جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برپائی‌حکومت،شاخصه بارزتمدن وشکوفا سازنده نیروهای بالقوه بشری درراه رشد وتعالیست،به گونه‌ای که نبود‌آن نظم ونسق وهرج ومرج‌را بدنبال داشته وسرآغازفلاکت ونابودی بشررارقم خواهدزد،چیزیکه عقل بدان سخت‌پای فشرده وآنرا برگرفته ازفطرت وجبلیّت ذاتی انسان می داند،بالتبع شرع وعقلاء برآن صحه می گذارند.

رنج وفرح از موضوعاتی است که ذهن بشرامروزی را،به خود مشغول کرده است. در طول تاریخ نیز این موضوع همواره از دغدغه های فکری او بوده است.به همین دلیل مکاتب بیشتری وادیان مختلف بسیار به آن پرداخته اند.در مقایسه انجام شده در این تحقیق به تفاوتهای اساسی بین دیدگاه امام علی(ع) وبودا در باره این موضوع اشاره شده است. درحقیقت رنج از دیدگاه بودا،عنصری است که جزو ماهیت وذات هر موجودی است. یعنی هر موجودی با رنج زاده می شود ولی با نگاهی به فرمایشات امام علی(ع) در زمینهُ آفرینش انسان و ماهیت وی می توان چنین گفت که از دیدگاه ایشان رنج حالتی است که بر انسان عارض می شود.همچنین با وجود شباهت های ظاهری که در باره این دو دیدگاه در مورد جهان وماهیت ناپایداری آن وجود دارد که باعث ایجاد رنج می شود ولی تفسیر بودا از ناپایداری و گذرابودن ماهیت جهان،با تفسیر امام علی(ع) تفاوت بسیار بارزی دارد.در مورد علت رنج بودا هر گونه تمایلی راعلت رنج می شمارد ولی امام علی(ع) فقط تمایلات دنیوی را علت رنج می داند،بنابراین از نظر بودا ،عمل وقتی ارزشمند است که به توقف رنج بیانجامد ولی از نظر امام علی(ع) عمل باید راه رسیدن انسان به کمال وتقرب الهی را فراهم کند واعمال و تمایلات اخروی این گونههستند وانسان با تقوای الهی که (راههای هشتگانه) را هم در بر می گیرد می تواند به زندگی با آرامش وشادی دست یابد.

هدف تحقیق حاضر بررسی ویژگیهای علم سکولار و علم دینی و دلالت‌های تربیتی آن می‌باشد. سکولاریسم بیان کننده نوعی تفکر است که در آن عمل اجتماعی و نهادهای اجتماعی از دین فاصله می‌گیرند. این اصطلاح در حوزه‌های مختلف از جمله سیاست، اقتصاد و تعلیم و تربیت مطرح می-باشد، در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی معنای علم سکولار و علم دینی و دلالت‌های تربیتی آن مطرح گشته و ارتباط و مناسبت تربیت سکولار، تربیت دینی مورد بررسی قرار گرفته است.سوالات پژوهش عبارتند از: معنای علم دینی و مبانی فلسفی آن چیست؟ معنای علم سکولار و مبنای فلسفی آن چیست؟ دلالت تربیتی علم دینی و علم سکولار چه می‌باشد؟ مناسبت‌های علم دینی و علم سکولار چیست؟ نتایج تحقیق مشخص کرد که: اگر بین علم و دین رابطه‌ای را محتمل بدانیم می‌توانیم از علم دینی با سه رویکرد سنت گرایانه و استنباطی و پیش فرض‌ها سخن بگوئیم. در علم دینی بینش الهی حاکم است و عالم وجود را منحصر در عالم مادی نمی‌بیند.در مقابل علم سکولار فارغ از جهان بینی دینی است و معتقد به اصالت امور دنیایی و جدا شدن دین از دنیاست و مبتنی بر مبانی خاص خود از جمله علم گرایی و اومانیسم و غیره است. در همه رویکرد های سه‌گانه علم دینی روش های تربیتی ارائه شده منتها با شیوه های متفاوت تربیت دینی مبتنی بر جهان‌بینی دینی است و تربیت سکولار با توجه به مبانی فلسفی خاص خود تربیتی متناسب با جامعه سکولار را پیشنهاد می‌نماید (اومانیسم، علم‌گرایی، نسبیت گرایی ...) که اصالت دادن به انسان و عقل او و اینکه ماوراء الطبیعه و دین از نظر آن مردود شمرده می‌شود. در زمینه ارتباط علم دینی و علم سکولاردر رویکرد سنت گرایانه ارتباط از نوع تعارض، در رویکرد استنباطی ارتباط از نوع آزاد و یا مکمل و در رویکرد پیش فرض‌ها ارتباط از نوع رقابت الگویی می باشد. همچنین در مقایسه علم دینی و علم سکولار در زمینه هدفها و ارزش‌ها و فرهنگ می‌توان تفاوتهای بنیادی را ملاحظه کرد.

