که از زندگی برزخی برخوردارند در آستانه‌ی رستاخیز. با این وصف، از دیدگاه آنها، معاد بازآفرینی چیزی است که نابود شده بود. استاد و شاگرد، هر دو، بر این باورند که انسان، مختار و قدرت او پیش از فعل است. اختلاف نظر آنها در اراده است که شیخ مفید اراده را فعل غیر ارادی انسان و ایجاب‌آور می‌داند، درحالی‌که به نظر سید مرتضی، اراده ارادی است و به وقوع فعل ضرورت نمی‌بخشد. از دیدگاه سید مرتضی، عقل انسان این توانایی را دارد که حسن و قبح برخی افعال را به تفصیل درک کند، از جمله وجوب تفکر برای خداآگاهی را؛ درحالی‌که از دیدگاه شیخ مفید، تکلیف بدون پیامبر آغاز نمی‌شود و گرچه تفکر نخستین تکلیف است، اما عقل در چگونگی استدلال و علمی که باید به آن دست یابد، به هدایت پیامبرانه نیاز دارد.

جامعه ی انسانی سال ها قبل از پیدایش ما وجود داشته است و البته پس از ما نیز باقی خواهد ماند . جامعه به وسیله ی خود انسان ها و در جهت رفع پاره ای از نیازها و بدست آوردن منافع و البته آسایش و آرامش به وجود آمده است . در هر جامعه ای دسته ایی از هنجارها و بایدها و نباید ها جریان دارد که همه ی افراد موظف به انجام آنها هستند و در این میان بیشتر مردم این هنجارها را رعایت می کنند و به ارزش های موجود در جامعه عمل می کنند . اما اگر خوب دقت کنیم در می یابیم که گروهی نیز هستند که در پی تخلف از این هنجار ها هستند و در خلاف جهت آب شنا می کنند . قرآن کریم نیز بارها از اجتماع انسان ها سخن به میان آورده است و به آسیب شناسی اجتماعی جوامع انسانی پرداخته و راه های فلاح و سعادت را برای انسان بیان نموده است . قرآن کریم ، با نگاه به شخصیت انسانی و عوامل موثر در ایجاد شخصیت ، به نحوه ی اجتماعی شدن انسان می پردازد تا از این طریق عوامل اصلی و سازنده ی انحراف در فرد را تشخیص داده و راهکارهایی بنیادین برای از بین بردن و مقابله با آنها ارائه دهد . در واقع قرآن کریم ناهنجاری ها و ضد ارزش ها را از یک سو و ارزش ها و فضایل را از سوی دیگر تشریح فرموده است ، تا از این طریق انسان خودش برای خودش تصمیم بگیرد که از اهل سعادت باشد و یا از اهل شقاوت . این نوشتار کوشش در جهت تبیین انحرافات اجتماعی عصر حاضر با مطالعه آیات قرآن است . نگارنده در پی تطبیق آیه های قرآن با آسیب های جوامع بشری است ، تا بتواند راهکارهایی قرآنی که مناسب و کارآمد هستند را مطرح کند .

«جُنُودُ السَّماوَاتِ والْأَرْضِ»، یکی از عبارات ظریف قرآنی است که از قدرت لایزال حضرت حق سخن می‌گوید، عبارتی که در عین اجمال، سرشار از معانی عمیق و مفاهیم جمیل است، اما کمتر کسی به بررسی موضوع جنود الهی و طبقه‌بندی آنها پرداخته است. یکی از زیباترین آیات قرآنی که توجه بسیاری از علاقمندان و مفسران را در همین رابطه به خود جذب نموده، آیات نورانی 4 و 7 سوره مبارکه فتح است که از وجود جنود الهی خبر می‌دهد «وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّماوَاتِ والْأَرْضِ» این آیات انسان طالب حقیقت را به سیر در آفاق و انفس دعوت می‌نماید تا مصادیق متعدد جنود السموات و الارض را یافته و با دیده عقل، عظمت جهان هستی و آفریدگار آن را با عمق وجود درک و لمس نماید. این عبارت قرآنی به رغم ایجاز و اختصار، حاوی محتوایی عمیق و گستره‌ای وسیع است، اما به قدر تاب و ظرفیت عقول بشری می‌توان این لشکریان و جنود الهی را احصاء و طبقه‌بندی و برخی از مصادیق آن را بر شمرد و برخی از خصوصیات و ویژگی‌های آنها را تبیین نمود.دامنه جنود الهی، نه تنها موجودات ماوراء طبیعی، بلکه نمونه‌ها و مصادیقی از این جنود در عالم ماده و احوالات عارض بر انسان را شامل می‌شود، همچنین قبض و بسط‌های طبیعی و روانی عارض بر طبیعت و انسان را در برمی‌گیرد.این پژوهش می‌کوشد تا با دسته بندی مخلوقات بر اساس رویت‌‌پذیری و عدم رویت‌پذیری از سویی، و جاندار و بی‌جان بودن مخلوقات از سوی دیگر، نوعی طبقه‌بندی از جنود الله در آسمان‌ها و زمین به دست دهد و علاوه بر این، مصادیقی از هریک از این دسته‌ها برشمرده و به مأموریت آنها اشاره داشته باشد. سعی بر آن رفته است تا ویژگی هریک از این طبقات نیز مورد اشاره واقع گردد و در مجموع مقایسه‌ای بین جنود الهی و جنود غیر الهی صورت پذیرد.

