جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، نوشته مرحوم فيض كاشانى (رض)، بهترين و كامل‌ترين تلخيص و تهذيب كتاب «إحياء علوم‌الدين»، اثر امام محمد غزالى است كه بر اساس مبانى و اعتقادات «شيعه» به رشته تحرير درآمده است. شناخت ارزش و اهميت اين كتاب، منوط به اطلاع از مضمون و محتوا و هم‌چنين نقش«احياء علوم‌الدين» در تفكر اسلامى مى‌باشد. به يقين، در ميان مجموعه‌هايى كه كليت فرهنگ و معارف اسلامى را دست‌مايه تأليف خود قرار داده‌اند، كمتر كتابى همچون «احياء» توانسته است توجه همگان را به خود جلب نمايد. بيان روان، آسان و سليس غزالى در اين كتاب، «احياء» را از كتاب‌هاى هم‌رديف خود، همچون «فتوحات» ابن عربى متمايز ساخته است. همين ويژگى، موجب شده است كه «احياء» در ميان عموم مردم نيز مورد توجه قرار گيرد و جدا از درس و بحث مدرسه‌اى نيز خوانده شود. قطعا كتابى با اين گستره مخاطب، لازم است كه به مطالب درست و صواب اشاره نمايد و از افكار و انديشه‌هاى نادرست و يا حداقل غير اجماعى ميان مسلمانان پرهيز كند. محدث كاشانى، با علم و اطلاع از مرتبت و اهميت «احياء»، به بهترين شكل ممكن با مطالب آن برخورد كرده است و در مجموعه‌اى به وزان اصل كتاب به تلخيص و تهذيب آن پرداخته است. مؤلف، با توجه به قدرت و تسلطش بر علم اخلاق، فقه و حديث، به‌خوبى از عهده اين كار برآمده است. مرحوم فيض، دريافته است كه «احياء» از جهات متعدد زير محتاج پيرايش و ابهام‌زدايى است: - اشتمال بر قصص و روايات عجيب و خرافى كه اهل تصوف در نقل و ذكر آنها بى‌پروا هستند؛ - ابتنا بر فقه و مذاق اهل سنت؛ - بى‌مبالاتى در نقل اخبار و احاديث مجهول و يا ضعيف. اينها از مهم‌ترين مشكلات علمى كتاب به شمار مى آيند، همين مشكلات باعث شده است كه قاطبه «اماميه» از اين كتاب پرهيز نمايند و محدث كاشانى، با اين تهذيب و تلخيص، سعى در از ميان بردن اين بينونت و جدايى، نموده است. محدث كاشانى، خود، در اين باره مى‌فرمايد: «...و كان كثير من مطالبه، خصوصا ما في فنّ العبادات منها مبتنيا علي أصول عامّية فاسدة و مبتدعات لأهل الأهواء كاسدة و كان أكثر الأخبار المرويّة فيه مسندة عن المشهورين بالكذب و الافتراء على اللّه و رسوله(ص) ممّن لا وثوق بأقوالهم مع وجود ما يطابق العقل منها و الدّين في أحاديثنا المرويّة عن أهل العصمة و الطهارة و أهل بيت الوحي و السفارة(ص) ببيان أحسن و طريق أتقن و كان فيه من الحكايات العجيبة و القصص الغريبة المرويّة عن الصوفيّة ما لا يتلقّاه أكثر العقلاء بالقبول لبعدها عن ظواهر العقول مع قلّة فائدتها و نزارة عائدتها إلى غير ذلك من الأمور الّتي كان يشمئز عنها قلوب أهل الحقّ من الفرقة الناجية الإماميّة و ينبو بسببها عن مطالعته و الانتفاع به طباع أكثرهم. فرأيت أن أهذّبه تهذيبا يزيل عنه ما فيه من الوصمة و العيب، و أبني مطالبه كلّها علي أصول أصيلة محكمة لا يتطرّق إليها شكّ و لا ريب، و أضيف إليها في بعض الأبواب ما ورد عن أهل البيت(ع) و شيعتهم في ذلك الباب من الأسرار و الحكم المختصّة بهم(ع). و أختصر بعض مباحثه بنظم فرائده و حذف زوائده لكي يزيد فيه رغبة متناوليه و أفصّل أبوابه الطويلة بفصول قصيرة لئلا يملّ متعاطيه من دون تصرّف في ترتيب أبوابه و فصوله بتأخير ما قدّم أو تقديم ما أخّر و لا في تقرير ألفاظه و عباراته مهما تيسّر؛ لأنها كانت في غاية الجودة و الإحكام و نهاية المتانة و الإبرام...». با همه دخل و تصرف‌هاى فيض، اساس كتاب «احياء» در «المحجة» باقى است؛ به‌گونه‌اى كه تقريبا سه ربع، كاملا حفظ شده است. تنها حذف و تغييرى كه فيض در كتاب‌هاى چهل‌گانه «احيا» داده است، نشاندن كتاب «آداب الشيعة و أخلاق الإمامة» به جای «آداب السماع و الوجد» است؛ آن هم به اين دليل كه «السماع و الوجد، ليس من مذهب أهل البيت(ع)».