فصل اول (کلیات) گفتمان از نظر قرآن، نوع ارتباط و تبادل افکار جوامع بیان گردیده، و از این طریق ایجاد شناخت و شناساندن با توجه به تجارب تاریخی در گذشته و آگاهی دادن به خطرات و تهدیدات و غارت سرمایه های مادی و معنوی جامعه انسانی است. در فصل دوم (اقسام گفتمان) منطق پیشتازان و منطق مشرکان در کنار هم بیان گردیده و برای انسانها معیار داده. در فصل سوم (ابعاد گفتمان) در بعد شخصیتی به موضوعاتی از قبیل ذهنی، جسمانی و روانی به علل ناهنجاریها و راهکارهای شناخت شخصیتی آن پرداخته شده است. در فصل چهارم (شرایط گفتمان) بر اساس تحقیقی که صورت گرفته، حقیقت جوئی، عدم بر تربینی، اشتراک اهداف، استناد به علم، اندیشه آزاد و اراده قوی و شناخت عمیق به مسائل روز و حل مشکلات جامعه انسانی ذکر گردیده است. در فصل پنجم (موانع) به موانع گفتمان سالم بر مبنای جستجوی صورت گرفته، در موضوعات مختلف تدوین گردیده است.

این پژوهش شامل سه فصل است. فصل اول به مباحث کلی و نکات مقدماتی، تعریف، پیشینۀ سکولاریسم و مبانی آن و قرائت‌های مختلف از آن، همچنین معرفی نهج البلاغه و جایگاه آن و اهداف و ضرورت‌ انجام این پژوهش اختصاص یافته است.در فصل دوم، مهم‌ترین ادلۀ سکولاریسم، یعنی ناسازگاری دین، حکومت و سیاست؛ عرفی شدن دین و از دست رفتن جایگاه قدسی آن؛ عدم مشارکت عمومی در حکومت دینی و عدم پاسخ‌ گویی دین به نیازهای زمان مطرح و از نگاه نهج البلاغه مورد نقد وبررسی می‌گیرد. سکولاریسم معتقد است که دین ارتباطی با حکومت و سیاست ندارد و ورود آن به ساحت حکومت و زندگی مادی بشر، مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت. این دیدگاه، با مراجعه به کتاب شریف نهج البلاغه مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. نتیجۀ بررسی نشان می‌دهد که مسائل مطرح در سکولاریسم، ناشی از مشکلات موجود در دین مسیحیت بوده و این مشکلات در دین اسلام وجود ندارد؛ بررسی نمونه‌ها و شواهدی از سخنان امام علی 7 در نهج البلاغه نشان می‌دهدکه، برخلاف دیدگاه‌ سکولاریسم، دین در حکومت و سیاست دخالت داشته و حضور دین در عرصۀ زندگی بشر، با قداست آن منافاتی ندارد؛ حکومت اسلامی به همۀ گروه‌های مردمی با هر عقیده و مذهبی توجه داشته و آن‌ها را تحت حمایت خویش قرار می-دهد. از سویی دیگر وجود احکامی در دین اسلام، موجب شده است که این دین، از ویژگی انطباق با شرایط زمان برخوردار باشد.در فصل سوم به بررسی رابطۀ دین و نهادهای اجتماعی یعنی سیاست و حکومت، حقوق، اقتصاد و تعلیم و تربیت در نهج البلاغه پرداخته می‌شود. با ذکر شواهدی از آیات قرآن کریم و یا روایات پیامبر اکرم9، دیدگاه دین اسلام در مورد هریک از مباحث مطرح و سپس عباراتی از نهج البلاغه متناسب با هر موضوع بیان شده و ارتباط دین با هریک از نهادها مورد بررسی قرار می‌گیرد. حضرت علی7، تمامی احکام مربوط به حوزۀ حکومت و سیاست، اقتصاد، حقوق و تربیت را بر دین استوار و با آن مرتبط دانسته و بر اساس احکام دین و در جهتی که خدا تعیین و تأیید می‌نماید مورد توجه قرار داده است.