این تحقیق باهدف معرفی انسان رشید از منظر قران کریم و دلالتهای تربیتی آن تهیه شده است وسوالات این تحقیق عبارست از 1-مفهوم رشداز منظر قرآن کریم چیست؟2-ویژگیهای انسان رشد یافته از منظر قرآن چیست؟3-دلالتهای تربیتی برگرفته شده ازشناخت ویژگیهای انسان رشیددرآیات قرآن چیست؟نوع تحقیق از نوع تحیقات توصیفی وتحلیلی می باشدکه مبتنی برتحقیقات کتابخانه ای است به این منظور به کتابهای تفسیرنمونه والمیزان نورو کتابهای مرتبط به این موضوع مراجعه شده ومهمترین نتایج ودستاوردهای تحقیق عبارت است از:رشد یعنی راه یافتن به خیر و صلاح و قرار گرفتن در آن مسیرو به مقصد رسیدن است ومایه ی کمال عقل انسان است که او را از هرگونه گمراهی و انحراف باز می داردو انسان دراین مسیرمی تواند تمام قوای وجودیش به صورت متعادل رشد دهد وضمن مدیریت کامل بررفتار وحالات خود به مقام ولایت رسیده ومی تواند جامعه را به سوی رشدهدایت نمایددراین تحقیق ویژگی انسان رشید را در حوضه اعتقادی وعبادی و حوزه اخلاقی و اجتماعی براساس آیات قرآن (که واژه رشد ومشتقاتش درآن به کار رفته است)بررسی نموده ایم به طورکلی ویژگیهای انسان رشید در حوزه اعتقادی وعبادی به شرح ذیل می باشداعتقاد به توحیدوعدل و نبوت و امامت ومعادو اهل نماز وروزه وامربه معروف ونهی از منکر و تبری وتولی ودعاوعبادت وبندگی وتوکل وواگذاری اموربه خداوندودرک کامل از زشتی گناه ومحبوب بودن مقام ایمان وتسلیم کامل در مقابل دستورات الهی وداشتن بصیرت ومنطق قوی در اعتقادات واعتقاد به اختیار دررشدواستفاده از امدادهای الهی وتوجهدائمی به خداوندوویژگیهایش در حوزه اخلاق،طالب رشدو داشتن ادب وصبور بودن وصدق راستی و ساعی وکوشا بودن واهل مطالعه واهل تدبرومطالعه و همچنین امیدوار بودن و داشتن رشد عقلی وسعی در حفظ سرمایه های مادی ومعنوی واصلاح خطاجهت رسیدن به رشدودر آخر داشتن قدرت تشخیصوقضاوت درست است ودر حوزه ی اجتماعی مدافع حق ویاور مظلوم است به تربیت انساتها توجه داردومتعهد به عهد وپیمان و نسبت طاغوتها سرکش ولی در اجتماع متواضع وفروتن است وتوجه زیادی به حق الناس دارد ودارای استقلال عمل ودر نهایت انسان رشید انسانی است که استحقاق ولایت برمردم رادارد درقسمت دلالتهای تربیتی10توصیه به مربیان برای تربیت بهتر فراگیران در حوزه اعتقادی وعبادی مانند پیروی از خوبیها و....و31توصیه درجهت رشد بهتر فراگیران در حوزه اخلاقی واجتماعی مانند تحریک حس کنجکاوی و...گردیده است

