جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصاویر هنری به عنوان یکی از ابزارهای بیان که شامل تشبیه، استعاره، کنایه و.. می‌باشد، همواره مورد استفاده هر نویسنده و شاعر صاحب ذوقی بوده است و برای آراسته کردن و تأثیرگذاری کلام، از این تصاویر استمداد جسته و گاه در حد افراط مورد توجه قرار گرفته است. اما امام علی(ع) با اعتدال و بدون هیچ‌ گونه تکلفی در کلام از این تصاویر استفاده نموده و برای تأثیرگذاری کلام و شیوایی سخن از آن بهره برده است. ایشان در اثر ارزشمند خود نهج‌البلاغه موضوعات و مسائل مختلفی را در زیباترین الفاظ و عالی‌ترین معانی مطرح نموده است؛ یکی از موضوعاتی که امام(ع) در ابعاد گسترده در خطبه-های خویش بدان توجه داشته، مسائل اخلاقی است و از آن جمله فضایل و رذایل اخلاقی می‌باشد. ایشان در خطبه‌های خویش به فضایلی چون: تقوا، زهد، اطاعت و بندگی، صبر و...پرداخته و از جمله رذایل به کار رفته می‌توان به مواردی چون: جهل، غفلت، گمراهی، فتنه، تکبر، دنیاپرستی، فسق و فجور و ... اشاره نمود. وی برای ملموس جلوه دادن این عناصر اخلاقی که از امور عقلی به شمار می‌روند و نیز برای تجسم بهتر آن در ذهن مخاطب از تصاویری محسوس استفاده می‌کند و آن را با بیانی شیوا و ماهرانه ترسیم می‌نماید. از مهمترین خصوصیات تصاویر به کار رفته، حیات و حرکت، استفاده از طبیعت زنده و به ویژه جاندار، استفاده از تصاویر قرآنی و محتوای غنی ارشادی و هدایت‌گری است که در قالب تصاویر بلاغی بیان شده و با کلامی زیبا هر خواننده صاحب ذوقی را به وجد می‌آورد.

سید علیخان مدنی از عالمان، ادیبان و محدّثان بزرگ شیعه در قرن یازده و دوازده هجری می‌باشد، ایشان آثار بسیاری دارند که «ریاض السالکین» درمیان آثار وی از برجستگی ویژه برخوردار است.مولف در این کتاب ابعاد گسترده صحیفه سجّادیّه یعنی دعاهای جاویدان سیّد السّاجدین زین العابدین علی‌ بن ‌الحسین (علیهما السّلام) را شرح کرده است.شرح سید علیخان آکنده است از نکته‌سنجیها و درنگهای ادبی، علوم قرآنی، تفسیری، حدیثی، کلامی و گاه فقهی، اخلاقی و ... .این پژوهش بر آن است که ضمن گزارش محتوای گسترده ریاض السالکین، روش مولف عالیقدر را در چگونگی تفسیر کلمات امام (علیه السّلام) برنماید.فصل اول، به زندگانی، آثار و میراث والای مولف به اجمال گزارش شده و آن گاه به متن صحیفه از نگاه وی توجه شده است. در فصل دوم با بررسی سند مشهور صحیفه و اینکه مولف ضمن گزارش سند و توجه به سند مشهور‍، بیشتر از هر چیز در انتساب اسناد کتاب به امام، به محتوا و مطالب فاخر و حقایق والای مندرج در آن توجه کرده است.فصل سوم گسترده‌ترین بخش این پژوهش است. در این فصل به بازشناسی مفاهیم واژه‌ها، شرح مفردات، ترکیبات و صناعات ادبی به کار رفته در ریاض السالکین به طور گسترده پرداخته می‌شود.پس از آن به برخی دیدگاه‌های سید علیخان پیرامون علوم قرآنی مانند زیادت و نقصان در قرآن، نزول قرآن بر حروف هفتگانه و ... و تفسیر به رأی در گفتار تفسیری و تعریف صحابه و نظریه عدالت صحابه در بحث‌های حدیثی و مباحث اصول مذهب شیعه (توحید، عدل، نبوت، امامت، معاد) و برخی مباحث مانند فقهی، اخلاقی، عرفانی و علمی در بخش متفرقات به صورت گذرا به بحث گذاشته شده است.

