جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله در تلاش است تا به تمایز، ارتباط و تعامل میان دو دانش الهیّات و جامعه‏شناسی دین از حیث معرفت‏شناختی و روش‏شناختی بپردازد. از این‏رو، ابتدا الهیّات به مثابه کلام و الهیّات به مثابه آموزه‏های دین از یکدیگر تفکیک و به مشخصات معرفت‏شناختی و روش‏شناختی هریک اشاره شده است. در ادامه، تعریف «جامعه‏شناسی دین»، منابع معرفتی، روش‏شناختی و مقایسه معرفت‏شناختی و روش‏شناختی الهیّات و جامعه‏شناسی دین مطرح شده است. همچنین تعامل جامعه‏شناسی دین با کلام و سپس، تعامل جامعه‏شناسی دین با آموزه‏های دین در دو محور مزبور مورد مداقّه قرار گرفته و صورت‏های گوناگون تعامل مطرح و بررسی شده است.

چکیده مساله راهنما شناسی از جمله مباحثی است که در تاریخ همواره مورد بحث بوده است و میان دانشمندان ادیان مختلف بحث و اختلافات زیادی در باب آن وجود داشته است . این اختلافات در دنیای اسلام در مبحث امامت به نقطه اوج می رسدبه طوری که با نوع نگرشهر کدام از آن ها به مساله امامت ، دیگر مباحث دینی از جملهمباحث فقهی ، کلامی ، تفسیری و حدیثی نیزدستخوش تغییرات جدی می شود. در میان متکلمینشیعی متاخر، میرزا احمد آشتیاتی یکی از چهره هایی است که نام او کمتر شناخته شده اما با تدقیق درآثار وی می توان دریافتکه اوسخنان محکم و منسجمی در این وادی داشته است.روش کلامی میرزا احمد آشتیانی به شیوه اکثر متکلمین متاخر، فلسفی است و نقش عقل در مباحث آن کاملا مشخص است. اصولا وییک حکیم صدرایی بوده است اما هنگام اثبات موضوعات کلامی خود رانهایتا متعهد به نقل می بیند و حتی به جزیی ترین موضوعات نقلی ارزش فراوانی می دهد. بادقت و پژوهش درسخنانمیرزا احمد آشتیانی در موضوع راهنما شناسی به این نتیجه می رسیم که وی در موارد اندکی از جمله بحث اعجاز قرآن نوآوری هایی داشته است و سخنانی مطرح می کند که متقدمین کمتر به آن توجه داشته اند ولی بیشتر موضوعاتی را کهوی در موضوع راهنما شناسی مطرح کرده است متکلمین متقدمی همچون خواجه نصیرالدین طوسی در تجرید و علامه حلی در شرح تجرید آنها رابه نحوی بیان کرده بودند . در این پژوهشبه بررسی اندیشه های کلامی میرزا احمد آشتیانی در باره راهنما شناسی «نبوت وامامت» پرداخته و آرای وی در این زمینه ، تبیین ، طبقه بندی ، بررسی و تحلیل خواهد شد .کلیدواژه ها : میرزا احمد آشتیانی، عقل، نقل، کلام، راهنما شناسی، نبوت، امامت

تفسیر قرآن کریم بر اساس روایات، مقوله‌ای است که به زمان نزول وحی در عصر پیامبر گرامی اسلام( بازمی‌گردد. تبیین و تفسیر آیات قرآن، وظیفه‌ای است که از سوی خدا بر عهده پیامبر نهاده شده، و در قرآن کریم نیز به آن تصریح شده است. رسول خدا( نیز قسمت‌هایی از قرآن را به‌صورت عمومی، و تمام آن را برای عده‌ای خاص، تفسیر نمود. پس از رحلت آن حضرت، اهل بیت( و اصحاب پیامبر به تفسیر قرآن اقدام کردند، که در این میان، شیعیان تفسیر اهل بیت( را برگزیدند و اهل سنت تفسیر صحابه را حجت دانستند. شیعیان برای حجیت سخن و تفسیر اهل بیت، به آیات قرآن مانند آیه تطهیر، صادقین و اولوا الامر، و همچنین حدیث ثقلین و حدیث معیت با قرآن، استناد کرده‌اند. اهل سنت نیز مستنداتی مانند آیات امت وسط، وعده حسنی، بیعت رضوان، و همچنین برخی از روایات را مطرح کرده‌اند، که پژوهش حاضر تمام نبودن این دلایل را اثبات کرده است. اهل سنت همچنین حجیت خبر واحد معتبر را در تفسیر پذیرفته‌اند؛ اما علمای شیعه در این زمینه دارای دیدگاه‌های مختلف هستند؛ عده‌ای خبر واحد را مطلقاً حجت نمی‌دانند؛ گروهی آن را فقط در فقه حجت می‌دانند؛ جمعی دیگر، حجیت خبر واحد را در تفسیر پذیرفته‌اند، اما آن را در معارف اصول دین حجت نمی‌دانند؛ و عده‌ای نیز حجیت خبر واحد را در تفسیر به‌صورت مطلق پذیرفته‌اند. از سوی دیگر، علمای فریقین بر این باور هستند که بررسی صحت سند و متن روایت، و ارایه آن بر قرآن، سنت قطعی، علم قطعی، عقل و تاریخ قطعی، ضوابطی است که می‌تواند روایات اصل را از بدل، و مأثور را از موضوع جدا کند. روایات تفسیری می‌تواند ما را به مبانی تفسیری اهل بیت( و صحابه رهنمون گردد. همچنین شیوه تفسیر آیات را در چگونگی استخراج قواعد و استخدام منابع و بهره‌وری از ابزارها به ما می‌آموزد.