پژوهش حاضر بر اساس ماهیت و روش در زمره تحقیقات و پژوهش های توصیغی – تفسیریاست که با نگاهی بر عنصر عقلانیت از منظر قرآن کریم به بررسی حوزه نسبت دین و سیاست در ارتباط با اندیشه های نوظهوری که در جهان غرب و اسلام باصطلاح نو گرا و متجدد وجود دارد پرداخته است. در ایام های گذشته و دور بصورت تدریجی در میان برخی از روشنفکران متجدد اسلام خواه و جوامع مسلمانان بر طبل جدایی دین از سیاست کوبیده شده است .این اندیشه های نوین در عصر امروزی ، دین را که خورشید اندیشه و سرچشمه تفکرات است از یکدیگر جدا می بینند. فتنه جریان واقعی اندیشه های جدایی دین از سیاست و دنیا هیزم تفرقه و جنگ را بر می افروزند تا شاهد سوختن هم دین و هم دنیا باشند.براین اساس سئوال اصلی این پژوهش عبارت است از منظر قرآن رابطه دین و سیاست با تاکید بر عقلانیت چه می باشد؟ برای یافتن پاسخ این سئوال تحقیق با در نظر گرفتن تعاریف مفهومی و کلامی ، متغیر های مرتبط با موضوع ، یعنی متغیر مستقل " قرآن کریم " و متغیر تابع " نسبت دین و سیاست ، سعی و تلاش در اثبات فرضیه اینکه " از منظر قرآن کریم ، دین و سیاست دارای تعامل با یکدیگر هستند که اهداف ، مبانی و روش ها را به صورت کلی و کلان دین مطرح نموده است و سیاست علاوه بر برنامه ریزی اصول مطروحه ، آنها را اجرا می نماید."درخاتمه می توان گفت این جریان و فرآیند جدایی دین از سیاست در قرناخیر نمی تواند آرامش و امنیت روانی اجتماعی و فرهنگی و ساختار زندگی بشریت را تضمین نماید بلکهسلامت زندگی آدمیاندر گرو تصمیمات و اداره و اجرای دین قرار دارد . قرآن کریم که پرتوی از درخشندگی و نور هدایت در باب دین و سیاست است چراغ هدایتی برای جوامع بشری بویژه مسلمانان است .