این پژوهش به‌عنوان ترجمه و تحلیل کتاب دراسات فی الاستعاره المفهومیه بر آن بوده تا ضمن ارائه‌ی ترجمه روان از این اثر ارزشمند عبدالله الحراصی که به موضوع استعاره مفهومی می‌پردازد و آن را فقط از زاویه و دید بلاغت بررسی نمی‌کند، بلکه به‌عنوان یک پدیده‌ی ذهنی که به‌وسیله‌ی جاری ساختن تجربه‌های مادی بر این امور، به تفکر بشری امکان تعامل با امور مجرد را می‌دهد به آن می‌نگرد. ازاین‌جهت درک ذهنی استعاره، شامل بررسی‌های تحلیلی است که نقش استعاره را در تشکیل مفاهیم فلسفی، دینی و سیاسی و در تشکیل مفاهیم اخلاق در فرهنگ عربی در این کتاب موردبررسی قرار می‌گیرد. این کتاب علی‌رغم دارا بودن ویژگی‌های متمایز که در این پایان‌نامه به آن خواهیم پرداخت تاکنون از تیررس نگاه مخاطبان و منتقدان در ایران مخفی مانده است.

1نتیجه گیری :تصویر شاعرانه حاصل خیال ونیروی تخیّل می باشد؛ نیروی تخیّلی که از اندیشه نشأت گرفته و همراهی باعنصر عاطفه تأثیرآن را دو چندان کرده است. شعر ارتباط عاطفی شاعر با مخاطب را بر می انگیزد و در این رهگذر صور خیال اهمیّت بسیاری دارد . هر شاعر صور خیال مناسب با عاطفه و اندیشه خود را به کار می برد.صورخیالی که ممکن است از بطن اجتماعی که در آن زندگی می کند برخاسته باشد و تجارب روزمرّه او هم درآن بی تأثیر نیست. این نکته قابل تأمّل است که آیا صورخیالی خشک برخاسته از تجارب روزمرّه دیگران را به کار برده یا در ایجاد هم حسّی بسیار قدرتمند عمل کرده است و تصاویر زنده ساخته است. آنچه که اهمیّت دارداین است که شاعری که حامل اندیشه ای جدید و ابتکاری نو باشد و آن را در صور خیال خویش بیامیزد درردیف شاعران برجسته و ارکان شعر قرار می گیرد. این ذهنیّت نو زمانی حاصل می شود شاعر پدیده ها ومضامین زمان خود را مورد کند و کاو قرار دهد و نیازهای اجتماع خویش را درک کرده باشد . با اندیشه ای موشکافانه همه چیز را مورد مدّاقه قرار دهد و زبده ی افکار خود را به مخاطب خاطر نشان سازد . در این میان شاعران سبک هندی مبدع طرز جدیدی بودند که آن را طرز نو میخواندند و برای آنکه شعر فارسی را از ابتذال مضمون نگه دارند به دنبال خیال های باریک با بیانی موجز رفتند . حاجی محمّد جان قدسی مشهدی یکی ازهمین شاعران است که سبک او هم از سادگی بیان سبک خراسانی برخوردار است و هم از الفاظ و استعارات وتشبیهات و تمثیلات فراوان سبک هندی؛ هم الفاظ روزمرّه که در خراسان کاربرد داشته در شعرش به کار می برد وهم در تشبیهاتش از شکل حروف استفاده می کند و از پیچیده گویی های سبک هندی به جز در مواردی قصیده، ترکیب بند و ترجیع بند، غزل، « بسیار اندک در شعرش خبری نیست. این شاعر در چند قالب شعربه سرودن پرداخته است . برای آنکه صورخیال شاعر مذکور را بررسی کنیم باید میان قالب » رباعی، مثنوی های شعری او تفکیک قائل شویم. عنصر عاطفه به عنوان یک اصل مهم در شعر در قصیده و ترکیب بندها وغزلیات نمود بیشتری دارد. در قصیده قسمت های مقدّماتی قصیده مهم است و اگر این قسمت های مقدّماتی را در نظر نگیریم قصاید شاعر از لحاظ ادبی اهمیّتی نخواهد داشت؛ زیرا نه تنها صور خیال قابل توجّهی به کارنبرده، بلکه در این راه به ابتذال هم گراییده است و تقریباً مدام همان صور خیال اندک را تکرار می کند. استفاده از صنایع حسن تعلیل و استخدام و تشخیص در صورخیال به شکل بارزی نمود می یابد که الحق که شاعر باچیره دستی حسن تعلیل را در موارد بسیاری خوش نشانده است.