جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح الزیارة الجامعة الکبیرة، کتابی است چهارجلدی که با زبان عربی به شرح زیارت جامعهٔ کبیره می‌پردازد. این مجموعه اثر احمد بن‌ زین‌الدین احسایی است و انتشارات مؤسسة الإحقاقی نشر آن را به عهده داشته است. چهار انتشارات چاپخانهٔ س‍ع‍ادت‌ (ایران)، دار المفید‏‫ (لبنان)، مؤسسة البلاغ‫ (لبنان) و مکتبة العذراء (کویت) نیز این کتاب را در گونه‌های مختلف منتشر کرده‌اند. مؤلف نخست فرازهای این زیارت را ذکر و معانی آن را بیان کرده است، سپس با نگاهی عرفانی و فلسفی، به شرح آن پرداخته است. وی در تفسیر زیارت، از احادیث اهل‏‌بیت (ع) و آراء علما و مفسران شیعه بهره می‌‏گیرد و در پایان هر فقره، نظر خود را بیان می‌کند. این کتاب در نوبت‌ها و گونه‌های متعدد تک‌جلدی (چاپخانهٔ سعادت)، دوجلدی (مؤسسة البلاغ)، چهارجلدی (دارالمفید) و پنج‌جلدی (مکتبة العذراء) به چاپ رسیده است. / درباره مولف: احمد بن‌ زین‌الدین احسایی معروف به «شیخ اوحد احسائی» (متولد ۱۱۶۶ ق، احساء و متوفای ۱۲۴۲ ق، مدینه)، تحصیلات خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: محمد باقر وحید بهبهانی، سید علی طباطبایی، مهدی شهرستانی، سید مهدی بحرالعلوم و جعفر کاشف‌ الغطاء پیگیری کرد. پیروان مکتب شیخیه او را بنیانگذار این مکتب می‌دانند. وی به تألیف آثار فراوان با موضوعات دینی و اعتقادی مبادرت داشت. «العصمة و الرجعة»، «مختصر الرسالة الحیدریة فی فقه الصلوات الیومیة»، «تلویح الإشارة فی تلخیص شرح الزیارة»، «جوامع‌الکلم»، «حیاةالنفس فی حظیرة القدس»، «شرح العرشیه»، «شرح المشاعر»، «الفوائد»، «الرسالة الخطابیة فی جواب بعض العارفین»، «الفائدة فی الوجودات الثلاثة» و «الفائدة فی کیفیة تنعم أهل الجنة و تألم أهل النار» برخی از آثار او است.

برای او(میرزامهدی) مجموعه احادیث امامیه، آنچه در دست است همه بر اساس یک مبنا صادر شده و مجموعه ای هماهنگ را می سازند. مبنایش این بود که محتوا و مضمون احادیث صحت صدور را تأیید می کند. او البته در عین حال خارج از احادیث یک منبع دیگر هم مطرح می کرد و آن اینکه با تذکر نور عقل و با وجدان انوار عقل و علم می شود صحت تعالیم برگرفته از احادیث را که خود او ارائه و صورتبندی می کرد معاینه دریافت. به دیگر سخن، از دیدگاه او این خود امام (و نه احادیث امام) است که حجت است (حتی در عصر غیبت) و به راهنمایی او می شود به نور عقل رهنمون شد. احادیث تنها طریقیت دارد برای راهنمایی به تعالیمی که باید در جای دیگر وجدانی آدمیان شود و با نور عقل و علم تعلیم و وجدانی شود. این راه البته با راهنمایی مستقیم امام امکانپذیر است.

یکی از شخصیت‌های کلیدی فرقه‌ی شیخیه، سیدکاظم رشتی است، که نقش مهمی در پیشبرد اهداف شیخ احمد احسایی داشته است و می‌توان گفت که اگر وی نبود، چه بسا این فرقه‌ی نوپا هم، در همان اوایل شکل‌گیری به کار خود خاتمه می‌داد. سیدکاظم بن قاسم بن احمد بن حبیب از سادات حسینی مدینه است، که البته بعضی او را سید نمی‌دانند.

مؤسس فرقه‌ی ضاله‌ی شیخیه « شیخ احمد بن زین‌الدین احسایی » است. وی در سال 1166 هجری قمری در خانواده‏ای سنی مذهب در روستای احسا یکی از مراکز قدیمی شیعه در نزدیکی کشور بحرین متولد شد. پدر و اجداد او بادیه نشین بوده و چندان معروف نبودند. او در‌20سالگی مقدمات علوم دینی را به اتمام رسانده و به طرز مشکوکی پیرو مذهب تشیع گردید و در شیعه‌گری بسیار متعصب شد.

مکتب شیخیه ( کشفیه - پایین سری ) در اوایل قرن 13 ه.ق به وسیله احمد بن زین الدین معروف به « شیخ احمد احسایی » (1166-1241 ق) پدید آمد. مکتبی که نه تنها خود دستخوش تحولات زیاد گردید، بلکه باعث به وجود آمدن تحولات بسیار دینی و اجتماعی و حتی نظامی در کشور ایران شد و بذر بابیت و بهائیت پاشیده گردید.

