جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نفحات الرحمن، تأليف آيت‌الله مكارم شيرازى و گروهى از محققان، شيوه‌اى جديد در تفسير موضوعى قرآن كريم است. در ابتداى هر جلد از كتاب اسامى محققينى كه در تدوين آن جلد مشاركت داشته‌اند ذكر شده است كه عبارتند از: محمدرضا آشتيانى، محمدجعفر امامى، عبدالرسول حسنى، محمد اسدى، حسين طوسى، سيد شمس‌الدين روحانى و محمد محمدى اشتهاردى. كتاب، مشتمل بر 10 جلد است. در هر جلد از كتاب موضوعاتى ذكر و بدين ترتيب مورد مطالعه قرار گرفته است: ابتدا مقدمه‌اى درباره آن موضوع ذكر شده است، سپس آيات مربوط به آن موضوع يك‌جا آورده شده است، پس از آن مفردات آيات شرح شده و در ادامه تفسير آيات، توضيحات و پاسخ به پرسش‌هاى مطرح، ديده مى‌شود. در انتهاى مباحث نيز سعى شده نتيجه بحث بيان شود. در مقدمه كتاب مطالبى درباره انواع تفسير، تعريف، تاريخ و اسلوب تفسير موضوعى قرآن كريم ارائه شده است. تفسير مفردات قرآن، تفسير ترتيبى، تفسير موضوعى، تفسير ارتباطى و تفسير عام از انواع تفسير است كه در مقدمه كتاب معرفى شده‌اند. اگرچه نام «تفسير موضوعى» فراوان بر زبان علماء گذشته جارى بوده است، اما جز در مقاطع محدود و حول موضوعات خاصى متداول نبوده است. شيوه صحيح در تفسير موضوعى دو گونه است: 1.

متفکران آراي مختلفي دربارة حقيقت انسان دارند. برخي از آنان حقيقت انسان را جسم ظاهري او دانسته اند و برخي ديگر علاوه بر بدن ظاهري، به حقيقت ديگري باور داشته اند. در اينکه اين حقيقت ديگر چيست، در ميان دانشمندان اختلاف نظر وسيعي ديده مي شود. برخي اين حقيقت دوم را نيز امري مادي و در داخل بدن دانسته اند و برخي ديگر آن را امري مجرد از ماده انگاشته اند. براي اثبات تجرد روح هم از روش عقلي و هم از روش نقلي استفاده شده است. در روش نقلي چند آية معروف مورد استناد قرار گرفته است. به نظر مي رسد مي توان براي اين منظور از آيات ديگري نيز بهره برد. در اين پژوهش، تلاش ما اين بوده است که با مراجعه به آيات قرآن و با توجه به ويژگي هايي که قرآن براي انسان ذکر كرده است، وجود ساحت عقلي مجرد از ماده را دست كم براي برخي از انسان ها اثبات کنيم. در اين راستا به شواهد و ادله اي پرداخته ايم که از اين منظر کمتر مورد توجه بوده اند.

کتاب توحید عبادت توسط شیخ نزار آل سنبل القطیفی به رشته تحریر درآمده است . توحید اساس دین مبین اسلام است و آیات فراوانی در کتاب شریف در تبیین و اهمیت این موضوع وارد شده است و در اهمیت این موضوع همین بس که هر مسلمان حداقل ده مرتبه در نماز خود به آن اذعان می نماید . لکن با این حال می بینیم امروزه همین اصل مشترک باعث اختلاف بین مسلمین گردیده است . نویسنده این کتاب درصدد بیان بخشی از این مهم به نام توحید عبادت می باشد چرا که توضیح وتبیین محدوده این مهم می تواند راهگشای بسیاری از اختلافات باشد . این کتاب شامل یک مقدمه و سه بخش به شرح ذیل می باشد. بخش اول مراتب توحید (ذات، عبادت، خالقیت، ربوبیت) را بررسی و تبیین می کند. بخش دوم اقسام توحید نزد اتباع ابن تیمیه را بیان می کند. بخش سوم اقسام کفر و شرک را سر فصل خود قرار داده و در ضمن آن برخی مفاهیم چون عبادت ، خضوع و طاعت را بررسی نموده است . در بخش پایانی کتاب هشت مساله با موضوعات: توسل، استغاثه به غیر خدا، طلب شفاعت، بنائ بر قبور، ایجاد مساجد نزد قبور اولیائ الهی، قسم به غیر از خدا خوردن و نامگذاری اولاد به نامهایی چون عبدالرسول و... بیان شده است. نویسنده پس از بررسی مسائل فوق به این نتیجه می رسد که هر چند مساله توحید از اساسی ترین ارکان شریعت اسلامی است و به علت کج فهمی و مشخص نبودن دقیق مفهوم توحید در اعتقادات برخی از این فرقه ها باعث بروز این اختلافات شده است .

