جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعاتی که تلاش دارند بر مبنای متون دینی وارد نظریه‏پردازی در حوزه علوم اجتماعی شوند، در ظاهر هویتی دوگانه دارند که حضور نظریه‌ها و مفاهیم علوم اجتماعی در آنها پررنگ است. مسئله اصلی این نوشتار، بررسی چگونگی تعامل مطالعات دینی، به محوریت قرآن، با نظریه‌ها و مفاهیم علوم اجتماعی است. برای دستیابی به این امر، دو نمونه از آثار تحقیقی به مثابه دو شیوه از کاربست نظریه‌های علوم اجتماعی در مطالعات قرآنی/ دینی بررسی و ارزیابی می‏شود. این امر، نیازمند یک روش تحلیلی قیاسی ـ استقرایی مقایسه‌‌ای است که با تکیه بر الگوی نظریه‌سازی در علوم اجتماعی انجام می‌شود. نتیجه ارزیابی نمونه‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین کاربست مثبت رجوع به نظریه‌های علوم اجتماعی در مطالعات قرآنی/ دینی، غنی‌سازی پرسش‌های تحقیق و کمک به استنطاق از قرآن در راستای ارائه نظریه‌های بنیادین قرآنی است. همچنین مهم‌ترین آسیب، تحمیل آرای بیرونی بر قرآن و متون دینی است.

بررسی نقشی که آموزه‌های اسلامی می‌توانند در ارائة مفاهیم و گزاره‌ها و الگوهای نظری به قلمرو علوم اجتماعی داشته باشند و همچنین روش‌های معتبر دستیابی به این عناصر، دو محور شایان توجه، اما مورد غفلت، در بحث‌های پردامنة ناظر به جایگاه آموزه‌های اسلامی در علوم اجتماعی هستند. این مقاله، در پی شناخت ظرفیتی که (راهبرد ترکیبی) تحلیل محتوای کیفی برای استخراج تحلیل‌های اجتماعی قرآن و تأمین روایی بین‌رشته‌ای تحلیل‌ها دارد، کوشیده است اجزا، مراحل و ضوابط اجرای روش (و راهبرد) یاد شده و معیارهای روایی و پایایی آن را، در کنار اقدام‌ها و تدبیرهایی ترسیم و معرفی کند که در مسیر به‌کارگیری آن در استخراج دیدگاهها و تحلیل‌های اجتماعیِ قرآن و اعتبار یافتن این دیدگاهها و تحلیلها در علوم اسلامی و اجتماعی، اتخاذ شده‌اند. بدین شکل، این مقاله، روش (و راهبرد) یاد شده را، به شکلی کاربردی، به تحقیقات بین­رشته‌ای متن‌محور در علوم اسلامی و اجتماعی، معرفی می‌کند. و نوعی دستورالعمل اجرایی را برای پژوهشهایی ارائه می‌دهد که در این عرصه و، به‌ویژه، در راستای استخراج دیدگاههای اجتماعی متون مقدس اسلامی، طراحی و اجرا می‌شوند

از اصول معاشرت، معاشرت بر مدار «معروف» است. معروف، هر کاری است که به دید عقل و نقل، نیکو و زیبا باشد و منکَر هر کاری است که نزد عقل و نقل ناشناخته باشد. معروف، همه اموری را که عنوان‌هایی مانند خیر، صلاح، فلاح، جمیل و حَسَن بر آنها منطبق‌اند، دربرمی‌گیرد و با همین معیار، اموری که عنوان‌هایی مانند شرّ، فساد و قبیح بر آنها منطبق‌اند، منکَرند. معاشرتِ معروف‌مدار معنایی‌ گسترده‌تر از قانونمداری‌ و عدل‌گرایی‌ دارد و افزون بر رعایت حق‌ قانونی‌ و عادلانه، کارهای‌ متعالی اخلاقی‌‌ را نیز دربرمی‌گیرد. در قرآن کریم، معروف‌مداری در مصادیقی از معاشرت یاد شده است: در معاشرت با همه مردم؛ با پدر و مادر؛ با زنان؛ با اقشار آسیب‌پذیر؛ در سخن گفتن؛ در وصیت؛ در قصاص و دیه.