ز روی سبزه صبا مشت شبنمی برداشت برای زینت گردون به کهکشان افشاندص 241گر از میانه مردی نشد کناره گزین چرا چو مردم چشمم همیشه خانه نشینص 251جز دل غنچه که از یاد لبت گلگون است نشنیدم که ز می رنگ برآرد مینا2ص 66اسناد کنایه های انسانی به اشیا در تشبیهات باعث ایجاد صنعت تشخیص و استخدام شده است. تشخیص ازویژگیهای عمده ی سبک هندی است تشخیص در این سبک در صورتهای دیگر صور خیال وارد شده است.شمع و غنچه را می توان از کلمات کلیدی شعر او محسوب داشت. شمع را بیشتر در قصاید و غنچه بیشتر درغزل با آنها هنرنمایی کرده است.من که شمع محفل قربم سراپا سوختم حال بیرون ماندگان بزم یارب چون گذشتص 813همچو شمعی که پریشان شده باشد تارش بر سر هر مژه در بزم تو چشمی است مراص 66ز بیم شعله از این بزم چون توانم جست چو شمع رفته مرا پای تا به دوش به خوابص 11چون شمع کشم بر تن خود سلسله از اشک در عشق سراپای مرا قید به کارستص 44پیرهن چون غنچه در بر کرده زندانی مرا تا گریبان غنچه ی این باغ در دلبستگی استص 811گمان برد که چو گل رسته در قبا بدنت چو غنچه هر که بیند قبای تنگ تراص 814آگه ز شوق گریه ی بی اختیار نیست هر کس چون غنچه با لب خندان شد آشناص 815عاطفه عنصری که در شعر قدسی موج می زند به خصوص در غزلیاتش و آنجای که در ترکیبات در سوگ فرزند و قرچقای خوان سپهسالار می سراید. دل سوختن، آتش جگر، داغ تداعی کننده ی عاطفه ی شاعر است.ساده گویی شاعر باعث شده تا خواننده صورخیال او را به راحتی بتواند حدس بزند و اکثراستعارات او با توجه به مصراع یا بیت قبل قابل فهمیدن است. صور خیال او خالی از اندیشه های حکیمانه هم نیست:3این که گویم دل از عشق برآید غلط است موج هرسو که نهد روی به ساحل دریاستص 34کوته نشد ز زلف درازش محبّتم این رشته را زدند به تار بقاص 242گر اعتبار جهان رنجه ات کند چه عجب گلوی تشنه خراشد همیشه موج سرابص 11از برای خود چراغ اهل دنیا روشن است گل سراپا آتش است امّا ندارد التهابص 38خود را به تخته پاره ی تسلیم واگذار کشتی طبع را ز امل بادبان مخواهص 216می گرفتی دیگری جای تو، گر بودی به فرض نقد هستی را عوض یا زندگانی را بدلص 135جنس هستی را بقایی نیست چون ایّام گل نقد گیتی را عیاری نیست چون سیم دغلص 135بر همّت تو طول امل بار گران بود روزی دو سه تاری تنیدی و گذشتیص 884گرداب، موج، طوفان، گوهر و گره از کلماتی است که شاعر مدام با آنها بازی می کند و حتی برخی از آنها را درقصایدی ردیف قرار داده است .خصوصیت دیگری که بر شمردیم استخدام در وجه شبه است که تقریباً شاید بیتی را نتوان یافت که شامل این خصوصیّت نباشد . شاعر مورد بحث اشعار خود را به تجاهل العارف و حس آمیزی آمیخته است و از عهده ی این کار هم به خوبی برآمده است ؛آنچه شاعر از صور خیال به کار برده تقریباً تکرار صورخیال گذشتگان است امّا از آنجا که شاعر آنها را با تجاهل العارف ، حس آمیزی ، تناقض آمیخته زیبا و دلنشین شده اند .