جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصل علیت که قدیمی‎ترین مسأله فلسفه است، از مهمّ‎ترین ارکان این علم به شمار می‎رود به گونه‎ای که بسیاری از مسائل مهمّ فلسفی مانند مباحث مربوط به علم، تبیین خلقت عالم، اثبات عوالم مجرّد، اثبات علّه العلل، بحث از صفات و افعال الهی، اثبات معاد و ... یا بر این اصل مبتنی‎اند و یا علّیت در اثبات آنها نقش دارد. با این‎که این اصل و احکام آن مسائلی عقلی و فرا ‎‎‏‎‎دینی‎اند امّا در روایات امام علی علیه السّلام نیز به طور فراوان و با نیکو‎ترین بیان‎ها و دقیق‎ترین معانی مطرح شده‎اند که روش دست‎یابی به آنها استنباطی و استظهاری است و در مرحله تجزیه و تحلیل، تحلیلی- عقلی است. بداهت اصل علّیت، تقسیم موجودات به علّت و معلول، احاطه وجودی علّت بر معلول و بطلان تسلسل در علل فاعلی و غایی برخی از موارد مطرح شده در سخنان امام علی علیه‎السّلام هستند. علاوه بر آن، سنخیت بین علّت و معلول که از مهمّ‎ترین اصول موجود در فلسفه است و آثار و نتایج مهمّی دارد، در روایات حضرت نیز هم به شکل کلّی آمده، و هم به صورت مصداقی بر وجود انسان تطبیق داده شده که نشان می‎دهد بین طبیعت انسان و افعال او سنخیت و مناسبت برقرار است و طبیعت هر انسانی فعل خاص خود را دارد. این نتیجه مهمّ فلسفی، می‎تواند مبنای برخی از علوم مربوط به انسان مانند علم اخلاق، روان‎شناسی، علوم‎ تربیتی، و ... قرار گیرد و آنها را متحوّل سازد. در سخنان دیگر حضرت، تعریف معلول به « موجود فی غیره »، شاهدی است بر این‎که معلول وجود رابط است و شأنی جز ربط به علّت ندارد. به تعبیر دیگر حقیقت علّیت، تجلّی است و معلول، جلوه و ظهور علّت می‎باشد. امّا آن‎چه که بیشتر از همه احکام علیت در روایات امام علی علیه السّلام مطرح شده، علّت فاعلی و غایی است که در علّت فاعلی نیز بیشترین مسأله مورد اشاره، فاعلیت واجب تعالی است. روایات حضرت در این زمینه با غایه الغایات خواندن واجب و نفی علم حصولی از او و تصریح به عدم واسطه بین واجب تعالی و معلومات او، هم دیدگاه فاعل بالقصد را درباره واجب نفی می‎نمایند و هم نظریه فاعل بالعنایه را. از سوی دیگر با تثبیت علم تفصیلی ذاتی برای واجب، و تأکید بر عدم افزایش علم او با آفرینش، دیدگاه فاعل بالرّضا را نیز مخدوش دانسته و در مقابل، با تعابیر گوناگون و تصریح به ظهور و تجلّی واجب بر عوالم خارج و شوون نفس، اندیشه فاعل بالتّجلی را تأیید نموده و آثار فراوانی را برای آن ذکر می‎نمایند. در علّت غایی نیز روایات حضرت با اشاره به این‎که « هر موجودی غایتی دارد » و تأیید سلسله طولی علل غایی و این‎که « غایت حقیقی، ذات فاعل است »، واجب تعالی را غایه‎ الغایات دانسته و فاعل کلّ را همان غایت کلّ می‎دانند. همچنین با تأکید بر این‎که واجب تعالی غایت عبادت و سیر موجودات است، محرّک این حرکت و سیر را نیز واجب الوجود می‎دانند، بنابراین واجب تعالی هم مبدأ حرکت، هم غایت حرکت و هم فاعل حرکت است.

