جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین عوامل تأثیرگذار در موفقیت و بالندگی افراد در زندگی، از جمله موضوعاتی است که جای تحقیق دارد. هدف این پژوهش تعیین عوامل موفقیت در زندگی از منظر آموزه های دینی با نگاهی روان شناختی است که با روش تحلیلی ـ توصیفی انجام میگیرد.یکی از سؤال های اساسی که برای هر فردی مطرح است این است که موفقیت چیست و چگونه میتوان به آن رسید. این سؤال همگانی بوده و برای نوع انسان های خردمند مطرح است. برای موفقیت، در کتاب ها و مقالاتی که در این باره به نگارش درآمده اند، راه های متعدی بیان گردیده است که برخی از آنها با مبانی دینی و اعتقادی ما سازگاری ندارد. این نوشتار میکوشد با بهره گیری از آموزه های دینی و البته با نگاهی روان شناختی، ضمن اشاره به عوامل موفقیت و نیز معنا و مفهوم موفقیت از نگاه آموزه های دینی، به تبیین آنها بپردازد.

ظلم امری نکوهیده و مخالف فطرت انسانی است و روح انسان ها آن را بر نمی تابد. دین اسلام نیز همواره بر حفظ عزت و حرمت انسان ها تاکید داشته است، ظلم به موجب تضییع حدود معین الهی، سبب زیر پا نهادن حرمت و عزت انسان ها می گردد.به همین جهت خداوند متعال در قرآن کریم ،نوع بشریت را از ظلم کردن و پذیرش ظلم نهی می کند.در این نوشتار که با عنوان بررسی گونه های ظلم از منظر قرآن و روایات به رشته تحریر در آمده است،گونه های ظلم در سه دسته طبقه بندی شده اند که عبارت است از :ظلم میان انسان و خداوند ،ظلم میان انسان و نفس خویشتن و ظلم میان انسان و انسان های دیگر.در محور ظلم میان انسان و خداوند به بررسی امکان ظلم خدا به انسان و مصادیق جزئی ظلم انسان به خداوند از قبیل شرک و تکذیب آیات الهی و...پرداخته شده است.همچنین ظلم انسان به نفس خویشتن، در دو بعد ظلم به جسم و ظلم به روح مورد بررسی قرار گرفته است.و در نهایت ظلم انسان به انسان های دیگر که همان ظلم اجتماعی است ؛در تقسیمات اجتماعی از قبیل خانواده ،نظام سیاسی(مردم و مسئولین )و نظام تربیتی(استاد و شاگرد)و ....مورد بررسی قرار گرفته و مصادیق ظلم در هر یک از آنها معین و تشریح شده است .به طور کلی ،می توان گفت :منکرات و ناشایسته های اخلاقی مندرج در قرآن و روایات- به ویژه در جایی که حقی نادیده گرفته شود- مصداقی از ظلم شمرده می شود و به بیان دیگر ،هر جا بایسته های اخلاقی و حقوق معین الهی نادیده گرفته شده اند؛ ظلمی صورت پذیرفته که گاهی در اثر جهل نسبت به آنهاست.

غیرت عبارتست از دگرگونی انسان از حالت عادی و اعتدال به طوری که انسان را برای دفاع وانتقام از کسی که به یکی از مقدساتش اعم از دین وناموس یا جاه وامثال آن تجاوز کرده از جای خود می کند.این ویژگی از صفات بارز الهی است وکسی غیرتمند تر از خدا نیست. غیرت دینی در آیات قران کریم وروایات معصومین(علیهم السلام)جایگاه ویژه ای دارد.