در این چمن شفق مغرب است لاله مگر ؟ که پرورده به گریبان خویش شب تار4ص 281آنچنان می رود ایّام جوانی به شتاب که مگر شد طرف موسم گل عهد شبابص 31نمونه هایی از حس آمیزی :مرا ز شعله ی آواز خویش کرد کباب بگو به مطرب غم، دایم این چنین می نالص 214کشد چو برسر دیوانه شعله پنبه ی داغ عجب مدان که چو پروانه پر برآرد سنگص 241نمونه ایی از تناقض :آن را که گزیده ست دل از شربت دینار همیان درم در نظرش هیئت مار استص 45خیال فیض صبا بگذرد گرش به ضمیر چو گل شکفته شود غنچه ی تکلّم لالص 218بر کف پای تو مالم دیده چون خاک بهشت زین غم آباد جهانم چون دهد یزدان نجاتدر این عصر استفاده از شکل حروف در تشبیهات منسوخ شده و جزء ویژگیهای سبکی شمرده نمی شود اما شاعر نام برده با شکل حروف صور خیال می سازد :آنکه از راستی خامه ی عدلش پس از این از فلک شکل مه نو چو الف خیزد راستص 48در غزلیات تکرار مداوم داغ، خون دل خوردن، خون دیده غزل را حزن آلود کرده است و همان اصطلاحاتی که از زمان حافظ باب شده بود یعنی: می، خمار، نشأه، شراب، مستی، ایاغ، باده ، ساقی، رندان، خرابات، پروانه،شمع، گل، بلبل و ... را به کار می برد5تمثیل که از خصوصیات بارز سبک هندی است در انواع قالبهای شعری شاعر وارد شده امّا تنها رباعیات هست که قالب مسلط بر آن تمثیل می باشد .نداد توبه نجاتم ز قید عالم آب سفینه کم جهد از گردنامه ی گردابص 16تضاد هم در صورخیال او به چشم می خورد :دل را ز خیال می خضر آب کشیدم تا عشق چشانید به من لذّت سم راص 64از ادات آسا، وار، به سان علاوه بر چون استفاده می کند :حباب آسا مرا پروای تن نیست به غیر از یک نفس در پیرهن نیستص 321شعرهای او خالی از انعکاس وضع اجتماعی نیست :نی در بن ناخن کند اقبال مرا چرخ تا عقده گشایی نکند بخت دژم راص 18عناصر طبیعت در مثنوی های قدسی از مهم ترین دست مایه های تصویر آفرینی او به شمار می رود و این مسئله با توجه به زندگی او در کشمیر چندان شگفت نیست. فراوانی بسامد واژگانی چون بلبل، بوستان، گل،گلشن، شکفتن، سنبل، غنچه، سبزه، گلبرگ، باغبان، گلزار، شبنم، بیانگر حدّت و شدّت تأثیری است که این شاعر گران مایه از طبیعت در تصاویر شعری خویش داراست . در این میان مثنوی تعریف کشمیر و وصف کوه پیر پنجال زیباترین توصیف های او هستند؛تصاویر انتزاعی و جامد نیستند و از ذوق و طبع بلند شاعر نشسته ولاجرم بر دل نشسته است. در اواخر مثنوی و به خصوص ساقی نامه بیشتر از استعاره ی مکنیه استفاده کرده وتصاویر خشک و انتزاعی اند. در توصیف باغها تصاویر زنده تر و پویا ترو دلپذیرترند تا توصیفات تخت سلطنتی،کتاب سلطنتی، ... که با غلوهای بی مورد چیزی از زیبایی عاید خواننده نمی شود. اغراق های لطیف بر زیبایی تصاویر باغها افزوده است واستعارات مکنیه به جا و مناسب به کار رفته و موجب رقّت قلب خواننده می شود:زبس هر سو دوید و شمع افروخت چراغ لاله را در دل نفس سوختص 1346ارم در پشت دیوارش نشسته خجل چون عندلیب پر شکستهص 135زهر جانب نسیم از غنچه ی تر گشوده حقّه های بوسه را سرص 136شکفتن آشیان بسته بر شاخ که کی بیرون خرامد غنچه از کاخص 136امّا هرچه در تصاویر مثنوی ها به پیش می