آموزه فضل الهی از منظر قرآن عنوانی است جهت آشنایی ودستیابی به مفهوم فضل و باید گفت، این مطلب از مباحثی است که کمتر در کلید واژگان قرآنی مورد توجهقرار گرفته است. رساله حاضر در یک مقدّمه و پنج فصل نگارش و تنظیم شده است،در فصل اولطرح کلیتحقیق و مباحثی چون اهداف و پیشینه تحقیق وواژگان کلیدی تحقیق موردبررسی واقع می شود. فصل دوم که با عنوان« فضل الهی در قرآن » است به مباحثی چون معنای اصطلاحی فضل و «ذوالفضل از منظر قرآن» وهمچنین فرمان به درخواست فضل از خدا ، از منظر قرآن و روایات اشاره دارد. در بخش دیگری از این فصل،مشمولین فضل الهی به گروهها واشخاص تقسیم ودسته بندی شده اند که مفصل در این زمینه بحث می شود. فصل سوم این رساله به تجزیه و تحلیل مسائل مرتبط با فضل اختصاص دارد وارتباط مسائلی چون رابطه عدل وفضل ،مسأله حکمت و همچنین تفاوت‌های فردی و ارتباط هر کدام از این مباحث با فضل حق تعالی پرداخته شده است. در فصل چهارم شرایط و ضوابط بهره‌مند شدن از فضل مطرح می شود اسباب و عواملی که موجبزمینه ساز شدن فضل حق تعالی می‌شود و همچنین آفات و موانع دستیابی به فضل مطرح و این مهم مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان وظایف انساندر برابر بهره‌وری از فضل الهی بیان می شود. فصل پنجم هم به جمع بندی و نتیجه گیری کلی مباحث اختصاص دارد.

به ظاهر همه اتفاق نظر دارند که انسانشناسی عالی ترین مقصد و منظور تحقیق فلسفی است و در تمام مکاتب گوناگون فلسفه ، هدف مذکور پیوسته تایید و تاکید شده است . آنچه از میان مقصود نظر ماست ، توصیف و تحلیل و نقد دیدگاه انسانشناختی ابن سینا آن هم در پرتو نظریات جدید می باشد. یکی از این مسائل ، حقیقت انسان از منظر ابن سینا می باشد . از آنجائی که وی به دو ساحت نفس و بدل برای آدمی قائل است ، این سوال مطرح می شود که کدام ساحت ، حقیقت انسان را تشکیل می دهد؟ در جواب گوئیم با توجه به مبانی شیخ همچون ترکیب انضمامی ماده و صورت حقیقت انسان ، مجموع نفس و بدل می باشد. از دیگر مسائل ، ساحات وجودی نفس و ارتباط آنها با ذات نفس از منظر شیخ الرئیس است که وی ساحات وجودی نفس را افعال و انفعالات و قوا می داند و از دیدگاه وی ارتباط افعال با ذات نفس. ارتباط علی و معلولی است و ارتباط انفعالات با ذات نفس ، ارتباط عرض و موضوع آن است . وی ارتباط قوای غیرعاقله با ذات نفس را ارتباط ابزار و صاحب ابزار می داند ، علاوه براینکه به وحدت قوای عاقله با ذات نفس قائل است و از آنجا که ترکیب علت و معلول ، عرض و موضوع آن و ابزار و صاحب ابزار را ترکیب انضمامی می داند ، نمی تواند اتحاد ساحات نفس با ذات نفس را به اثبات برساند. با ارزیابی این نظریات ، ناتوانی دیدگاه ابن سینا آشکار می شود ، چرا که سیستم فلسفی او از دو جهت ناسازگاری درونی و بیرونی رنج می برد. از جهتناسازگاری درونی : به عنوان مثال وی حقیقت انسان را نفس او می داند اما با توجه به مبانی وی ، مجموع نفس و بدل خواهد بود و از جهت ناسازگاری بیرونی: به عنوان نمونه دیدگاههای وی با آموزه های دینی ناسازگار است . ناسازگاریهایی که نظریه رقیب وی یعنی نظریه ملاصدرا از آن مبرا است.