جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به رغم آن که در فلسفه کلاسیک اسلامی، تا کنون بحث از اصالت و اعتباریت وجود و ماهیت با بحث معرفت شناسی دو بحث جدا و دور از یکدیگر انگاشته شده اند، در این مقاله سعی شده است با تبیین ربط بنیادی و وثیق این دو عرصه به نقش کاملاً تعیین کننده دیدگاه معرفت شناختی در اتخاذ هر یک از دو منظر اصالت وجود یا ماهیت تاکید شود. در بخش نخست مقاله پس از آشکار شدن تلازم انگاره اصالت ماهوی با تلقی متعارف از علم ـ یعنی باور به این همانی ماهوی ـ و بیان ناسازگاری انگاره اصالت وجودی با چنین تلقی و باوری و به ویژه تبیین عقیم بودن راه حل های ارائه شده در حل شبهات وجود ذهنی، ضرورت اتخاذ تلقی جدید و الگوی تازه ای در معرفت به اثبات می رسد . سپس در بخش بعدی با تامل در معنای ماهیت و ماهیت معنا، حقیقت دو جنبه ای و ربطی و ظهوری علم مورد تبیین و تحلیل عقلی قرار گرفته است. بر مبنای این نگرش جدید از حقیقت علم که تحت عنوان نظریه اصالت پدیداری معنا از آن یاد شده است تباین مفروض میان اصالت ماهیت و اصالت وجود انکار شده و اذغان به اصالت هر دو مورد پذیرش قرار گرفته است. در بخش پایانی مقاله به معضل دیرین وحدت وکثرت پرداخته شده و بر پایه نظریه اصالت پدیداری معنا تلاش شده است سر ناگشوده کثرت عرضی و تغایرات معنایی گشوده گردد و به مشکلات وجود ذهنی نیز پاسخی شایسته داده شود

اهمّیت مسأله اصالت وجود بر کسی پوشیده نیست. همان طور که در بخش فایده این بحث خواهیم گفت، این موضوع در فلسفه، حکم سنگ زیربنای بسیاری از مسائل این علم را دارد که مقدار قابل توجّهی از غرض و فایده این علم با آن تأمین می شود.اگرچه بین فیلسوفان پس از حکیم ملاّصدرا کسی که طرفدار اصالت ماهیت باشد تقریباً یافت نمی شود; چنان که در بحث های آتی بدان خواهیم رسید، هنوز برداشت یک دست از اصالت وجود و تلقّی یکسان از این مسأله حاصل نشده است.بزرگانی چون استاد فرزانه، علاّمه مصباح یزدی معتقدند که پس از طرح اصالت وجود بوسیله ملاّصدرا لازم بود دسته بندی مجدّدی از مسائل فلسفی انجام گیرد و این کار تا به حال انجام نگرفته; به همین سبب، مباحثی چون بحث وجود کلّی طبیعی با این که بر تفکّر اصالت ماهیت مبتنی است، همچنان جای خود را بین مسائل فلسفی حفظ کرده است.از طرف دیگر، استاد ارجمند آقای فیّاضی عقیده دارد که در اصالت وجود صدرایی، «ماهیت» تحقّق عینی خود را از دست نداده; بلکه همدوش با «وجود» عینیت دارد و واقع عینی، در حقیقت هم مصداق وجود و هم مصداق ماهیت است و منظور از اعتباری بودن ماهیت آن طور که در کلمات ملاّصدرا مشاهده می شود، بر خلاف برداشت فیلسوفان پس ازمرحوم حاجی سبزواری به این طرف، ماهیت در حدّ ذات و مجزّا از وجود است; و گرنه ماهیت خارجی و موجود پس از جعل جاعل، امری عینی، و اسناد موجودیت به آن، اسناد «الی ما هو له» است; البتّه این نظریه، در فصل پایانی نوشته نقّادی خواهد شد; بنابراین، آرای این گونه در مسأله، بویژه اگر نظریه نزاع لفظی دانستن اختلاف اصالت وجودی ها و اصالت ماهیتی ها را هم در کنار این دو نظریه قرار دهیم، همه این مطلب را بیان می کند که این مسأله همچنان خواهان تحقیق بیشتر ومطالعه ای عمیق تر است. این رساله، در همین جهت نوشته شده است. ما در این رساله پس از ذکر مقدّمات مانند واژگان و تاریخچه و فایده بحث، اقوال در مسأله را برشمردیم و هم در قسمت اصالت ماهیت که فصل سوم این رساله را تشکیل می دهد، آرای عارفان درباره ممکنات را که به نوعی به اصالت ماهیت قائلند، در کنار کلمات فیلسوفان اصالت ماهوی مورد بحث قرار دادیم و ادلّه آن ها را طرح، سپس نقادی کردیم و هم در بخش اصالت وجود (فصل چهارم این رساله) کار را به همین نحو انجام دادیم; یعنی ابتدا نظر عارفان را در باب اصالت وجود که طرّاح اوّلیه آن بودند مورد بررسی و نقادی قرار دادیم; سپس اصالت وجود از دیدگاه فلسفی را با ذکر چند دلیل بر اثبات آن، و تفسیری که اخیراً یکی از فضلای حوزه علمیه قم، جناب آقای فیّاضی از اصالت وجود صدرایی ارائه کرده که مضمون آن، عینی دانستن ماهیت است، مطرح و ارزیابی کردیم. نویسنده این نوشتار، با اعتراف به اندک بودن بضاعت علمی خود، از نظریّات اصلاحی صاحب نظران و استادان محترم در این زمینه استقبال خواهد کرد.