رویم از کیفیّت تصاویر کاسته می شود و تقریباً می توان گفت شاعرکاری از پیش نبرده و خواندن این قسم توصیفات بیشتر ملال آور است تا فرح بخش و زیبا . در چند مورد هم در مثنوی ها چیزی را به خودش تشبیه می کند :ز شاخ گلشن تا غنچه ای زاد شکفتن را شکفتن می دهد یادص 134به وفور در شعرش تشبیه ، استعاره و کنایه به کار رفته در این میان تنها مجاز است که از آن می لنگد و در شعربه جز یک سری مجاز خاص که مدام آنها را به کار برده به اندکی مجاز که تکراری نباشد بر می خوریم . کنایه از صفت و فعل بیشترین نوع کنایه ای است که به کار برده است ؛ کنایات فعلی او بجز موارد کمی همه از نوع ایما هستند . تشبیه مفصل و بلیغ و تمثیلی از همه ی موارد تشبیه بیشتر استفاده شده است و در آخر شعرش ازلحاظ استعاره غنی است و تقریباً نمی توان گفت که کدام نوع از همه بیشتر به کار رفته است . ترکیبات جدیدی چون دامن چشم ، دامن مژه ، سینه ی دست ، دامن دل بکر و زیبا و از ابتکارات این شاعر می باشد .شاعر ما شعرش از پرکاربردترین واژگان شعر سبک هندی که دکتر شفیعی کدکنی در کتاب شاعر آینه ها برمی شمرد پراست اما کمتر با آنها به تصویر سازی پرداخته است : آینه ، شمع ، آب ، برق ، حباب ، شیشه ی ساعت، پریدن رنگ ، ساغر ، سپند ، غبار ، گرداب ، نگین و نام ، موج گوهر ، محیط و گوهر در قصاید او بارها به کاررفته است .و از قول دکتر احمد شاه هندی به طور کل قدسی را نه می توان شاعری کاملاً پیرو سبک هندی بر شمرد و نه می توان او را خارج از سبک هندی مورد تحقیق قرار داد. الفاظش او را جزو شاعران سبک هندی قرار می دهد امّا به ندرت در معانی به پیچیدگی های سبک هندی گراییده است . از لحاظ فکری او کاملاً پیرو شاعران سبک عراقی است ستایش عشق ، غلو و مبالغه ، غم گرائی ، قضا و قدر ، زبونی ، فراق ، ذهنیت یا توجّه به دنیای درون که از مختصات شعری اوست او را به سبک عراقی نزدیک می کند . در سبک عراقی است که توجه به بیان و بدیع زیاد شده است و صور خیال گوناگون به شعر راه می یابند ازاین رو قدسی شاعری مابین سبک عراقی و هندی است .

شاعران شيعي از قدیم در مورد اهل بيت سروده‌هايي بسيار زيبا به نظم درآورده‌اند و شعرا و ادبايي همچون كميت، دعبل خزاعي، شريف رضي، سيد رضا هندي و غیره كه هنر ارزشمند خود را مصروف مدح و رثاء ائمه اطهار نمودند، كم نبوده و نيستند، و اين امر خود مهم‌ترين علّت بقاي مكتب تشيّع و احياي ارزش‌ها و ميراث اهل بيت ع به شمار مي‌رود. شيخ جعفر نقدی از فقها، علما، و شعرای نجف است كه در سال 1303ه‍ .ق در شهر عماره ديده به جهان گشود. و همچون ديگر عالمان شاعر در وادي ادب قدم نهاد، بخش عمده اشعار وی در مدح و رثاء اهل بيت است هدف از انجام اين پژوهش، شرح زندگی و آثار جعفر نقدی و همچنین تحليل و نقد و بررسي اشعار اوست و در آن علاوه بر ذکر عوامل زمانی و مکانی مؤثر در شعر وی، ابتدا به بررسی اشعار دینی در سده‌های قبل، انواع مجموعه‌های شعر دینی، و سپس موضوعات دینی شاعر، اسالیب خاص وی در دفاع از حقانیت اهل بیتو ویژگی‌های منحصر به فرد این اشعار پرداخته شده است؛ افزون بر اینکه سایر اغراض شعری و خصائص آن هم مورد کنکاش قرار گرفته است.