مقایسه‌ای اجمالی بین فرمایشات حضرت علی ـ در نهج‌البلاغه ـ در موضوع تشبیه‌ناپذیری خداوند با مخلوقات، و گوشه‌ای از دستاوردهای فکر بشر ـ در فلسفه ـ هدف این نوشتار است.بررسی موضوعات مربوط به شناخت خدا در دیدگاه امام علی علیه‌السلام و مقایسه‌ی آن با مسأله شناخت و لوازم آن در فلسفه، در فصل اول این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است. در سخنان امام، وجود خداوند ضرورتاً اثبات می‌شود و این مهم از راه تذکر به عجایب مخلوقات و نیاز آنها به پدید آورنده صورت گرفته است. اما در دیدگاه برخی از فلاسفه‌ی غرب وجود خداوند امری است مردد و نمی‌توان بطور جزمی آنرا اثبات نمود. این موضوع در بخش اول از فصل یکم مورد بررسی قرار گرفته -است. در بخش دوم موضوع معرفت خدا مطرح شده، امکان و نحوه‌ی معرفت خدامورد کنکاش قرار گرفته است. قسمت‌های بعدی این بخش به بررسی نقش عقل و تفکر در شناخت خداوند اختصاص یافته است. یکی از مباحث مهم در موضوع شناخت خداوند، بررسی امکان تصور اوست. بخش سوم از اولین فصل نوشتار به این موضوع اختصاص یافته است. در ابتدا سخنانی از امام که تصریح در امکان‌ناپذیر بودن تصور خدا دارند، جمع‌آوری گشته‌اند. بررسی اندیشه‌ی فلسفی در باب تصور خدا در قسمتهای بعدی این بخش انجام شده است. از دیدگاه فلسفی لازمه‌ی شناخت عقلی خداوند،‌ داشتن تصوری از اوست و نفی تصور خدا به نفی شناخت او خواهد انجامید. بنابراین تصور خدا اثبات شده و راه تصور او نیز به وسیله‌ی معقولات ثانویه و مفهوم نفی، باز می‌شود.در فصل دوم نوشتار به بررسی معنای توحید پرداخته‌ایم. واحد دانستن خدا ارتباطی دوسویه با بی‌شبیه دانستن او دارد. پس از اشاره‌ای به معنای توحید در اولین بخش این فصل، در بخش دوم شواهدی از فرمایشات امیرالمومنین? که عدم شباهت بین خالق و مخلوقات را تذکر می‌داده است، جمع‌ آورده گشته و به طور خاص ویژگی‌هایی از مخلوقات که در خداوند منتفی دانسته شده، ذکر شده است. زمان و مکان‌‌داری،‌ فکر، اندیشه، دیدن، شنیدن، گفتن، کمک گرفتن، مشورت کردن و نمونه‌برداری مواردی هستند که صراحتاً به آنها در سخنان امام‌الموحدین اشاره شده است. در بخش سوم شواهدی از دانش فلسفه آورده شده است که در آنها شباهت بین خالق و مخلوق اثبات می‌شود. رابطه‌ی علّی و معلولی بین خلق و خالق، اعطای خالق به مخلوقات و وحدت وجود،‌ مبانی فلسفی‌ای هستند که لاجرم نوعی سنخیت بین خالق و مخلوق را به همراه می‌آورند. بنابراین در سخنان امیرالمومنین اگرچه خداوند به معرفی خودش شناخته می‌گردد و از پنهانی درآمده آشکار می‌شود، اما در عین حال از دید فکر و عقل بشر پنهان است و انسان نمی‌تواند او را به هیچ یک از مخلوقات تشبیه کند تا او را تصور کرده شناخت عقلی از او پیدا کند. این حقیقت در فرمایش امیرالمومنین با تعبیر “ ظهور در عین بطون” بیان شده است، این جمع‌بندی در بخش چهارم از این بخش قابل پیگیری است.