.

چکیده: یکی از مباحث مهم در عرفان و مقامات عرفا که باعث حفظ ایمان و رشد معنوی انسان ونشانۀ ایمان و استقامت مومن شمرده می‌شود، صبر است. صبر کلید موفقیّت در آزمایش های الهی است و در لغت به معنی شکیبایی و بردباری و در اصطلاح صوفیه عبارت است از ترک شکایت و جزع از بلایا و مصایب. صبر در آثار مولوی و ابن فارض جایگاه خاصّی دارد. هر دو عارف بزرگ نهایت راه عرفان را در راه رسیدن به حقیقت الهی مستلزم صبر و شکیبایی می‌دانند که این موضوع در جای جای کلامشان مبرهن و نمایان است. از دیدگاه مولانا، انسان اگر بتواند همچو نی وجودش را از تعلّقات خالی کند، به مرتبه-ای می‌رسد که فرشتگان بر او غبطه می‌خورند، بی‌شک نیل به چنین مرتبه‌ای به راحتی ممکن نیست، بلکه مستلزم صبر و شکیبایی است. از نظر سلطان العاشقین صبر ریشه در مخالفت با هوای نفس، ریاضت، مجاهدت و تحمّل مصایب دارد و زبان به شکایت گشودن جز در بارگاه عظیم احدیّت پسندیده نیست.مولانا و ابن فارض در یک جهان بینی عارفانه موضوع صبر و بردباری را کاویده‌اند و آن را از جنبه های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. بررسی اندیشه های عارفانی نظیر مولانا و ابن فارض، که در سیر عارفانۀ خویش به مقام « صبر » دست یافته‌اند و با زبان نافذ خود آن را توصیف کرده‌اند؛ انسان را به تفکر وا می‌دارد که با داشتن این سرمایۀ عظیم به جستجو در افق های جدیدتر گام بردارد. از این جهت لازم به نظر می‌رسد که مشترکات نگرش‌های این دو عارف در زمینۀ صبر بررسی و مقایسه گردد. شیوۀ پژوهش از نوع کتابخانه‌ای و سندکاوی است و با استفاده از نظریات مکتب ادبیّات تطبیقی آمریکایی، این پژوهش به انجام رسیده است.واژگان کلیدی : صبر، عرفان، ادبیّات تطبیقی، مولانا، ابن فارض.