انسان پرتویی از تجلی پروردگار و به عنوان خلیفه بر روی زمین آفریده شده است، خلیفه‌ای که از بهترین نعمت-های الهی و والاترین مقامات برخوردار می‌باشد. کرامت انسانی را می‌توان یکی از این مقامات دانست که در جهت رسیدن به کمال و غایت آفرینش باید حفظ شود. امروزه پیشرفت‌هایی بسیاری از علوم مختلف مشاهده می‌شود و هر کدام برای بهبود زندگی انسان تلاش می‌کنند اما باید عملکرد این علوم را بررسی کرد. این علوم علاوه بر مزایایی که برای بشریت دارند، معایبی را نیز به همراه خواهند داشت، که با نادیده گرفتن این معایب کرامت انسانی در معرض خطر قرار می‌گیرد.در این پژوهش به بررسی علم ژنتیک و تأثیرات احتمالی آن برکرامت انسانی پرداخته‌ایم. علم ژنتیک با کشف عامل وراثت و ماده ژنتیکی (ژنوم) در بدن موجودات زنده تحول عظیمی را به وجود آورد و با روی کار آمدن این علم انسان به رمز و رازی که خداوند برای آفرینش استفاده کرده بود دست یافت. بعد از این اکتشافات تحقیقات در این زمینه بسیار گسترش پیدا کرد و بسیاری از محققان برای بدست آوردن اطلاعات بیشتر اقدام به آزمایش‌هایی در بدن انسان کردند. آن‌ها به کاربردهای متعددی از این علم مانند شبیه‌سازی، به‌نژادی و غیره پی بردند. اما این کاربردها خالی از چالش نماند و در موردی مانند شبیه‌سازی کرامت انسانی را تهدید می‌کند و این خود نگرانی-هایی در زمینه‌های مختلف علوم زیستی، پزشکی، اخلاقی، فلسفی و غیره به وجود خواهد آورد. در نهایت برای بررسی دقیق‌تر این چالش‌ها علم اخلاق‌ زیستی به وجود آمد که این علم به بررسی چنین چالش‌هایی در حوزه فناوری نوین نائل شد و همچنین از طرف سازمان‌های بین‌المللی مانند حقوق ‌بشر، کدها و بیانیه‌های اعلام شد تا اینکه بتوانند از این علم به بهترین شکل و بدون خدشه وارد کردن به کرامت انسانی استفاده کنند. لازم به ذکر است منشأ این پژوهش از فلسفه علم می‌باشد که درکنار آن به مبحث کرامت انسان پرداخته شده است و همچنین این پژوهش تنها نگاه علمی و پیش بینی به موضوع دارد و هیچ نگاه ارزشی در آن مطرح نشده است.

در آثار صدرا از جمله مسائلی که وجود دارد این است که صبغه عرفانی در جای جای آثار او به چشم می خورد و سوالی ذهن را به خود مشغول می کند که آیا صدرا خود چنین روشی را در آثارش به کار بره و یا اینکه صرف نقل کلمات عرفاست اکثر موارد نقل ها برای تایید روش عرفا آورده شده لست.