پس از آنکه راه هرگونه تصور و شناخت عقلی از خداوند را بسته دانستیم،‌ دیگر راهی برای هیچ‌گونه سخن اثباتی درباره‌ی خدا گشوده نخواهد شد و وصف خداوند متعال محال خواهد بود. هر وصفی که از جانب مخلوقات باشد به تشبیه می‌انجامد و تنها خود اوست که می‌تواند با وصف خویش، زمینه‌ی تحقق معرفت را برای انسانها ایجاد کند. اما در مکاتب بشری چون شناخت عقلی از خداوند تحقق یافته، صفات او توسط انسان قابل دریافت است و انواع آن به راحتی بررسی می‌گردد. در نتیجه بررسی صفات و تفکر درباره‌ی آنها راهی برای شناخت خداوند است. این موضوعات در فصل سوم و انتهایی پایان‌نامه مورد بررسی قرار گرفته است. لازم به ذکر است که در ترجمه‌ی قسمتهایی که از کتاب شریف نهج‌البلاغه استفاده کرده‌ایم، سه ترجمه بیشتر مورد نظر بوده‌است. ترجمه‌های مرحوم محمد دشتی، مرحوم فیض الاسلام و دکتر آیتی. اما ترجمه‌های دیگر عبارات عربی، شامل احادیث و نقل قولهای عربی توسط نویسنده انجام گرفته‌است.

یکی از ویژگی های تربیت اسلامی مهم تلقی کردن عقل و عاطفه و نقش آنها در پرورش شخصیت افراد است پرورش بعد عقلانی و عاطفی همواره مورد توجه دست اندرکاران تعلیم و تربیت بوده است عقل و عاطفه دو عامل موثر در اداره زندگی بشر و دو نیروی مهم در تأمین خوشبختی و سعادت انسان است. وجود هر یک از این دو عامل در جای خود ضروری و لازم است. تعیین ارتباط عقل و عاطفه در نظامهای تربیتی یکی از کارهای اساسی در حوزه فلسفه تعلیم و تربیت است.در این پژوهش هدف آن است تا بر مبنای آموزه های نهج البلاغه امام علی (ع) ارتباط میان عقل و عاطفه را در دو حوزه معرفت و عمل و در یک نظام تربیتی اسلامی معلوم کنیم. برای این منظور ما از روش توصیفی و تحلیلی از منابع کتابخانه ای معانی لغوی عاطفه و عقل را بررسی نموده و نظریه ها و دیدگاههای برخی از دانشمندان و آیات و روایات مربوطه را بیان کرده ایم. همچنین ضمن بیان اهمیت عقل و عاطفه ماهیت و کارکردهای آن دو را جداگانه بررسی کرده و به بیان تربیت عقلانی و عاطفی پرداخته ایم در همین راستا، اثرات، عوامل و آفات تربیت عقلانی و عاطفی را نیز مورد بررسی قرار گرفته و ارتباط این دو را در حوزه معرفت و عمل و رفتار بیان کرده ایم. از نتایج مهم این تحقیق می توان به وجود ارتباط میان عقل و عاطفه اشاره کرد که ارتباطی دو سویه و در هم تنیده دارند. عقل عناصر عاطفی دارد همچنان که عاطفه عناصر عقلی. این ارتباط در حوزه معرفت شناسی به گونه ای است که امام علی (ع) در این مورد فرموده است: هر کس احسان ها و عواطفش بیشتر باشد معرفت و شناسایی او بیشتر گردد. امام علی نیز انسان خردمند را انسانی عاطفی و با محبت می داند. چنانکه عقل کامل و عشق کامل و عواطف کامل در وجود حضرت ختمی مرتبت (ص) و علی (ع) متحد و یگانه بود.