از دیدگاه قرآن هدف از خلقت انسان کمال است که در گرو کسب کرامت است. کرامت در قرآن از کریم بودن خداوند آغاز می شود که یکی از صفات جمالیه پرورگار و دارای مصادیق مختلفی در هستی است نظیر: کرامت قرآن،فرشتگان، انبیاء و سایر انسان ها.از مبحث کرامت در روان شناسی با عنوان عزت نفس یاد گردیده که به معنای احساس ارزشمندی و سودمندی انسان نسبت به خود، که همراه ارزشیابی و ارزیابی است.روان شناسان در تبیین مفهوم عزت نفس، با قائل شدن به ارزشمندی وجودی انسان، هر آن چه را که موجب ارزش و پیشرفت و موفقیت شخص باشد، به عنوان ابزار و عامل ارتقاء عزت نفس بیان کرده، و در این راستا بیشتر به نقش عوامل محیطی و مادی در افزایش یا کاهش عزت نفس توجه نموده اند. این نگرش ایشان موجب برداشت و تلقّی خاصی از این مقوله گردیده که در پاره ای موارد با اهداف اخلاقی و کمال انسان سازگار نیست.قرآن با نگرشی خدا محور، تأیید الهی را میزان کرامت و عزت نفس انسان معرفی کرده و عامل اصلی در این راه را تقوا دانسته و نهایتا امور محیطی و مادی را تنها ابزار و وسایل کمک دهنده برای نیل به اوصاف بر می شمارد، بر این اساس نارسایی نظر روان شناسان برای نیل به کرامت و عزت نفس انسان روشن می شود.پژوهش حاضر سعی دارد، ضمن واکاوی و تبیین مفاهیم کرامت، عزت، فضل، و تقوا و بیان مصادیق واقعی آن ها از نظر قرآن، و همچنین تبیین مفهوم «عزت نفس» در حوزه روان شناسی، برای آشنایی و ایجاد راهکار های مناسب در خصوص کرامت و عزت نفس انسان؛با روش توصیفی تحلیلی، بررسی بین دو حوزه قران و روان شناسی در این خصوص انجام دهد؛ تا نقاط اشتراک و افتراق بین این دو دیدگاه به دست آید، و راهکار های مناسب و صحیح جهت ایجاد کرامت و عزت واقعی افراد بشر ارائه گردد.برخی از یافته های پژوهش حاضر عبارت است از اینکه:جهان بینی قرآن،از نوع خدا محوری است و لذا مفهوم کرامت و عزت واقعی در ارتباط با خداوند معنادار می گردد.در این جهان بینی انسان با ایمان و عمل صالح، به این مهم دست می یابد در حالی که در روان شناسی وجود انسان صرف نظر از رفتارش ارزشمند است و انسان محوری، اساس عزت نفس انسان را تشکیل می دهد.1-

حب یا محبت، نوعی وابستگی است که در موجود زنده نسبت به امور ملایم با طبع حاصل می‌شود، و با رشد موجود زنده در جهات مختلف توسعه می‌یابد. حب ذات نیز پدیده‌ای توأم با حیات و زندگی بوده، و هر موجود زنده‌ای خود را دوست دارد. البته نفس یا خود، دارای لایه‌ها و مراتب مختلفی است، که در هر مرتبه، گرایش‌ها و توانایی‌های متناسب با خود را دارد. سیر به‌سوی کمال نهایی انسان نیز در گرو باروری توانایی‌های مراتب عالی وجود انسان میسر می‌گردد. دلایل عقلی، تاریخی و تجربی، فطری بودن حب ذات را ثابت می‌کند، و اسلام نیز بالاترین ظرفیت را برای رشد استعداد فطری انسان قایل شده است. توانایی‌های فطری در هر موجودی، ویژگی‌های خاصی دارد، و یکی از ویژگی‌های فطریات انسان، میل به بی‌نهایت است. از نظر اسلام، انسان دارای دو بعد وجودی است، و زندگی او نیز دارای سه بخش طبیعی محض، طبیعی توأم با حیات انسانی، و حیات معقول می‌باشد. بر این اساس، فضیلت‌طلبی انسان مربوط به بعد مثبت و انسانی و قوای آن بوده، و رذایل انسانی هم مربوط به بعد منفی یا حیوانی است. انسان همواره مراحلی از زندگی خود را صرفاً در بستر حیات طبیعی می‌گذراند، و به‌همین دلیل زمینه برای فرو رفتن بیشتر در این بعد فراهم است؛ اما رشد عقلانی و تربیت صحیح دینی باعث می‌شود که خوددوستی فطری انسان در جهت مثبت و کمال انسانی توسعه یابد. اگر انسان از توجه به این بعد غافل گردد، دچار خودفراموشی خواهد شد. این پدیده گاهی در اثر بی‌توجهی به رشد استعدادهای بعد مثبت و غوطه‌ور شدن در نیازهای جسمانی و حیوانی قبل از رسیدن به خود حقیقی رخ می‌دهد، و گاهی نیز بعد از رسیدن به کمال عقلانی و خود حقیقی در اثر توجه مجدد و بیش از اندازه به نیازهای جسمانی شکل می‌گیرد.