مسأله ی حضرت بقیة اللَّه الاعظم، مهدی موعود (عج)، یكی از بارزترین و بدیهی ترین مسایل اسلامی و مورد تأیید و اعتقاد همه ی مسلمانان به ویژه شیعیان است، زیرا صدها آیات قرآنی و روایات نبوی این مسأله ی با اهمیت را به طور گسترده و مبسوط عنوان و مطرح ساخته اند و جزئیات آن را با بیاناتی دقیق و روشن، ذكر كرده اند، به طوری كه ابهامی برای كسی باقی نگذاشته اند. تمامی فِرَق اسلامی - تقریباً - این آیات و روایات و مفاد آن ها را به نحوی دركتب حدیثی و كلامی و تفسیری و احیاناً رجالی و تاریخی خود متعرض شده اند و درباره ی آن به شكل های مختلف سخن گفته اند، تا جایی كه می توان ادعا كرد كه كم تر دانشمند و عالمی، بلكه مسلمانی یافت می شود كه به این موضوع مهم و خطیر نپرداخته، یا این كه این مطلب به گوش او نرسیده باشد. شاهد روشن و قوی این مدعا، صدها كتابی است كه در طول تاریخ، با استفاده از این نام شریف و مقدس به وجود آمده است. امّا این مسأله ی مقدس و بدیهی - بسان هر مسأله ی دیگر دینی و اسلامی حتی مانند الوهیّت و ربوبیّت و نبوت و رسالت - گه گاهی مورد سوء استفاده ی افراد یا گروه هایی البته با انگیزه های شخصی یا سیاسی، قرار گرفته و می گیرد و اهداف و اغراض خاصی از این عمل دنبال شده و می شود. مگر نه این كه جهان همیشه شاهد این مطلب است كه افرادی گستاخانه مدعی الوهیت یا ربوبیت شده و كوس خدایی زده اند و یا مدّعی نبوت و رسالت شده و دعوی پیغمبری نموده اند؟!! بدیهی است كه این سوءاستفاده ها و این ادعاهای مفتضح و رسوا، هرگز به اصل و اصالت این حقایق ضربه نمی زند و كسی نمی تواند با این بهانه كه گه گاهی این نوع مطالب واقعی و ریشه دار در فطرت و عقل و مؤیَّد به صدها بلكه هزاران دلیل، مورد سوء استفاده قرار گرفته یا می گیرد، آن ها را زیر سئوال ببرد و یا این كه به نحوی در صحت اصل آن ها، تشكیك كند. از آن جا كه مسأله ی حضرت بقیة اللَّه الاعظم، مهدی موعود (عج)، كه در آیات و روایات فراوانی خصوصیات آن مطرح شده است، نزد مسلمانان، مسأله ای مقدس و ظهور حضرتش همواره آرزوی آنان بوده است، از این قاعده مستثنا نبوده و نیست. این مسأله ی مهم از همان زمان ائمه ی اطهارعلیهم السلام و حتی با وجود خود امامان - كه جزو مبّشران و نویددهندگان به آن بوده اند - به نحوی مورد سوء برداشت قرار گرفت و با برخورد ائمه علیهم السلام، مواجه شد. این روند خطرناك و انحرافی در عصر غیبت صغری مخصوصاً پس از آن، به شكل هایی مانند ادعای دروغین (سفارت و نیابت خاصه) حضرت مهدی (عج) تجلی می نمود، كه مورد تكذیب حضرت (عج) و هشدار آن وجود مقدس قرار می گرفت و مؤمنان تنها به سفرا و نواب واقعی توجه داده می شدند. البته این حركت در زمان های بعد، نه تنها در جوامع شیعی بلكه در جوامع سنی نیز ادامه پیدا كرد و از اعتقاد و علاقه ی مسلمانان به این مطلب مقدّس و حساس و سرنوشت ساز، بی محابا و ناجوانمردانه بهره برداری می شد! با این حال، خوشبختانه با هشدارهای قوی و به موقع عالمان دین و صدور ده ها روایت كه شمایل و نشانه های آن حضرت، شرایط ظهور و نحوه كار آن ذخیره ی الهی را بیان می كرد، ماهیت پلید آن حركت های شوم و مغرضانه آشكار می شد و صاحبان آن مفتضح و رسوا می گشتند. این ماجرا سردرازی دارد كه از حوصله ی این مقاله ی مختصر بیرون است. لذا ما در این جا تنها به بخشی از آن چه در دو قرن اخیر واقع شد و مسلمانان بخصوص شیعیان هنوز از تبعات و پیامدهای ناگوار آن رنج می برند، می پردازیم تا شاید گامی، در جهت تنویر اذهان باشد. آن چه فعلاً در این مقاله مطرح است، بررسی كوتاهی است درباره ی فرقه ای كه متأسفانه، زمینه ساز پیدایش فرقه ی ضاله ی بابیت و سپس بهائیت شد. لازم به تذكر است كه این مقاله یك مرور اجمالی بیش نیست، و تفصیل كلام به شماره های بعد موكول می شود.

از دیرباز مسائلی مانند معاد جسمانی، معراج جسمانی پیامبر، غیبت و امکان طول عمر امام زمان در بین اندیشوران مطرح بوده و نظراتی برای توجیه این باورها بیان شده است. از جمله نظرات احمد احسائی، که فرقه شیخیه منتسب به اوست، در این خصوص مطرح است. رهبران بابیت و بهائیت، به ویژه علی محمد شیرازی که از باورهای شیخیه متأثر بودند، با پر رنگ کردن مسائلی مانند رکن رابع یا مهدویت نوعی با تأثیر از نظریه جسد هورقلیایی شیخ احمد، ابتدا مدعی نیابت، سپس مهدویت و در نهایت، پیامبری شدند. از این رو، میتوان یکی از زمینه های پیدایش بابیت و بهائیت را تأثیر پذیری از عقاید شیخیه دانست. این مقاله با رویکرد تحلیلی با هدف شناسایی بستر های پیدایش بابیت و بهائیت تدوین یافته است.