شرح العرشية کتابی است سه جلدی به زبان عربی، تألیف شیخ احمد بن زین‎الدین احسائی(1166-1241ق) که در شرح و نقد کتاب «العرشیه» ملاصدرا و آرای فلسفی او نوشته شده است. این کتاب به تحقیق صالح بن احمد دباب رسیده و شیخ سعید محمد قریشی بر آن مقدمه‎ای درباره شیوه اندیشه شیخ احمد احسائی نوشته است. قریشی در خاتمه مقدمه‎اش می‎نویسد: «يمكن القول في خاتمة هذا البحث إن الشيخ الأحسائي تميز بأسلوب نقدي جديد، تفرد به الی حد كبير، اعتمد فيه علی الروح القرآنية و السنة الشريفة و العقل المستند اليهما و الفطرة الاسلامية الصافية» در خاتمه این بحث می‎توانیم بگوییم: شیخ احسایی شیوه انتقادی جدیدی را دارد که در آن بر روح قرآن و سنت و عقلی که مستند به آن دو و فطرت اسلامی پاک است، تکیه کرده است. محقق کتاب هم می‎نویسد: با نظر دقیق در تاریخ بسیاری از فلاسفه اسلامی می‎بینیم که در افکار و عقایدشان راه یونانیان را اخذ کرده و منبع صحیح حقیقت (قرآن و سنت) را رها کرده‎اند ازاین‎رو در دریافت حقیقت دچار اشتباه شده‎اند. شیخ احمد احسائی، از کسانی است که علوم اهل‎بیت(ع) را از منبع صحیح دریافت کرده است. او در مقدمه شرح الفوائد درباره صحت عقایدش چنین می‎نویسد: من از طریقه فلاسفه یونان پیروی نکرده و تحقیقاتم را از ائمه هدی(ع) دریافت کرده‎ام ازاین‎رو خطا بر کلمات من راه ندارد؛ زیرا آنچه در کتاب‎هایم نوشته‎ام از آنان است و آن‎ها هم از خطا و غفلت و لغزش معصوم و مصون هستند... احسائی در این کتاب به رد و پاسخگویی به برخی نظریات محمد بن ابراهیم شیرازی ملقب به «ملاصدرا» پرداخته است. وی گفته که این پاسخ‎ها از روی عداوت یا حسد نبوده بلکه از باب روشن شدن حق در مسائلی است که [احسایی معتقد است] ملاصدرا آن‎ها را از غیر اهل‎بیت(ع) اخذ کرده است. احسایی در مشاعر چنین می‎نویسد: «و اعلم ايها الناظر في كلامی اني اعتقد اني اذا قلت قولا فاني املی علی كاتبين لا يغادران صغيرة و لا کبيرة، فلا تتوهم علی ان بينی و بين المصنف شيئا من عداوة او حقد او حسد او تكبر او شیء هداني الی الرد عليه غير بيان الحق، فاني انا و انت مسئولان، و لا تتوهم انه كما يجوز عليه الغلط و الغفلة تجوز علیّ، لانک اذا تبعت كتبه وجدته يميل في عباراته و اعتقاداته لمثل ابن عربی و عبدالكريم الجيلانی و ابن عطاء الله و اضرابهم» و تو ای خواننده این سطور، بدان من معتقدم هر کلامی را که می‎گویم، دو کاتبی می‎نویسند که هیچ‎چیز را جا نمی‎اندازند. پس مباد بپنداری که بین من و نویسنده مشاعر دشمنی یا کینه و حسدی در کار است که باعث شده او را نقد کنم. بدان که هریک از من و تو مسئولیم. همچنین مباد که بپنداری همان‎گونه که او به خطا رفته من هم ممکن است خطا کنم [و هر دوی ما را به یک چوب برانی] چرا که با تحقیق در کتاب‎های او متوجه می‎شوی که وی در عبارات و باورهایش به افرادی چون ابن عربی و عبدالکریم جیلانی و ابن عطاءالله و... گرایش داشته است [ولی من با اعتماد و استناد به کلمات ائمه(ع) سخن می‎گویم و ازاین‎رو کلامم اشتباه نیست زیرا به منبع عصمت برمی‎گردد]. احسایی این کتاب(مشاعر) را به درخواست ملا حسین‎علی شبستری شرح کرد. صالح دباب، در تحقیق این کتاب بر یک نسخه خطی سه‎قسمتی که هر قسمت آن 116 صفحه و به قلم محمد هاشم بوده اعتماد کرده است. تاریخ کتابت این نسخه خطی 1279 ق. ذکر شده. از جمله کارهای محقق روی این کتاب، تطبیق با نسخه خطی، ارجاع آیات و روایات به مصادر اصلی و تکمیل و تصحیح آن‎ها، ارائه ترجمه مختصری از صدرا به قلم خودش و شیوه فکری شیخ احمد احسائی به قلم سید محمد قریشی و... است. صالح احمد دباب در مقدمه‎اش بر کتاب از تمامی کسانی که وی را در نگارش و چاپ این اثر یاری کرده‎اند، به‎ویژه شیخ سعید محمد قریشی و شیخ مجتبی طاهر اسماعیل، تشکر کرده است. شیخ احمد احسائی ابتدا قسمتی از کتاب «العرشیه» ملاصدرا را آورده سپس شارح به شرح و نقد آن بخش و نظریه پرداخته است.