مدیریت راهکاری است که یک مدیر برای تنظیم فعالیت‌های بشری ارائه نموده تا بتواند توازن خوبی را در محیط اطراف بوجود بیاورد در بیشتر تعاریفی که از واژه مدیریت‌ شده بیشتر مدیریت‌های انسانی را لحاظ نموده و از تأثیر عوامل محیطی و ماوراء طبیعی، تعاریف و مصداق‌هایی ارائه نشده است، لذا ما نیاز به یک مدیریت بیرونی بر رفتار خود هستیم و این مدیریت جامع توسط خالقی دانا و توانا در قرآن کریم ترسیم شده است. هدف از طرح موضوع مدیریت بحران در قرآن کریم با رویکرد بحران‌های روحی و معنوی، پرداختن به مشکلات متنوع روحی و معنوی بشر در جوامع کنونی و ارائه راهکارهای خاص قرآنی و تحلیل و درمان این بحرانها است که بتوان با یک نگرش سازنده به یک دیدگاه دین‌مدار در جهت رفع این بحرانها دست یافت. در مکتب اسلام و از دیدگاه بسیاری از اندیشمندان اسلامی و غیراسلامی، قرآن کریم نسخه کامل درمان بحرانهای روحی و معنوی بشر امروزی می‌باشد لذا قرآن کریم منبع عام مدیریت اسلامی می‌باشد و پایبندی به آن سبب‌ساز تمدنی شگرف در جوامع بشری خواهد بود که با یک کنکاش همه‌جانبه در این پژوهش عوامل ایجاد بحرانهای روحی و معنوی در جامعه امروزی به تصویر کشیده شد. مدیریت بحرانهای روحی و معنوی در قرآن کریم یعنی پیگیری راهکارهای قرآنی در جهت رفع بحرانهای بشری و همچنین توانایی مفاهیم قرآنی اسلامی در جهت رفع دردهای بشریت می‌باشد. روش پژوهش در این موضوع کتابخانه‌ای بوده لذا از منابع معتبر اسلامی از جمله قرآن کریم، تفاسیر، روایات و دیدگاههای اندیشمندان و صاحبنظران نیز استفاده شده است. از جمله عوامل ایجاد بحرانهای روحی و معنوی در جوامع کنونی می‌توان به خلاء معنویت، خدافراموشی، فقدان حاکمیت اصول اخلاقی و دینی و ارزش‌هایی یاد کرد که این عوامل، سبب‌ساز بحرانهای روحی و معنوی در جوامع کنونی شده است و لذا با استفاده از یک مدیریت بحران سازنده که منشأ مدیریتی آن علوم و معارف الهی و قرآنی می‌باشد می‌توان انسان سرگردان و حیران‌زده امروزی را به سر منزل مقصود که همان فطرت پاک الهی و کمال والای انسانی است سوق داده و با یک ارتباط الهی درست و پایبندی به ارزشهای معنوی،‌ بحرانهای روحی و معنوی پیش‌رو بشر مدیریت خواهد شد.

بررسی عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین در ضمن شناخت مقام خلیفه اللهی آدمی و نیازهای فطری او با مطالعه تاریخ تمدن جوامع اسلامی و غور در احوالات پیشینیان، سبب برون رفت از آسیب‏های جبرانناپذیر اجتماعی و نیل به اهداف متعالی انسان کامل به عنوان الگوی حیات بخش جهان بشریت خواهد بود.از اینرو تحلیل و بررسی عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین در عصر حکومتی امام علی (علیه السلام) به عنوان یک راهبرد موثر دراعتلای جوامع اسلامی جهت نیل به قله‏های عزت و اقتدار مطرح می‏باشد.عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین از دیدگاه نهج البلاغه در سه حوزه فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مطرح است. در بخش فرهنگی ـ اجتماعی، عوامل اقتدار در پنج موضوع؛ بصیرت، استقامت در مسیر تعالی، عدالت اجتماعی، ایمان و تقوا، عبرت از پیشینیان و عوامل انحطاط در یازده موضوع؛ دنیا طلبی، تبعیت نفس، جدایی از قرآن و عترت (علیهم السلام)، ترک امر به معروف و نهی از منکر، سستی و فساد، فقر و بدعت و نفاق، غفلت از معاد و سازندگی تربیتی مطرح شده است. در بخش سیاسی، عوامل اقتدار در حوزه‏های سیره حکومتی، رهبری مقتدر، اصول حکومت اسلامی، شایسته سالاری، بازرسی، تشویق و تنبیه، جهاد و عوامل انحطاط در حوزه‏های استبداد و خودرأیی، تفرقه، سازشکاری و نقش خواص بررسی شده‏اند.