امثال از دیرباز در میان جوامع بشری از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و آئینه تمام نمایفرهنگ و ادب یک ملت است و از مباحث مهم در حوزه علوم قرآنی نیز بشمار می رود. رساله حاضر، تلاشی است جهت شناسایی و درک هر چه بهتر مفاهیم قرآنی و وعده و وعیدها و پند و اندرزها و اشاره به بلاغت قرآن با بهره گیری از تعاریفی چون تشبیه، استعاره، کنایه و سپس مختصراً به تاریخچه مثل پرداخته و اشاره ای به وجود امثال در دیگر کتب آسمانی شده است. امثال به کار رفته در آیات قرآن از منظر خود قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام، بررسی شده و روایات تأویلی، ذیل آیات، ذکر گردیده است تا از طریق تأویل امثال، به کسب معرفت و شناخت هر چه بهتر ائمه هدی علیهم السلام نائل آمده و مقام حضرتشان به نورانیت را در حد سعه وجودی بشناسیم. در نهایت، نتیجۀ حاصل از تأویل امثال قرآنی ممدوح، بیان برخی از شئونات حضرت امیر و ائمه هدیŒ وسپس شیعیان آن بزرگواران است و بالعکس، امثال قرآنی که بار منفی مذمتی دارد بیان حال دشمنان ایشان و دوستان و پیروان آنها می باشد.

در این نوشتار به تبیین مفهوم نماد و استعاره در اندیشه ی ریکور پرداخته، سپس تلاش می شود رابطه ی آن دو، در چشم انداز کلی فلسفه ی وی، به نحوی مورد بررسی قرار گیرد که بتواند پاسخگوی سؤالات زیر باشد: آیا مفهوم نماد و استعاره در ریکور به یک معنا به کار می روند یا در دو حوزه ی کاملا متفاوت معنا می شوند؟ نحوه ی رابطه ی این دو مفهوم در تفکر ریکور به چه صورت است، آیا ارتباط مفهومی یا کارکردی با یکدیگر دارند؟ ریکور چگونه از هریک از این مفاهیم برای بسط هرمنوتیک خود بهره می برد؟ ریکور ضمن تبیین این مفاهیم، تلاش می کند هر یک را از طریق دیگری معنا نماید و میان آن دو وجه اشتراکی قائل می شود که می تواند سرچشمه ی ارتباط و بسط معنای آن ها باشد. وی با اشاره به ویژگی زبانی بودن نماد و استعاره و از این رو تفسیرپذیر بودن آن ها، میان آن دو کارکرد مشترکی در حوزه های مربوط به معرفت شناسی و هستی شناسی لحاظ می نماید.. باتوجه به محوریت مبحث نماد و استعاره در هرمنوتیک ریکور، پژوهش حاضر می تواند در فهم کلی هرمنوتیک وی و درک تمایز آن با اندیشه ی فلاسفه ی هرمنوتیک دیگر، نقش بنیادینی داشته باشد.

ترجمه ی تاریخ یمینی را بی شک می توان یکی از گرانسنگ ترین نوشتارهای ادبی به شمار آورد که افزون بر ویژگی های برجسته ی ادبی، نمایانگر یک دوره ی تاریخی بسیار مهم و تاثیر گذار بر تاریخ ادبیات ایران نیز است. علت انتخاب این کتاب و بررسی آن، اهمیتی است که در دو زبان فارسی و عربی داراست و همین امر نشان دهنده ی آن است که این کتاب نیاز به بررسی بیشتری توسط فعالان در حوزه ی ادبیات را دارد.با توجه به اهمیت ادبی و بلاغی این اثر و توجه خاص جرفادقانی به تصویرسازی در آن، نگارنده بر آن شد که به بررسی ترجمه ی تاریخ یمینی از منظر علم بیان بپردازد. در این تحقیق، ترجمه ی تاریخ یمینی از نظر علم بیان(تشبیه،استعاره،کنایه و مجاز)مورد بررسی قرار گرفت. پس از بررسی این نثر، نگارنده به این نتیجه رسید که از بین باب های سنتی علم بیان، بیشترین آرایه هایی که به کار رفته است، مربوط به آرایه ی تشبیه و کنایه است که از انواع تشبیه، تشبیه بلیغ(اضافه ی تشبیهی) بیشترین کاربرد را در این نثر به خود اختصاص داده است؛ این امر بیانگر آن است که تشبیه کم کم در این دوره جای خود را به استعاره داده است و واقع گویی از نثر رخت برمی بندد و جای آن را پوشیده گویی و ابهام در کلام می گیرد و این امر راه را برای استعاره و کنایه باز می کند، به طوریکه تصویر های غالب در این نثر بعداز تشبیه، کنایه است.