«الالهیات من کتاب الشفا»، بخشی از کتاب گران سنگ شفای بوعلی است که توسط علامه حسن زاده آملی، تدریس شده و سپس همراه با تصحیح و تعلیقات وی، به چاپ رسیده است. این کتاب، به زبان عربی و حاوی مباحث فلسفه اعلی یا الهیات بالمعنی الاعم می‌باشد. کتاب، مشتمل بر یک مقدمه از علامه حسن زاده و ده مقاله به ترتیب هشت فصلی، چهار فصلی، ده فصلی، سه فصلی، نه فصلی، پنج فصلی، سه فصلی، هشت فصلی، هشت فصلی و پنج فصلی است. علامه حسن زاده آملی، در ذیل مقالات فوق، به ترتیب، صد و پنجاه و دو، هجده، چهل و شش، نود و نه، صد و دو، صد و شانزده، هفتاد و هفت، صد و سی و یک، صد و پنج و پنجاه و هفت تعلیقه نگاشته است. علامه حسن زاده، در مقدمه، از تدریس و تصحیح الهیات شفا و تعلیقه زدن بر آن، سخن می‌گوید و تعدادی از شروح و تعلیقاتی را که در طول زمان، علمای بزرگ، بر الهیات شفا نگاشته ‌اند، نام می‌برد و در ادامه، از سایر تعلیقات خود بر کتب گوناگون یاد می‌کند و... در مقاله اول، از موضوع فلسفه اولی و منفعت و مرتبه و نام این علم و اجمالی از آنچه در این علم مورد بحث قرار می‌گیرد و... سخن گفته می‌ شود. در مقاله دوم، از جوهر و اقسام آن،جوهر جسمانی و... و عاری نبودن ماده جسمانی از صورت و... و تقدیم صورت بر ماده در مرتبه وجود و... بحث می‌ شود. در مقاله سوم، مباحثی در مورد وضعیت مقولات نه گانه و عرضیت آنها و واحد و تحقیق واحد و کثیر و عرض بودن عدد و در باره علم و عرض بودن آن و... مطرح می‌ شود. در مقاله چهارم، متقدم و متاخر و حدوث و قوه و فعل و قدرت و عجز و تام و ناقص و... بررسی می‌ شود. در مقاله پنجم، از امور عامه و کیفیت وجود آنها و چگونه بودن کلیت برای طبایع کلی و تفاوت بین کل و جزء با کلی و جزیی و تفاوت بین جنس و ماده و... سخن به میان می‌ آید. در مقاله ششم، در باره اقسام علل و احوال آنها و حل اشکال بر معیت هر علتی با معلولش و... بحث می‌ شود. در مقاله هفتم، در باره هوهویت و اقسام آن و غیریت و خلاف و اصناف تقابل و مثل و مبادی تعلیمیات و... بحث می‌ شود. در مقاله هشتم، سخن از تناهی علل فاعلی و قابلی و علل غایی و صوری و اثبات مبدا اول و صفات اولیه واجب الوجود و... به میان می‌ آید. در مقاله نهم، صفت فاعلی مبدا اول و اثبات دوام حرکت و کیفیت صدور افعال از مبادی عالیه و... بررسی می‌ شود. در مقاله دهم، در باره مبدا و معاد و الهامات و منامات و دعاهای مستجاب و بلاهای آسمانی و احوال نبوت و... سخن گفته می‌ شود.

التوحيد و الشرك في القرآن الكريم، نام كتابى است كلامى به زبان عربى كه به قلم آیت‌الله جعفر سبحانى، از علماى شيعى معاصر، مقيم قم به نگارش درآمده است. انگيزه مؤلف از نگارش اين اثر نقد ديدگاه وهابيان در موضوع توحيد در عبادت است كه بر اساس وهابيان، شیعیان را مشرك خوانده و از ربقه اسلام خارج مى‌دانند. مؤلف با يادآورى اين نكته كه على رغم توافق تمام فرق اسلامى در موضوع توحيد در عبادت، برخى از آنها برخى ديگر را به جهت بعضى باورها مشرك خوانده و مصداق موحد نمى‌دانند. به گفته مؤلف تاكنون بسيارى از انديشمندان در صدد حل اين مشكل برآمده، ولى هيچ كدام به حل مشكل با تمركز بر آيات كريمه قرآن نپرداخته‌اند؛ اما وى درصدد است با عطف توجه به آيات قرآنى به بررسى موضوع توحيد و شرك پرداخته و حكم مواردى نظير توسل، تبرک و درخواست شفاعت از رسول اكرم(ص) و امامان معصوم(ع) و...، را كه به استناد آنها شیعیان متهم به شرك مى‌شوند، بيان دارد. مؤلف در آغاز به بيان مراتب توحيد، كه اساس و بنيان دعوت تمام انبياء الهى است، مى‌پردازد. اين اقسام عبارتند از: -