این رساله جهت بیان مطالب و موضوعش، از مقدمه آغاز و به مباحث اصلی تحقیق در ضمن پنج فصل و یک خاتمه پایان یافته است. در فصل اول به کلیات تحقیق بیان طرح تحقیق پرداخته شده است. در فصل دوم به مفهوم شناسی غیبت و نیز به مطالب دیگری پرداخته شده است. در فصل سوم به دلایل امکان ملاقات پرداخته شده است. دلیل عقلی یعنی اینکه عقل دیدن و مشاهده ی آن حضرت را ممکن می داند. در فصل چهارم دیدگاه منکرین و توجیه دلایل آنان است که در این فصل مطرح شده است. برجسته ترین دلیل ارائه شده از سوی این دیدگاه دلیل توقیع است که مایه ی دلگرمی آنان گردیده است. در فصل پنجم به بیان برخی شبهات که وارد شده یا ممکن است مطرح شود پرداختیم. و سرانجام به این برآیند می رسیم که امکان ارتباط و دیدار با حضرت در زمان غیبت کبری نه تنها ممکن است؛ بلکه واقع شده است.

این پژوهش در چهار بخش از فلسفه و علل غیبت حضرت مهدی (عج) و فواید آن و اینکه در زمان غیبت چگونه می شود از وجود آن حضرت بهره برد؟ به بحث پرداخته است. بخش نخست به تعریف غیبت و چگونگی و اقسام آن پرداخته است غیبت صغری و غیبت کبری و واگذاری امر نمایندگی به مجتهدان دین شناس بررسی شده است. در پایان مراد از اهل بیت (ع) مشخص شده است. در بخش دوم فلسفه غیبت مورد بررسی قرار گرفته است. غیبت سری از اسرار الهی است و مردم در زمان غیبت آزمایش می شوند و مومنین از پشت کفار و منافقین بوجود می آیند غیبت سبب نجات یافتن آن حضرت از کشته شدن و نداشتن بیعت کسی بر گردن او است. و در زمان غیبت به تدریج ملتهای جهان با کسب آمادگیهای لازم برای ظهور حضرت مهدی مهیا می شوند. در بخش سوم، فواید غیبت حضرت مهدی (عج) بحث شده است. وجود امام برای اتمام حجت خالق بر خلق و برای واسطه در جریان فیض الهی بر خلق لازم است، اگر چه غایب باشد استفاده از وجود امام غایب (عج) به خورشید پنهان در ابر تشبیه شده است، آن حضرت در زمان غیبت بر اوضاع و اعمال مردم نظارت و در امور آنها بواسطه نمایندگانش تصرف می کند. همچنین وجود امام غایب سبب دلگرمی و نوید آینده روشن می شود و انتظار فرج و زندگی منتظرانه باعث اصلاح فرد و جامعه می شود. در بخش چهارم مطالب به صورت خلاصه و نتیجه گیری ذکر شده است.

در قرآن کریم و در عرف متکلمان مسلمان آنچه به‌ عنوان جایگزین نام الله یا در وصف او به‌ کار می‌رود، اسم (جمع آن اسماء) الله نامیده می‌شود. این که آیا می‌توان خداوند را با نام‌ها و اوصافی خطاب کرد که در قرآن، سنت و اجماع نیامده و یا آنکه اسماءالله توقیفی است؛ یعنی مقید به ذکر آنها در منابع مذکور است، از جمله موارد اختلاف مهم اندیشمندان عالم اسلام، به‌ویژه متکلمان و فلاسفه مسلمان بوده است. اختلاف دیگر آنان این بوده که آیا آنچه به‌عنوان اسماء الله اطلاق کرده‌اند، با مسمایشان عینیت دارد یا به‌کلی بیگانه است؟ از فرق عمده کلامی و غالب اهل سنت حنبلی و اشعری بر توقیفیت اطلاق اسما و به عینیت آنها با مسمایشان باور داشته‌اند، در هر دو مورد معتزله و شیعه در موضع مخالف ایستاده‌اند، ولی ماتریدیه با وجود عدم قبول توقیفیت اسمای خداوند، گرچه به عینیت این اسما با مسمایشان اعتقاد راسخ ندارند، لزوما منکر عینیت اسما با ذات و صفات حق نیست.جلال‌الدین محمد مولوی (متوفای 672)، از سویی، در آثارش خداوند را با نام‌های بی‌شماری از قبیل: خورشید، آفتاب، دریا، دوست، معشوق، یار، دلبر، خلیفه، شاه، مادر، عروس، صید، صیاد و ... خوانده، اما به منصوص بودن آنها مقید نبوده است و از سوی دیگر، توصیف و اسم شایسته حضرت حق، را چون شب قدر، گم‌شده در اینها می‌داند، اما در هر دو مورد اشعری نیست و موضعی ماتریدی دارد. با توجه به نظری که در باب گوهر ایمان و سابق دانستن رحمت الهی دارد، نیت گوینده را بر اقوال او مقدم و مایه نجات می‌شمارد.