این پژوهش با موضوع تأثیر قصه‌های قرآن بر عزّت‌نفس دانشجویان تدوین شده است. جامعهٔ پژوهش شامل تمام دانشجویان دانشگاه پیام نور واحد دیوان‌دره (استان کردستان) است که در سال تحصیلی 92-93 مشغول به تحصیل بوده‌اند. این پـژوهـش، آزمایـشی از نوع پیـش‌آزمون ـ پس‌آزمون با گروه کنترل اسـت. حجم نمونه، ابتدا70 نفر از دانشجویان براساس نمونه­گیری تصادفی ساده انتخاب شد، سپس بر اساس نمرات پرسش‌نامه، 40 نفر از این افراد که در پرسش‌نامهٔ عزّت‌نفس، پایین‌ترین نمرات را گرفتند، انتخاب شدند و به‌صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش به‌مدت 9 جلسه تحت تأثیر متغیر مستقل داستان‌ها و قصه‌های قرآن قرار گرفتند؛ امّا گروه کنترل تحت تأثیر هیچ‌گونه مداخله‌ای قرار نگرفتند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسش‌نـامۀ58 سؤالی عزّت‌نفس کوپر استفـاده شـد. یافته‌ها نشان داد که میانگین نمرات عزّت‌نفس در پس‌آزمون گروه آزمایش به‌طور معناداری از میانگین نمرات پس‌آزمون گروه کنترل بالاتر است. نتیجه‌گیری می‌شود که قصه‌های قرآن موجب افزایش عزّت‌نفس دانشجویان می‌شوند.

هدف تحقیق، تبیین عزت نفس و تأثیر آن در آرامش روان زوجین از منظر آیات و روایات است و سوال اصلی این است که در نگاه اسلامی عزت نفس چیست و چه تأثیری در آرامش روان زوجین دارد. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است که بر روی آیات و روایات مرتبط با عزت نفس انجام شده است.در پاسخ به سوال تحقیق، نتایج به دست آمده در قلمروهای جایگاه، راهکارهای تقویت عزت نفس و رابطه‌ی عزت نفس با آرامش روانی زوجین تبیین شده است:در جایگاه عزت نفس، آیات و روایات اهمیت عزت نفس، لزوم حفظ عزت نفس و نتایج و آثاری همچون خداشناسی، تقوی، شناخت نسبت به اطرافیان، خلق نیکو، مهربانی و نرمی، همراهی و همدلی و کاستن از مخالفت ها و ایجاد فضای محبتی مطرح شده است. در تبیین راهکارهای تقویت عزت نفس نیز، تقوی الهی، اطاعت از خدا، توکل به او، توسل به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام)، عدم دلبستگی به دنیا، بردباری، رعایت ادب و احترام در تعامل با مردم، قناعت پیشگی، صداقت داشتن، متواضع بودن به عنوان راهکارهای تقویت عزت نفس معرفی شده است.و در نهایت اقدامات زوجین به راهکارهایی هدایت شده که از بروز مشکلات زناشویی آنان پیشگیری کرده و زمینه استحکام زندگی خانوادگی و زمینه آرامش روان زوجین را فراهم می-سازد.واژگان کلیدی: عزت نفس، نتایج، راهکار، آرامش روان، زوجین، آیات و روایات