پژوهش حاضر با نگاهی تطبیقی به بررسی واژه «ذَرَأ» در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی پرداخته است و با رویکردی تاریخی بر ریشه­شناسی این واژه در زبان­های عربی، عبری، سریانی و آرامی متمرکز شده­ است. یک تحلیل ریشه­شناختی در تبیین برخی الگو­های حاکم بر ابدال­ها و پدیده­های آواشناختی میان زبان­های پیش­گفته سودمند است. این تحلیل ارتباط میان صورت­های «ذَرْء» و «ذَرْو» را و نیز ابدال همخوان­ عبری «ה» (هِه) به صامت­های همزه و واو را در زبان عربی توضیح می­دهد. هم‌چنین این پژوهش نشان می­دهد که استعاره مفهومی «آدمیان، خرمن هستند» در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی به کار رفته است. در استعاره فوق حوزه مبدأ، خرمن و حوزه مقصد، آدمیان هستند. هم‌چنین سویه مورد تأکید، اشتمال بر دو بخش سَره و ناسره یا ارزشمند و بی­ارزش است. بنا بر پژوهش حاضر، متون مقدس پیش­گفته متناسب با جهان­بینی مخاطبان نخستین خود برای بیان موثر آن دسته از مقاصد و آموزه­های تربیتی و فرهنگی که به امور انتزاعی مرتبط هستند از زبان استعاری بهره برده­اند. توجه نکردن به این زبان و ویژگی­های آن می­تواند مفسران را گرفتار مفاهیم جاافتاده­ای کند که در طی سده­ها در تفاسیر تکرار شده­اند و یا اساساً در سده­های بعدی در جهان اسلام شکل گرفته­اند.

موضوع اخلاق و اهمیت و نقش آن در سعادت انسان بر کمتر کسی پوشیده و پنهان است به دلیل همین اهمیت و نقش سازندۀ اخلاق است که همة مکاتب فلسفی اعم از مکاتب الهی و مادی نوعی روش و سبک اخلاقی و فلسفۀ اخلاق دارند. وجه مشترک‌ این مکاتب‌ این است که فلسفۀ اخلاق و سبک زندگانی اخلاقی در نظر آنها، متمایز و گاهی متفاوت از زندگانی معنوی و دینی است،‌ این تفاوت در مواردی به حدی است که منجر به جدایی دین از اخلاق شده است، چنانکه در اخلاق ارسطویی وکلاً اخلاق یونانی و اخلاق نزد ماکیاول، کانت و نوع متفکران مغرب زمین مشاهده می‌‌شود. لیکن از آنجا که اولاً: جوهر و ذات ادیان الهی یکی و از یک منبع و آبشخور مایه گرفته است و اگر تفاوتی در آنها دیده می‌‌شود، ناشی از شریعت است که خود تابع شرایط زمانی و مکانی است و ثانیاً: احکام و دستورات اخلاقی و سبک زندگی اخلاقی با قوانین و احکام دینی در ادیان الهی یکی است و اخلاق جدا و مستقل از دین وجود ندارد؛ بر آن شدیم تا اصول اخلاقی مطرح در ادیان الهی(آیین یهود، مسیحیت و اسلام) را بررسی کنیم و در‌ این پژوهش به نکات ارزنده‌ای دست یافتیم که حاکی از قرابت و همسویی فرامین اخلاقی در‌ این ادیان الهی است. امید است دیگر پژوهشگران دربارة زوایای دیگر ابعاد اخلاقی در ادیان ابراهیمی تحقیق کنند. روش به کار رفته در ‌ این مقاله، روش کتابخانه‌ای( یا جمع‌آوری اطلاعات) و بهره بردن از متود توصیفی و تحلیلی است

دکتر یوسف قرضاوى، یکى از دانشمندان بزرگ جهان اسلام است که توانسته است در اکثر عرصه هاى علوم اسلامى، با شیواترین بیان و عمیق ترین مطالب قلم بزند و به پاسخ چالش هاى فراروى جوامع معاصر اسلامى بپردازد. یکى از آن موارد، علوم قرآنى است که عده اى از روشن فکران مسلمان، بدون توجه به مبادى لازم، در آن وارد گشته و خود و دیگران را به انحراف کشانده اند. کتاب چگونه با قرآن تعامل ورزیم، نشانه اى از کوشش خالصانه ایشان است. این کتاب در کشورهاى مختلف چاپ شده و مشتمل بر حدود 470 صفحه و داراى چهار باب به شرح ذیل است: باب اول: ویژگیهاى قرآن و مقاصد آن; باب دوم: نحوه تعامل با قرآن از نظر حفظ، تلاوت و گوش دادن به آن; باب سوم: نحوه تعامل با قرآن از منظر درک و تفسیر آن; باب چهارم: نحوه تعامل با قرآن از نظر پیروى و تبلیغ آن. ولى مهم ترین باب آن، باب سوم است که بیش از دویست صفحه را به خود اختصاص داده است. این باب داراى چهار فصل است که در این مقاله تلاش مى شود خلاصه اى از این فصل ها براى خوانندگان محترم ارائه گردد.