در زبان عربى مانند هر زبان دیگرى، گاه مطلب به صورت تشبیه و تمثیل گفته مى‏شود تا شنونده یا خواننده فکر خود را بهتربه کار اندازد و مطلب مورد نظر راعمیق‏تر دریابد. این گونه سخن گفتن، از فصاحت و بلاغت و توانایى گوینده در استخدام واژه‏هاى مناسب ناشى مى‏شود. یکى از گونه‏هاى این شیوهی بیان، «استعاره» است که بحث‏هاى مفصلى در علم بیان دارد و در قرآن کریم که به زبان عربى مبین نازل شده،موارد فراوانى ازآن یافت می شود.پرداختن به بحث استعاره و تأ لیف کتب متعدد در این زمینه از سوی علماو دانشمندان تنها از جنبه ی ادبی و زیبایی کلام مورد توجه نبوده است بلکه از قدیم الأیّام جنبه ی اعتقادی و مذهبی آن پر رنگ تر از جنبه ی ادبی آن بوده است. با ظهور اسلام و نزول کتاب آسمانی قرآن علما و فضلا و مفسرین جهت درک و فهم مقصود آن ناگزیر از پژوهش در فنّ بیان و به خصوص زیبا ترین شاخه ی آن یعنی استعاره شدند. از طرفی سایر متون اسلامی همچون احادیث نبوی و نهج البلاغه و صحیفه ی سجادیّه که سرچشمه های معرفت دینی هستند همگی سر شار از نکات استعاری می باشند لذا این عجیب نیست که اغلب مفسرین ، تفسیر قرآن را با ذکر نکات بلاغی همراه کرده اند زیرا بدون درک آنها درک منظور قرآن و نیز متون اسلامی غیر ممکن است از این رو شیخ معروف نودهی نیز که خود عالمی دینی بوده در این زمینه از هیچ کوششی فرو گذار ننموده است. بر این اساس او یا خود در این زمینه دست به تألیف کتابی زده یا کتب علمای دیگر را به نظم کشیده و یا منظومه های خویش را شرح کرده است. از این روی به نظم رساله ی سمرقندیّه که در عصر خویش سر آمد کتب بلاغی در زمینه ی استعاره بود پرداخت و در غالب نظم ، بحث استعاره و انواع واقسام آن و بیان آراء و نظرات علمای بیان در مورد انواع استعاره را تبیین نمود و از ذکر عقاید ونظرات متفاوت علمایی همچون زمخشری ، سکاکی و قزوینی و دیگران دریغ نورزید. بااین حال در مواردی علاوه برذکر عقاید شخصی خویش به آرای مولف رساله ی سمرقندیّه اشکال گرفت و نظرات اصلاحی خویش را اظهارنمود ، و در برخی موارد مطالبی را بازگوکردکه ابوالقاسم لیثی سمرقندی از آن غفلت ورزیده است. با این اوصاف پایان نامه ی پیش رو با تکیه بر چنین پیش زمینه ای منظومه ی «تنقیح العبارات فی توضیح الإستعارات »شیخ معروف نودهی را ترجمه و شرح نموده و علاوه بر مباحث اصلی منظومه با بهره گیری از کتب بلاغی معتبر و استفاده از شواهد وادله ی متقن قرآنی وادبی به بررسی مسایل مربوط به انواع استعاره پرداخته و حتی الإمکان آراء ومذاهب مختلف بلاغی رادر قالب مذاهب سلف ، زمخشری ، خطیب قزوینی وسکاکی مطرح کرده و در کنار آن نظرات ناظم را بیان نموده است . همانطور که پیش بینی می شد نتایج حاصله از این پژوهش مویّد آن است که منظومه ی مورد اشاره به گونه ای شایسته مسایل مربوط به مجاز