تحقیق حاضر مباحثی است با رویکرد کلامی در مورد تاثیر اندیشه‌های کلامی ابن تیمیه بر وهابیت، این نوشتار به زندگی ابن تیمیه و محمدبن عبدالوهاب پرداخته است. این دو شخص دارای اندیشه‌های افراطی بودند که باها با نقد و محکومیت علمای عامه روبرو شدند.نوشتار حاضر سپس به بیان دیدگاه کلامی ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب در محور توحید و شرک بحث کرده است. با تفسیر نادرستی که این دو عالم از توحید و شرک داشتند به تخطئه مسلمانان پرداختند و بخش بزرگی از امت اسلامی را متهم به بدعت‌گرایی و شرک کردند. و با تفسیری که از شفاعت داشتند آن را منحصر به خدا کردند که تنها از خدا بخواهیم تا انبیا، صالحان شهدا و را شفیع ما قرار دهد و نباید از خود شفیعان خواسته شود. با این تفسیر به اعتقادات مسلمانان دیگر حمله کردند.همچنین با برداشت سطحی که از توسل دارند و آن را منحصر به خدا، انبیا و اولیا و ... در حال حیات دنیوی کردند. بنابراین بعداز رحلت پیامبر (ص) توسل به آن حضرت و به مقام و منزلت او را جایز ندانستند و توسل به پیامبران را بعد از وفات مصداق شرک پنداشتند. ابن تیمیه و به دنبال او محمد بن عبدالوهاب با برداشتی که از متون دینی داشتند فتوا به تحریم زیارت مشاهد مانند قبر مطهر پیامبر و اهل بیت دادند. از این رو دستور تخریب قبور انبیا و اولیادادند و ساختن گنبد را حرام و نماز در کنار قبور را باطل شمردند. و تنها سفر به قصد مسجدالحرام، مسجد الاقصی و مسجد النبی را جایز دانسته اما سفر به قصد زیارت حرم پیامبرو اهل بیت را بدعت و حرام دانسته و رفتن به قبرستان را فقط برای دعا کردن بر اموات و عبرت گرفتن مجاز دانستند. وهابیت در مورد نذر و قسم نیز تحت تاثیر اندیشه‌های ابن تیمیه قرار گرفته‌اند و چون او نذر برای انبیا و اولیا را جایز نمی‌دانند و قسم خوردن به غیر خدا را حرام می‌دانند. رساله حاضر این بحث را در دو بخش به چالش کشانده است. بخش اول شامل دو فصل می‌باشد : فصل اول : کلیات بحث (مقدمه، سابقه تحقیق، هدف تحقیق، روش تحقیق سوالها و فرضیه‌های تحقیق) فصل دوم زندگی‌نامه ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب.2- بخش دوم شامل سه فصل است : فصل اول : توحید و شرک.فصل دوم: شفاعت و توسل. فصل سوم زیارت قبور، نذر و قسم

امام صادق(ع) در طلیعه حرکت و نهضت علمى اسلام، همزمان با انتقال خلافت، از سلسله بنی امیه به آل عباس، یکى از چهره هاى درخشان و مورد توجه و محل رجوع علماى اسلام بوده است. کاوش و بررسى ابعاد وجودى و علمى آن امام، بسیارى از حقایق پنهان، در کیفیت رشد و گسترش و شکل گیرى فرهنگ و علوم اسلامى را، روشن مى نماید. امام صادق(ع) در این حرکت عظیم در ابعاد مختلف علمی چون فقه، حدیث، کلام، تفسیر و علوم بشرى دیگر و... نقش داشته است. ایشان شاگردانی تربیت کرده است که در دانش هاى گوناگون تبحر داشته اند. از دیگر فعالیت هاى امام صادق(ع) مبارزات علمى ایشان با جریان ها و فرقه هاى مختلف که در جامعه اسلامى آن زمان در پى تساهل و تسامح بوده اند و از سوى حاکمیت وقت حمایت می شده اند.