در ابتداي اين رساله به بررسي لغوي واژگان جن، شيطان، ابليس و شناخت ابليس و چگونگي رانده شدن او از درگاه الهي و مهلت خواستن او از خدا پرداخته شده است. فصول بعدي اين رساله به بيان اوصاف شيطان از ديدگاه قرآن و روايات و فلسفه وجودي شيطان اختصاص يافته است. از مباحث مهم اين رساله آشنا شدن با شيوه‌هاي گمراه شدن انسان توسط شيطان و كارهاي شيطان از قبيل: وسوسه، آراستن اعمال، مشاركت در اموال و اولاد و… مي‌باشد. طرح سؤالاتي مثل اين‌كه شيطان در چه مكان‌هايي حضور دارد؟ بر چه كساني نازل مي‌شود؟ آيا شيطان ديده مي‌شود؟ و…، و پاسخ به اين پرسش‌ها بر اساس آيات قرآن از مباحث مهم ديگر اين رساله مي‌باشد. خداوند در قرآن چندين بار نسبت به دشمني شيطان با انسان تأكيد نموده است و به انسان تذكر داده كه دنباله‌رو شيطان نباشد؛ زيرا پيروي از شيطان عواقب وخيمي كه مهم‌ترين آنها دچار عذاب الهي شدن است در پي دارد. يكي از فصول اين پايان‌نامه به بررسي نتايج پيروي از شيطان اختصاص دارد. مهم‌ترين و كاربردي‌ترين فصل اين رساله فصلي است كه به بيان راه‌هاي مبارزه با كيد شيطان پرداخته است كه مهم‌ترين آنها از ديدگاه قرآن، ذكر و ياد خدا، خوف از پروردگار، توكل و استعاذه است. البته معصومين(ع) نيز به عنوان مفسران امين و بزرگ قرآن راه‌هايي را براي مبارزه با كيد شيطان بيان مي‌كنند، راه‌هايي چون نماز، روزه، توبه، دوري از كبر و حسد، كظم غيظ و… .در پايان اين رساله نيز بخشي به عنوان تتمه مباحث تحت عنوان شيطان‌پرستي گنجانده شده كه در آن معرفي گروه‌هاي شيطان‌پرست و بيان تاريخچة پيدايش اين گروه‌ها اشاره شده است.

هدف از خلقت انسان دست‌یابی وی به کمالات الهی و لقاء الله است. خداوند متعال انسان‌ها را به تلاش برای وصول به هدف والای خلقت دعوت کرده است و لازمۀ دست‌يابی به چنين هدفی شناخت كيفيت سلوک الی الله است. امام علی (ع) در نهج البلاغه مردم را به ورود به وادی سلوک الی الله و اجتناب از بی‌راهه‌روی دعوت فرموده است. شاخصه‌های سلوک الی الله نیز به صورت پراکنده در نهج البلاغه بیان شده است. پرورش این شاخصه‌ها موجب دست‌یابی سالک به نتایج سلوک می‌شود.از نظر امام علی (ع) که نمونۀ انسان کامل است، تفکر والاترین ویژگی انسان است، او با تفکر در جهان هستی و آثار خلقت خدا، جایگاه ویژۀ خویش در جهان هستی را می‌شناسد. درک چهرۀ واقعی دنیا و رخدادهای واقع در آن، موجب عبرت می‌گردد.سالک در سايۀ چنين تفكری به یقظه دست می‌یابد و توبۀ حقیقی می‌کند و پس از آن صمت و صهر و جوع و خلوت را كه از شرایط مهم سلوک‌اند همه را يكی پس از ديگری طی می‌كند. وی باید به وسیلۀ زهد، حب دنیا را از قلب خود بیرون کند، حركت در مسیر کمال با وابستگی به دنیا ممکن نیست.