همچنین در بخش اقتصادی، عوامل اقتدار در بخش‏های اصول اقتصادی، سیاست‏های اقتصادی (تجارت و صنعت، کار و تولید، تأمین اجتماعی، نظارت بر قیمت‏ها و مالیات)، رفتارهای اقتصادی (تقسیم مساوات سرانه، بخشودگی مالیاتی و اخلاق کارگزاران مالیاتی) و عوامل انحطاط با بررسی موضوعات انحصار گرایی در بازار مسلمین، دست اندازی به بیت المال، احتکار، عدم برخورد قاطع با متخلفان اقتصادی و ضعف در مدیریت به اتمام رسیده است.مهم‏ترین عاملی که در اقتدار و انحطاط مسلمین نقش ایفا می‏نماید، رشد عوامل اقتدار و انحطاط فرهنگی ـ اجتماعی در نظام‏های اسلامی است. بدین معنا که اگر در جامعه‏ای عوامل اقتدار‏بخش فرهنگی، پررنگ، و از سوی دیگر دامن جامعه از ابتلا به عوامل انحطاط‏ رسان فرهنگی مصون بماند، زمینه‏های انحطاط در سایر بخش‏های سیاسی و اقتصادی کم رنگ شده و به طور حتم به قله‏های عزت و اقتدار نائل خواهند شد. البته وجود رهبری مقتدر و عدالت‏پیشه برای تحقق و احیای اصول حکومت اسلامی و به سامان رساندن مشکلات جامعه و مدیرانی شایسته به همراهی مردمان بصیر و شهادت طلب و تمسک عملی به آموزه‏های قرآن، پیامبر اسلام و اهل بیت (علیهم السلام)، در رسیدن به این مهم ضروری است. از اینرو استبداد حکومتی، رواج ظلم و ستم، وجود تبعیض و بی‏عدالتی درحوزه‏های مختلف جامعه، اسباب نارضایتی مردمان و اضمحلال دولت‏های اسلامی را در پی خواهد داشت. در اندیشه امام علی (علیه السلام) عدالت‏ورزی در حوزه اقتصاد، رعایت اصول اقتصادی توسط مردمان و حاکمان، اتخاذ سیاست‏ها و رفتارهای اقتصادی مناسب از سوی دولتمردان، نفی انحصارگرایی و اقدامات آسیب رسان درحوزه ح اقتصاد، سبب مهار چالش‏ها و بحران‏های اقتصادی و ریشه‏کن نمودن فقر در عرصه جامعه خواهد بود. نکته مهم آنکه علاوه بر نقشی که هر یک از عوامل اقتدار و انحطاط درحوزه‏های فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر جوامع دارد، باید دانست، مجموع این عوامل همگی با هم موثر در اعتلای جوامع اسلامی یا اضمحلال آن می‏باشد. یعنی عوامل هر بخش می‏تواند بر سایرحوزه‏های مطروحه اثر‏گذار بوده و مسیر جامعه را در رسیدن به اقتدار یا انحطاط رقم بزند.

دین به عنوان یک مجموعه‌ای نظامند تمام ابعاد زندگی انسان را دربرگرفته و با حرکات و سکنات و افکار و اعمال انسان ارتباطی تنگاتنگ دارد به‌گونه‌ای که بیشتر اعمال و اندیشه‌های انسانی مرتبط با دین می‌شود. انسان نیز از نظر فطری گرایش به دین و دینداری دارد و گریزان بودن از دین جریانی برخلاف فطرت و طبیعت است. دین‌گریزی یا کنار گذاشتن اصول و فروع دین اغلب به دو دلیل به وجود می‌آید: عوامل درونی و عوامل بیرونی.عوامل درونی، انگیزه‌هایی هستند که ممکن است برای بی‌دینی و گرایش به الحاد به صورت ناخودآگاه در فرد وجود داشته‌باشد، هرچند خودش از تأثیر آن‌ها آگاه نباشد؛ مانند جهل و ناآگاهی، کبر و غرور و... .