اسلوب عربی نظریه شنقیطی است که به عنوان جایگزین مجاز در قرآن مطرح شده است. اسلوب در لغت به معنای راه و روش و در اصطلاح راه­هایی است که عرب زبانان در قالب آن، مقاصد خود را بیان می­کنند. شنقیطی دو خصوصیت حقیقی بودن و عدم نفی را در تعریف اسلوب عربی، بدون دلیل لحاظ کرده است. او این اصطلاح را از علمای بلاغت گرفته و در مقابل مجاز به کار برده است. وی اسلوب را به دو قسمِ بدون قرینه و نیازمند قرینه تقسیم کرده و استعمال عربی، ادعای نفی کنندگان مجاز و حقیقت عرفیه را به عنوان دلیل بر آن گرفته است. ادعای شنقیطی در مورد اسلوب، دارای نقدهای مختلفی است. عدم تعریف و بیان معیار برای تشخیص اسلوب و عدم دلیل، همچنین مصادره به مطلوب و نزاع لفظی از جمله اشکالات است. این نظریه در زمینه تفسیر قرآن، نمی­تواند تفسیر جامعی از همه آیات ارائه دهد و با بلاغت قرآن منافات دارد همچنین تبیین آیات الهی را در پایین­ترین سطح معنا قرار می­دهد.

بدیهی است که قرآن کتاب زندگی مسلمانان است و بر تمام فرهنگ و ادبیات اسلامی تأثیر فراوان داشته است. یکی از بزرگ‌ترین ادب آموختگان قرآنی مولانا جلال الدین مولوی بلخی است و اثر برجستۀ وی مثنوی هم آنچنان سرشار از مفاهیم و تعالیم فعال نیست قرآنی و عرفانی است که آن را قرآن فارسی می‌نامند. در این مقاله برآنیم که از رویکرد استعاره‌های مفهومی وعرفانی به مقایسه و تحلیل در قرآن و مثنوی بپردازیم. بر این اساس در پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی معنا شناختی استعاره‌های جزء اول و و دفتر اول مثنوی مولوی پرداخته شده است. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی با رویکرد تطبیقی است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که استعارات مفهومی به کار رفته در قرآن کریم در جزء اول قرآن در مورد موضوعاتی از قبیل زندگی دنیوی و راهنمایی بشر و تأثیرپذیری دل می‌باشد. در مثنوی نیز استعارات مفهومی در حیطه مفاهیم عرفانی و سیر و سلوک در راه رسیدن به معشوق اصلی می‌باشد که غالباً با مفاهیم مرتبط با عاشقی همانند آتش و دل و نی و غیره بیان شده است. در مجموع می‌توان گفت وجه مشترک استعارات مفهومی قرآن کریم و مثنوی معنوی در بخش‌های بررسی شده «دل» است.

مقاله بررسى و مقایسه چهار ترجمه انگلیسى قرآن کریم، با بررسى ترجمه سوره مریم در هر یک از چهار ترجمه آرتور جى. آربرى (Arthur J. Arberry)، پیکتهال (Marmaduke Pickthal)، میر احمد على ( (S. V. Mir Ahmad Ali) و عبدالله یوسف على (Abdullah Yusuf Ali) به مقایسه ترجمه ها مى پردازد. این مقاله با بیان ده نکته اساسى و یک نتیجه گیرى در مورد استفاده از ترجمه ها به پایان مى رسد.

از کارآمدترین روشهاى تربیتى که در قرآن و سیره پیشوایان دینى آمده، روش عبرت است. عبرت حالتى است که در اثر برخورد با امورى ظاهرى و مشهود، براى انسان پدید مى آید و به معرفتى باطنى و غیر مشهود منتهى مى شود. به این حالت، اگرچه روش نمى گویند ولى با توجه به عامل ایجادکننده آن، جنبه روشى پیدا مى کند. تشابه زندگى انسانها و اقوام و ملل مختلف با یکدیگر، حسابگرى و اندیشهورزى و نیز تأثیرپذیرى انسان، مبانى این روش را تشکیل مى دهند; یعنى در اثر تعامل این ویژگیها با یکدیگر، حالت عبرت پدید مى آید. دست یابى به بینش، بهره مندى از تجارب دیگران، مصونیت نسبى از خطا و درنهایت استفاده بهینه از باقیمانده عمر، از پیامدهاى تربیتى و آثار عبرت است. از منابع عبرت، مى توان به حوادث و تحولات تاریخى، سرگذشت اقوام و ملل، شگفتیهاى خلقت، حیات و مرگ تمدنها، عظمت و انحطاط دولتها، تجربیات اولیه خود انسان و در یک کلام، دنیا و سنتهاى حاکم بر آن اشاره کرد.