هدف از این تحقیق تبیین مبانی و اصول تربیتی قصص قرآن‌کریم براساس اصول ومبانی تربیتی دراسلام بیان شده است. روش تحقیق دراین پژوهش توصیفی و تحلیلی است . وجامعه پژوهش مجموعه قصص قرآن درنظرگرفته شده است .نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که؛ داستان‌های قرآن‌ بر یک مبنای واحد که همان انسان‌شناسی است استوار می‌باشد.بیشترین تأکید در داستان‌های قرآن بر چهار اصل (توحید، محبت، تفکر و آزادی و مرگ‌اندیشی) می‌باشد. در ارتباط با علل تکرار داستان‌ها و تمثیلات قرآن می‌توان به موارد متعددی اشاره کرد. از آن جمله تکمیل تصویرها (پیام‌ها)؛ نشانه وحی کتاب الهی؛ اصالت دادن به محتوا؛ عبرت‌آموزی؛ آرامش دل پیامبر‌اکرم(ص) و مومنان؛ اهمیت روش حفظ و تکرار و تفاوت فردی. و در ارتباط با علل استفاده خداوند از قصص در قرآن چنین می‌توان استدلال کرد: 1- علل استفاده از داستان‌ها در قرآن: بهره‌گیری تربیتی؛ تاریخ‌نگاری؛ دلداری به‌پیامبر و مومنان؛ آشنایی با سنت‌های حاکم بر تاریخ؛ بلاغ؛ بیان اعجاز غیبی قرآن؛ بیان نتایج اعتقادی و اخلاقی؛ ابلاغ پیام و حجت؛ انذار(هشدار) و عبرت‌گیری. 2- علل استفاده از تمثیلات در قرآن: نیل به معرفت؛ درک همگانی؛ اهداف تربیتی؛ تذکر و یادآوری؛ تفکر و اندیشیدن؛ درک برای عالمان؛ حسی نمودن مسائل عقلی؛ ایجاز؛ کاستن از تلخی پند؛ ایجاد تنوع و خاموش کردن افراد لجوج.از جمله نتایج این پژوهش می توان به نکات زیر اشاره کرد. 1- با توجه به اهمیت شیوه خاص بیان قرآن و بهره گیری از انواع تمثیل در قصص قرآن می توان در مقوله روشهای تدریس با توجه به محتوای درسی ،در دروسی که نیاز به تغییر نگرش ، حسی بودن مسائل عقلی ، انتقال معانی بسیار در قالب الفاظ مختصرو ...استفاده نمود.2- با توجه به اصل تدریجی بودن تربیت و رعایت نزول آیات بر همین اساس وسایر اصولی که در این پژوهش به آنها اشاره شده است می توان با الگو برداری از شیوه بیان قصص به ارتقاءسطح مطلوبیت و تسهیل و کارایی امر آموزش برای کودکان و نوجوانان بهره برد.3- با توجه به بحث آموزش فلسفه به کودکان و نوجوانان و تاثیر فراوان قصه در آموزش فلسفه می توان قصص قرآن را به عنوان غنی ترین منابع در این زمینه بکار گرفت.

زمان کمیتی بنیادی و غیر قابل انقطاع در جهان هستی است که بهره انسان از آن با موهبت ربّانی حیات، آغاز و با ستاندن آن انجام می یابد. لذا زمان در رابطه با انسان دارای ویژگیهای زیر است: محدودیّت، غیر قابل پیش بینی، غیرقابل توقف، غیر قابل تکرار، غیرقابل جایگزین، غیرقابل ذخیره و غیرقابل داد و ستد. قرآن راه رهایی از خسران گریزناپذیر زمان را پایبندی به استانداردهای ایمان، عمل صالح، تواصی به حق و تواصی به صبر می داند. در همین راستا مولای متقیان با آسیب شناسی روانکاوانه انسان ضمن هشدار از غفلت، هواپرستی، آرزو پروری و اهمال کاری، کوتاهی و زودگذری عمر و حیله گری شیطان و جاذبه های دنیا را متذکّر می شود و با توصیه به خردورزی، خویشتن بانی و خداترسی، شتاب در انجام اعمال صالح را جهت عمران سرای ابدی ضروری می بیند. از این رو ضرورت ولایت بر لحظات و آنات شخصی که مدیریت برخود یا مدیریت عمر نام دارد، در زندگی هر فرد هوشمندی اجتناب ناپذیر است. سعادت و کمال ایجاب می کند که هدف اصلی از این مدیریت، ایصال به هدف الهی خلقت یعنی رضوان الله باشد،که راههای وصول به آن عبارتند از: وسیله یابی، برنامه ریزی، ارزیابی عملکرد، اولویت بندی و رعایت اولویتها. مدیریت زمان در کوتاهترین بیان یعنی مدیریت تحول. استفاده بهینه از زمان با خدا محوری، علم آموزی، مدیریت نفس، تهجّد، درک دوره جوانی، مرگ اندیشی و ... میسر است.امروزیابی،اشتغال، مدیریت اوقات فراغت و مبارزه با سارقان زمان از تباهی عمر می کاهد. آنچه در این راستا بایستی در رأس اولویتها قرار گیرد، پرهیز از تسویف است. درمان تسویف با عزم راسخ و هشیاری از تسویلات شیطان میسر است. راهکار سیطره انسان بر زمان نیز، شکوفاسازی تمامی استعدادهای بالقوه است.