بی شک یکی از مهمترین غایات و اغراض وضع قوانین و تشریع ادیان و بعثت انبیاء، بازداشتن مردم از ذلت و خواری و نائل ساختن ایشان به فضایل اخلاقی وصفات شریف و ستوده می‌باشد.عزت نفس یکی از فضایل اخلاقی ارزشمند است که بر اندیشه، احساس و رفتار انسان اثر می‌گذارد. فرد عاقل و هوشیار نفس و روح خود را بزرگ می داند چرا که خداوند از روح خود در او دمیده است و در او استعدادهای بالاتر از اینها وجود دارد. این چنین انسانی به پستی ها و اخلاق رذیله تن در نداده و اجازه تحقیر شدن مقابل دیگران را نمی دهد و هر چه را که غیر خداست کم می داند.مفهوم عزت نفس در قرآن و حدیث با واژه‌های گوناگونی مانند: کرامت نفس، مناعت طبع، نفاست نفس و... به کار رفته است.از مهم‌ترین عنصرهای تشکیل‌دهنده شخصیت عزیزالنفس، می‌توان به چگونگی بینش وی نسبت به هستی نام برد. همچنین اطاعت و بندگی، توکل، قناعت، قطع امید کردن از مردم، تقوا، ایمان و... در به دست آوردن و افزایش کرامت نفس نقش موثری ایفا می‌کند و اسلام نیز بر ایجاد این زمینه‌ها تأکیددارد.آنچه مسلم است عزت حقیقی بالاصاله مخصوص خدا بوده ، به‌ مقتضای ‌فیض‌ و رحمت‌ لایتناهی‌ خود مراتبی‌ از آن‌ را به‌ انسان‌های‌ شایسته‌ تفویض‌ می کند.

به منظور آشنایی اجمالی خواننده از تحقیق، در نظر است تا هر یک از عناوین فصول چهاگانه را به گونه ای بسیار مختصر توضیح دهیم : فصل اول از موضوعات و عناوین مختلفی تشکیل شده که شروع آن با مقدمه همراه است به مقدمه تحقیق، مختصی از ویژگیها و خصوصیات ممتاز حضرت امام (ره) به بحث گذاشته شد و سپس با درج حدیثی از امام موسی کاظم (ع) که منتسب به امام (ره)، است در دیدگاههای شخصیتهایی چون علامه امینی و یکی از محققین مسلمان انگلیسی در خصوص معظم له پرداخته شد. بعد از بیان مقدمه، آراء تربیتی علماء تعلیم و تربیت و حضرت امام (ره) به بحث گذاشته شد و مختصری از دیدگاه تربیتی قرآن، کلام معصوم، منابع و آثار ادبی، فلسفی و عرفانی و بعضی متخصصان مسلمان و غیر مسلمان که اندیشه های تربیتی داشته و صاحبنظر نیز می باشند صحبت شد. سومین موضوعی که فصل اول تحقیق را به خود اختصاص داده است تعریف موضوع تحقیق می باشد که در آن ضمن بیان جامعیت اندیشه های حضرت امام (ره) به ضرورت بحث و بررسی در خصوص دیدگاههای روانشناختی این اندیشه پرداخته شد. بعد از تعریف موضوع تحقیق به بیان هدفهای تحقیق اشاره شد که ضمن طرح نکاتی در باب ضرورت انجام تحقیق، از هدفهایی چون : معرفی بحث و طرح موضوعات نو برای دانش پژوهان -معرفی و شناساندن هر چه بیشتر افکار بلند حضرت امام (ره) به افراد جامعه خاصه مسئولین تربیتی کشور - گسترش اقبال به تحقیق در اندیشه های تربیتی اسلامی سخن به میان آمد. از جمله عنوانهای دیگری که در فصل اول آن بحث شد فرضیه تحقیق است که در آن محقق عقیده دارد اندیشه های حضرت امام (ره) که در قالب گفتارها، نوشته ها و ... بیان می شود دارای مضامین روانشناسی می باشد که نسبت به معرفی آنها باید همت گماشت در مبحث مربوط به معرفی محدودیت های تحقیق به سه نکته اشاره شده که از جمله آنها اقدام جدیدی است که این تحقیق انجام داده است و به طور طبیعی حرکتهای بدیع جدید محدودیت ها و مشکلاتی بهمراه خود دارند. در پایان فصل اول نیز به تعاریف بعضی اصطلاحات روانشناختی که در تحقیق از آن بحث می شود پرداخته شد و از مفاهیمی چون اعتماد به نفس، عزت نفس، مهار نفس، نظم و انضباط و ... به طور مجمل صحبت شد. لازم به ذکر است که این تحقیق در مجموع 8 مفهوم از مفاهیم روانشناسی را به بحث گذاشته است.