ورع و تقوا سالک را از افتادن در دام محرمات و شبهات باز می‌دارد. اوقات سالک با ذکر خدا پر می‌شود، او باید بر سختی این امور، صبر پیشه کند و مراقبت و محاسبۀ دائمی داشته باشد. شاخصه‌های دیگر سلوک الی الله عبارت‌اند از: خوف و رجا، اخلاص، حزن، رغبت، توکل، قلب سلیم، یقین، انس و محبت.سالک باید برای موفقیت در مسیر الی الله از خدا استعانت بطلبد و به نیروی خود تکیه نداشته باشد. او باید سرعت، جدیت و استقامت در پرورش شاخصه‌های سلوک را در رأس امور قرار دهد. پایداری در سلوک حقیقی و رفع موانع سلوک، راه را برای رسیدن به نتایج عالی سلوک هموار می‌سازد.پیشوای مؤمنان (ع) نتایج عالی سلوک الی الله را نیز بیان فرموده است. اولین نتیجه‌ای که از سلوک الی الله به دست می‌آید، زنده شدن خرد است. سالک عارف به کمال عقلی می‌رسد، او بر شهوات خود غالب می‌گردد و نفس امّاره را مغلوب می‌کند، در نتیجه به لطافت روح می‌رسد و به عالم بالا متصل می‌گردد. عارف وارسته شایستۀ جذب انوار الهی می‌شود و به وسیلۀ این انوار سیر کمالی خود را به سهولت و بدون هیچ گونه انحرافی می‌پیماید. انوار الهی سبب شهود و مکاشفه در عارف می‌گردد. درک شهودی عارف بسیار عالی‌تر از درک ناشی از علوم اکتسابی است. مشاهدۀ عالم غیب نوعی رعب در قلب عارف پدید می‌آورد. ازدیاد انوار الهی، ‌رعب حاصل از مشاهدۀ عالم غیب را برطرف می‌کند و طمأنینه را به وجود می‌آورد. عارف وارسته چراغ هدایت دیگران می‌گردد و مردم را به سوی حق هدایت می‌کند. عالی‌ترین نتیجۀ سلوک الی الله، وصول به رضایت خداوند است، عارف به مقامی می‌رسد که خدا او را می‌ستاید و مورد رحمت و لطف خود قرار می‌دهد.

قیس بن سعد بن عباده انصاری یکی از اصحاب پیامبر (ص) و از یاران امام علی (ع) و امام حسن (ع) است. تاریخی برای تولد وی ذکر نشده است ولی با توجه به قرائن و پژوهشهای موجود هنگام ورود پیامبر (ص) به مدینه در سن نوجوانی بوده است. این شخصیت در دوران پیامبر (ص) دارای افتخاراتی از جمله: خادم پیامبر (ص) رئیس انتظامات پیامبر (ص)و حامل پرچم انصار در بعضی از غزوه ها بوده است. این مناصب نشان از نزدیکی و همراهی او با پیامبر (ص) دارد. از زندگی او در دوران خلفای سه گانه اطلاعات مختصری وجود دارد.زمانی که امام علی (ع) به خلافت رسید قیس جزء اولین کسانی است که با ایشان بیعت کرد و در فراهم سازی مقدمات جنگ جمل همراه امام علی(ع) بود. امام علی (ع) ابتدا وی را به ولایت مصر برگزید و بنا به دلائلی از ولایت مصر عزل گردید. وقتی قیس به نزد علی (ع) برگشت، نخست به ریاست نگهبانان منصوب و سپس به ولایت آذربایجان گمارده شد. در جنگ صفین و نهروان به عنوان یکی از فرماندهان اصلی حضور داشت . قیس بن سعد اولین کسی بود که با امام حسن (ع) بیعت کرد. وی از راویان حدیث و جزء غدیره سرایان قرن اول هجری است، و در نهایت بعد از صلح امام حسن (ع) در مدینه اقامت گزید و در آخر حکومت معاویه درگذشت.