عوامل بیرونی، انگیزه‌هایی هستند که در بیرون و اجتماع وجود دارد؛ یعنی اوضاع و احوال اجتماعی نامطلوبی که در پاره‌ای جوامع پدید می‌آید و ممکن است متصدیان امور دینی نقشی در پیدایش یا گسترش آن‌ها داشته‌باشند؛ مانند رفتار نادرست برخی از متولیان دین. این رساله، این دو دسته از عوامل را بررسی می‌کند.نتایج بررسی‌ها نشان داد که علاوه بر خصلت‌های ناپسند درونی (تکبّر و غرور، تعصّب، لجاجت و...) که مانع روی‌آوردن انسان به دین و امور معنوی می‌گردد و آدمی را از متدیّن شدن به دین الهی بازمی‌دارد، رفتار و کردار ناپسند متولیان دین، ممکن است موجب تضعیف، تردید و دل‌زدگی انسان به باورها و ارزش‌های معنوی شوند و انسان‌هایی را که پایبند به دین و امور معنوی هستند، سست‌عقیده و بی‌ایمان سازند. به علاوه دین‌گریزی آثار و تبعاتی دارد که هم در دنیا و هم در آخرت گریبان‌گیر فرد می‌شود. این آثار و تبعات عبارتند از: کفر، احساس پوچی و سرگردانی، از دست دادن سلامت جسمی و روحی، از دست دادن پشتوانه‌ی اخلاقی و انسانیّت، یأس و ناامیدی و... .بنابراین برای جلوگیری از این آثار و تبعات، راهکارهایی جهت مقابله با عوامل و اسباب دین‌گریزی ارائه گردید و از آنجا که هرکدام از عوامل با عامل دیگر فرق دارد لذا راهکارهای مخصوص به خود را می‌طلبد. بنابراین سعی شده حتی‌المقدور برای همه‌ی عوامل راهکار ارائه گردد.

این پژوهش به پدیده غلو خواهد پرداخت. این جریان همراه با ورود افکار گوناگون به جهان اسلام و همراه شدن آن با دنیاطلبی عده‌ای فرصت‌طلب در جهان اسلام شکل گرفت.محدوده این پژوهش به شهر کوفه از سال تأسیس آن (17هـ) تا نیمه قرن دوم هجری (150هـ) باز می‌گردد. به طور یقین بسیاری از جریان‏های غالیانه در طی همین سالها و در این شهر شکل گرفت و گسترش پیدا کرد. و بعد از مدتی کوتاه توانست به دیگر بلاد اسلامی رخنه کند.این پژوهش بدان جهت ضرورت دارد که عده‌ای درصدد پیوند بین جریان‏های غالیانه با مکتب تشیع بوده‌اند و این دو را یکی دانسته‌اند. یا حداقل غلو را محصول اندیشه‌های شیعی برشمرده‌اند.به همین دلیل لازم دیده شد تا پژوهشی مستقل در این زمینه انجام بپذیرد تا غیرعلمی بودن این گمانه‌زنی‌ها ثابت شود. به طوری که در این تحقیق خواهد آمد، بیشترین درگیری با جریان غلو توسط ائمه هدی و اصحاب ایشان سازماندهی شده است.گرچه غالیان به هر نحو ممکن درصدد سوء استفاده از محبوبیت اهل بیت پیامبر اکرم(ص) در جهت فریب احساسات مردم بوده‌اند، اما ائمه با ردّ هرگونه انتساب ایشان به خود و پرهیز اصحاب از هم‌نشینی با ایشان، موجبات طرد غالیان را فراهم کردند.ایده اصلی ما در این تحقیق تفکیک اندیشه شیعی از گرایش‌های غالیانه می‌باشد، که اولی نتیجه آموزه‌های مکتب اهل بیت ودومی بازخورد اندیشه‌های وارداتی و دنیاطلبی عده‌ای فرصت‌طلب بوده است همچنین بعد از مفهوم‌شناسی به جریان‏های شیعی کوفه پرداخته خواهد شد، تا حدود و ثغور آن با جریان‏های غالیانه تبیین شود. همچنین به چگونگی تأثیر و تأثر و زایش این گروه‌ها توجه شده است. حاصل بحث ما در این پژوهش چنین خواهد بود که بین اندیشه‌های تشیع و گمانه‌زنی‌های غالیان تفاوتی بنیادین وجود دارد. و به هیچ وجه میان این دو پیوندی نمی‌باشد.