واستعاره را طرح نموده وآرای علمای بیان را مطرح کرده است . تحقیقات بسیاری در زمینه ی علم بیان و خصوصا ً مجاز و استعاره در حوزه ی علوم ادبی صورت گرفته است امّا آنچه این پژوهش را از سایر تحقیقات در این عرصه متمایز می نماید این است که اوّلا:این پژوهش استعاره را به صورت اختصاصی و ویژه مورد بررسی قرار می دهد که سبب می شود نتایج حاصله جزئی ، عینی و دقیق تر باشد . ثانیا ً : کمتر تحقیقاتی در این زمینه صورت گرفته است که موضوع آن منظومه ای در باب استعاره باشد. ثالثا ً:این پژوهش منظومه ای را مورد بررسی قرار داده که برپایه یکی از معتبر ترین کتب بلاغی به نظم درآمده است، لذا موجب آشنایی خوانندگان با آراو نظرات علمای طراز اول اینفنّ می گردد . رابعاً : منظومه ورساله یسمر قندیّه تا کنون به فارسی ترجمه نشده اند که از این جهت امید می رودپایان نامه حاضربرای آشنایی طلاب و دانشجویان زبان ادبیات فارسی وعربی با این آثار ارزشمند اسلامی مفید فایده باشدومشوّق پژوهشگران دیگر در عرصه ی پژوهش در علوم بلاغی گردد .

تلاش برای دستیابی به مفاهیم بلند قرآن‌کریم‌،‌یکی از ضرورت‌های مسلم برای هر مفسر یا مترجمی است که انس با قرآن دارد‌؛‌مفاهیمی که در قالب الفاظ ریخته شده‌،‌الفاظی که در ورای آن‌ها معانی شگفتی نهفته است‌.استفاده از معنای مجازی در ادبیات پیش از نزول قرآن هم رایج بوده ، در اشعار جاهلی نمونه‌های زیادی از آن دیده می‌شود به‌خاطر این‌که مجاز یکی از ابزار زیباسازی کلام است و متکلم برای این‌که سخنش تأثیر و نفوذ بیشتری در مخاطب داشته باشد از این شیوه استفاده می‌کند‌ ‌و ظاهرا در تمام زبان‌های دنیا مشابه آن وجود دارد‌ و قرآن کریم هم که به زبان عربی نازل شد‌‌،‌‌منبع آرایه‌های زبان عربی به‌شمار می‌رود و از شیوه مجاز و زیبا‌سازی کلام بیش از هر سخن دیگری بهره برده است ما را بر آن داشته است تا جهت درک و فهم بهتر از واژه‌های موجود در قرآن و تعبیرات معنایی آن‌،‌وارد بحث مجاز شویم و به اندازه وسعت علمی خودمان از این اقیانوس بی‌پایان سیراب گردیم و در صدد یافتن جوابی برای این سوالات باشیم که‌‌: -آیا فقط می‌توان به دیدگاه‌های موافقین و مخالفین مجاز بسنده کرد و یا این‌که می‌توان از مجموع نظرات آن‌ها به یک نظر تلفیقی جدیدی دست یافت‌؟-آیا مجاز همانند نحو عربی تابع قواعد و قوانین خاصی است که بتوان با استناد به آن‌،‌رأی قطعی در مورد یک جمله صادر کرد و یا این‌که پایگاه آن ذوق است و مطابق با ذوق سلیم باید به یک نتیجه دست یافت‌؟-نقش مجاز در دستیابی به مفاهیم سوره آل‌عمران و نساء تا چه حد می‌تواند موثر باشد‌؟در این پژوهش که نحوه جمع‌آوری اطلاعات از کتاب‌ها و مقالات به‌صورت فیش‌برداری می‌باشد و با روش توصیفی-‌‌ تحلیلی انجام شده مجازات و انواع آن‌ها در دو سوره آل‌عمران و نساء بررسی شده است‌.