در تحقیق حاضر سعی شده است توضیحاتی درباره ی شخصیت مالک اشتر نخعی و چگونگی اسلام آوردن ، رابطه و تأثیرگذاری مالک اشتر در تاریخ اسلام در دوره ی پیامبر(ص) در سال هشتم هجرت و نقش او در گرایش قبایل بزرگ یمنی ( مِذحَج و هَمدان ) به اسلام ، نقش و جایگاه مالک اشتر در عصر سه خلیفه ی اول ؛ عصر خلافت ابوبکر بن ابی قُحافه از سال 11-13 هجری قمری ، عصر خلافت عُمر بن خَطاب از سال 13-23 هجری قمری ، عصر خلافت عُثمان بن عَفان از سال 23-35 هجری قمری و نقش و جایگاه مالک اشتر در عصر حکومت حضرت علی(ع) از سال 35-40 هجری قمری ؛ بیان و میزان تأثیر مالک اشتر در رخدادهای تاریخی این دوران مورد بررسی قرار گیرد .اهداف : بررسی شخصیت و عملکرد مالک اشتر در حوادث تاریخی دوران پیامبر(ص) ، سه خلیفه ی اول و حکومت حضرت علی(ع) و شناخت و آگاهی از میزان نقش مالک اشتر از جنبه های دینی ، سیاسی –نظامی ، اجتماعی و فرهنگی در حوادث تاریخی صدر اسلام از سال هشتم هجرت تا سال 37 هجری قمری .روش پژوهش : توصیفی ، تشریحی و تحلیلی است .نتیجه کلی : مالک اشتر در دوران پیامبر(ص) و در زمان دعوت مردم یمن به اسلام توسط حضرت علی(ع) ، با حضرت آشنا و مسلمان شده و با توجه به اینکه او از بزرگان قبیله ی نَخع محسوب می شد ، به نظر می رسد حضرت علی(ع) قبایل یمنی را با واسطه و کمک مالک اشتر با اسلام آشنا و به اسلام گراییدند . نقش مالک اشتر در حوادث تاریخی دوران خلافت ابوبکر و عمر ، بیشتر نقش نظامی و جنگاورانه بود ولی در عصر خلافت عثمان با توجه به شرایط حاکم ، مالک اشتر بیشتر نقش سیاسی و فرهنگی را در آن دوره ایفا کرد و در دوره ی حکومت حضرت علی(ع) ، در رخدادهای آن دوره مالک اشتر به عنوان یکی از کارگزاران مهم حضرت در اجرای دستورات اسلام ، هم نقش نظامی داشت و هم نقش سیاسی و اجتماعی .

ابن ابی الحدید در سال 568 در مدین متولد شد ودر سال 656 بعد از سقوط بغداد فوت کرد، او پیرو مکتب معتزلیان می باشد وبه عنوان مردی اهل قلم و دانشمند و مورّخ و شاعر شناخته می شود.ابن ابی الحدید دانشمندی سنّی و با تفکر معتزلی است که به شرح نهج البلاغه دست زده است. وی تلاش کرده است تا براساس منابع اولیه ،اطلاعات تاریخی صدر اسلام و جانشینان پیامبر اکرمصَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ را ارائه کند .وی سعی کرده است مطالب تاریخی را به صورت مستدل و منطقی بیان کند ودر بیان آنها از روش های مختلف برای کشف حقایق و بازسازی وقایع تاریخی و رخدادها استفاده کند.وی سعی کرده است اطلاعات تاریخی را از منابع اولیه انتخاب کند بدون آنکه دخل و تصرفی درآن آنجام دهد. بدون شک شخصیت،افکار ومذهب ابن ابی الحدید بر شرح نهج البلاغه وی تأثیر بسزایی گذاشته است.واین موضوع ،در جاهای مختلف شرح به وضوح دیده می شود. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه با تکیه بر ساختار فکری وروشی منسجم و به کارگیری مناسب ابزار های کشف هویت اخبار و با استفاده از منابع موجود که دراختیارداشته ،به صحت و سقم گزارش ها وداده های تاریخی می پردازد .همچنین دانش های کمکی وشواهد وقراین دور ونزدیک به خبر وتأثیرپذیری از گرایش های کلامی و اعتقادی،از جمله ابزار هایی است که ابن ابی الحدیددر شناخت و بیان وقایع در شرح نهج البلاغه از آنها بهره می گیرد.درمورد جانشینی پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ اطلاعات وداده های بسیاری را ارائه می کند.وی به وجود نص از طرف پیامبر اکرم صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ معتقد نیست و اعتقاد دارد که امام علیعلیه السلام پس از بیعت پیامبر وصی ایشان خوانده شد ،اما نه وصی به معنای خلیفه ؛بلکه وصی درحوادثی که پس از ارتحال پیامبر اکرم به وقوع خواهد پیوست وابن ابی الحدید این قالب فکری را در تمام گزارش های خود حفظ می کند.