آرزو نعمتی الهی است که درهمه مراحل زندگی، یاریگر انسان در طی طریق تکامل و فتح قله های موفقیت بوده است. ازآنجا که آرزو، نوعی هدف گذاری است لذا نقشی راهبردی در اعتلاء و سعادت بشر ایفاء می کند.بالطبع، عدم رویکرد صحیح دراین زمینه، انسان را با مخاطرات جدی مواجهمی سازد. نظر به اینکه منشاء پیدایش آرزو ، نیازهای انسان است ؛ برهمین اساس معرفت و شناخت دقیق نسبت به ذات اقدس الهی، نظام آفرینش و استعدادهای وجودی انسان، او را به نیاز های حقیقی خویش آگاه ساخته و به سمت گزینش آرزوهای سازنده سوق می دهد که سعادت و کمال وی را به همراه دارد؛ آرزوهای پیامبران الهی و مومنین ازاین دسته اند. سعی و تلاش، صبر و توکل بر خداوند، از جمله عواملی است که انسان را درراه رسیدن به این آرزوها یاری رسانده و در مقابل، جزع،کسالت و توکل بر غیر خدا از موانع رسیدن به اهداف والای انسانی است؛از سوی دیگر، عواملی نظیر شیطان، غفلت ، حماقت و... انسان را به آرزوهای بازدارنده همچون طول أمل مبتلا می سازد که درروایات فراوانی مورد نکوهش قرار گرفته است.ازجمله پیامدهای این آرزوها می توان بهزوال عقل ، سوء عمل،تسویف توبه و شقاوت اشاره کرد.آرزوهای محال در آخرت را نیز می توان از پیامدهای آرزو های بازدارنده در دنیا به حساب آورد.خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) برای مقابله با طول أمل ،انسان ها را به کوتاه کردن آرزو(قصرأمل) سفارش کرده واز یادمرگ به عنوان مهم ترین اسباب آن نام برده اند.ازجمله فوائد کوتاهی آرزو نیز می توان به بصیرت،زهد و نیکویی کردار اشاره نمود.

مفهوم صبر از برترین و جامع ترین فضائل اخلاقی و معنوی است که اهمیت و جایگاه ویژه ای در آموزه های اسلامی دارد.این فضیلت انواع و مراتب مختلفی را شامل می شود. در پژوهش حاضر با توجه به بافت و سیاق آیات، روابط معنایی صبر با سایر مفاهیم همجوار در دو حوزه اصلی مفاهیم موافق و مفاهیم مخالف، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. ایمان، تقوا، یقین، شکر، توکل، مغفرت از جمله مفاهیم موافق صبر است .صبر با مفاهیمی چون جزع، استعجال و ضیق صدر دارای تقابل معنایی است. ایمان عمده ترین و بنیادی ترین مفهومی است که با مفهوم صبر رابطه معنایی دارد وبا آن رابطه ای دوسویه دارد، به گونه ای که از یک سو صبر مبتنی بر ایمان و عقیده است و بر اساس آن شکل می گیرد. از سوی دیگر تحقق فضیلت صبر در انسان با زدودن آلایش های قلب، سبب زیادت ایمان می گردد. عمده ترین مفهوممقابل صبر جزع است که به عنوان آفتی برای فضیلت صبر به شمار می آید.پ

با وجود اهمیت فوق العاده تربیت دینی در نظام آموزشی کشور ما، هنوز کاستی‌های زیادی در این زمینه وجود دارد. یکی از کاستی‌ها و مشکلات جدی، وجود مربیانی است که فاقد شایستگی‌های شخصیتی، اخلاقی و رفتاری لازم برای این کار هستند. این پژوهش با تمرکز بر روی «صبر» به عنوان یکی از اساسی ترین فضایل اخلاقی به جایگاه آن در اثربخشی تربیتی مربی در متربیان می پردازد. در این پژوهش که مبتنی بر روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است، از طریق بررسی تحلیلی آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت÷، نحوه تاثیرگذاری صبرورزی مربی دینی بر فرایند تربیت دینی مورد بررسی قرار گرفته و سپس راهکارهایی برای تقویت این ویژگی اخلاقی پیشنهاد شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که صبر از سه راه تامین بهداشت و سلامت روانی پایه، تقویت رفتار عمومی سنجیده و تقویت مهارت‌های حرفه‌ای (تدریس و تربیت موثر)، مربی دینی را در ایفای مسئولیت‌هایش یاری می‌نماید. همچنین، راهکارهایی برای ایجاد و تقویت ملکه صبر در قالب اقدامات زمینه ساز و پیشگیرانه، اقدامات مقابله‌ای و کنترلی، و اقدامات تکمیلی در مقاله مطرح شده است.