یکی از اصول مذهب تشیع امامت است و زیر بنای مسأله ی امامت علم و عصمت است. از آنجا که موضوع عصمت، مبتنی بر علم وآگاهی است، بسیاری از عالمان بر موضوع علم پیامبر و امام علیه السلام پرداخته اند.در این رساله به مقام و منزلت امام و نسبت آن با پیامبر و گستره و فعلیت علم امام و روش کسب آن، با توجه به آیات قرآن کریم و روایات از دیدگاه علامه مجلسی و علامه طباطبایی پرداخته شده است. امامت مقامی است که باید از طرف خدای تعالی معین شود و امام باید مؤید از طرف پروردگار باشد. امامت مقامی بس ارجمند است که تنها برخی از پیامبران به آن دست یافتند. بنابراین امامان ما مقامی رفیع تر از بسیاری از پیامبران داشته اند. گستره علم امام، دانش کامل پیرامون آنچه برای هدایت انسانها مورد نیاز است، می باشد. و در این باره بخشی از علم ایشان فعلی و بخشی از آن محصول منابعی است که در اختیار ایشان می باشد و یا از طریق الهام به ایشان می رسد.علامه مجلسی و علامه طباطبایی معتقدند علم غیب ذاتی مختص حضرت حق است و امام با تعلیم الهی عالم به علم غیب می شود آنها همچنین قائل به علمی گسترده برای امام هستند و تنها موارد اندکی را از این علم مستثناء می نمایند. علامه طباطبایی علم امام را بالفعل می داند و در خصوص نحوه بهره گیری علم غیب در زندگی عادی امام، معتقد است امام نمی تواند از این علم نفعی ببرد زیرا این علم تخلف ناپذیر است. ولی علامه مجلسی می گوید امام نباید طبق علم غیب خویش عمل کند و البته عمل نمی کند تا مشیت الهی محقق شود. وی تنها قضاوت را از این امر استثناء می کند.

این پژوهش پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی و معرفی حوزه‌ی معنایی غفلت و مراتب آن، به ذکر اقسام این واژه از منظر امام علی ع؛شامل غفلت از خویشتن، مبدأ عالم، فتنه‌ها و فسادها،‌ معاد، کمال انسانی، آیات الهی، امر به معروف و نهی از منکر، ترک معاصی و ... پرداخته و نشانه‌های غافلان هم‌چون ، بی‌فکری، سرگرمی، بیهوده گذراندن عمر، پند نگرفتن از حوادث دنیا، نداشتن رهبر، هم‌نشینی با گناه‌کاران و ... را مطرح می‌کند. پس از آن به عوامل غفلت‌زا مانند دنیاگرایی، ضعف ایمان و نیت، جهل و نادانی، مشورت نکردن با اهل نظر، آرزوی دراز و .... اشاره و هر عامل را با روایات رسیده از امام علی(ع) تبیین می‌کند. در بیان آثار سوء غفلت از دیدگاه امام علی (ع) به قساوت قلب، ‌مرگ قلب، خودباختگی، هلاکت زودرس، طرب انگیزی، فساد اعمال و ...اشاره می‌شود. در پایان به راه‌کارهای رهایی از غفلت هم‌چون تفکر، یاد خدا، وعظ و موعظه، زمان شناسی، بصیرت افزایی، مرابطه نفس و .... به عنوان زمینه‌ رهایی از غفلت؛ پرداخته می‌شود