جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کاوه بهبهانی : شاید به طور کلی و استعجالی بتوان مفسران نیچه را در چهار گروه جای داد: اولاً شارحان آلمانی نیچه، یعنی کسانی مانند کارل یاسپرس و مارتین هایدگر. دوم شارحان “پسامدرن” نیچه مانند میشل فوکو (که البته خود را پسامدرن نمی دانست) و ژیل دلوز. سوم شارحانی که به جریان موسوم به چپِ نو تعلق دارند و از مرده‌ریگ نیچه بهره ‌می‌گیرند. و چهارم شارحان انگلیسی زبانِ اندیشۀ نیچه. (کسانی مانند آرتور دَنتو، ریچارد شاخت، رابرت سولومون، کَتلین هیگینز، مادمِری کلارک و بسیاری دیگر که تبارِ‌شان می‌رسد به والتر کاوفمان، مترجم نام‌بردارِ آثار نیچه به زبان انگلیسی). دورۀ پیشِ رو درآمدی است بر اندیشۀ نیچه از چشم انداز شارحان انگلیسی زبان‌اش و از میان فیلسوفان انگلیسی زبان بیشتر بر آثار و نوشته‌های دو تن تکیه دارد: رابرت سولومونِ فقید و همسر به قول خودِ او دوست داشتنی‌اش کتی هیگینز که هر دو مورخ فلسفۀ غرب و متخصص اگزیستانسیالیست‌ها و به طورِ خاص نیچه هستند. شوربختانه آثار نیچه پژوهانه آن‌ها هنوز به فارسی برگردانده نشده است. این دوره سال گذشته و در پنج جلسه برگزار شد.

حسام سلامت: در میان متفکرانی که سنت مارکسیستی را از حیث نظری (و عملی) عمیقاً متحول ساختند، آنتونیو گرامشی بی‌شک جایگاه تعیین‌کننده‌ای دارد و سهم سرنوشت‌سازی ایفا کرده است. مداخلات گرامشی، به ویژه آنهایی که بعدها در قالب «دفترهای زندان» منتشر شد، مختصات تفکر مارکسیستی را عمیقاً دگرگون ساخت. این مداخلات را اما باید در متن گفتگوی صریح و ضمنی گرامشی با دیگر سنت‌های مارکسیستی فهمید. از این رو در سه جلسه‌ی نخست نشست‌های «مارکسیسم، سیاست و فرهنگ: مقدمه‌ای بر خوانش آنتونیو گرامشی»، کوشیده‌ام اهم پروبلماتیک‌های چهار سنت مارکسیسم روسی، سوسیال دموکراسی آلمانی، سوسیالیسم فرانسوی و کمونیسم ایتالیایی را به اختصار به بحث بگذارم. در سه جلسه‌ی باقیمانده، مداخلات خود گرامشی پیرامون این پروبلماتیک‌ها و بداعت‌های تحلیلی وی در به‌دست‌دادن صورت‌بندی خلاقانه‌ای از «استراتژی سوسیالیستی» مطرح شده است. این جلسات در بهار ۹۴ به همت انجمن علمی جامعه‌شناسی دانشکده‌ی علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. همینجا از دوستان انجمن بابت فرصتی که در اختیار من گذاشتند تا ایده‌هایم را به بحث بگذارم، تشکر می‌کنم.

درس گفتار حاضر تدریس کتاب چیستی علم(درآمدی بر مکاتب علم شناسی فلسفی) آلن چالمرز است که توسط جناب دکتر مهدی ناظمی در فضای تلگرام تهیه شده است. چیستی علم درآمدی است ساده و روزآمد به نظریات جدید علم‌شناسی فلسفی؛ و تا آنجاکه امکان داشته، فارغ از اصطلاحات پیچیده است. توفیق فوق‌العاده آن سبب شده به زبانهای ایتالیایی، اسپانیولی، هلندی، یونانی و چینی ترجمه شود. نظریه‌های جدید در فلسفه علم به طور موفقیت‌آمیزی تلّقی متعارف و سنتی از علم را مورد تحدّی و چالش قرار داده‌اند. موافق تلّقی سنتی، نظریه‌های علمی از مشاهده و آزمایش اخذ می‌شوند و بدین ترتیب می‌توان آنها را توجیه و تصدیق کرد. تحولات اخیر در فلسفه علم نشان داده‌اند که این تلقی بسیار رایج از ماهیت علم کاملا بر خطاست؛ تلّقی‌ای که هنوز در بیشتر علوم اجتماعی معصر نافذ و رایج است و اغلب نتایج مضر و ویرانگری دارد. کاستیها و خام‌اندیشسهای نظریه‌های تجربه‌گرایانه در این کتاب به زبانی ساده تشریح شده و تلاشهای جدید برای بهبود و یاجایگزینی آنها به طور مبسوط توصیف و ارزیابی شده است.

ایده‌آالیسم آلمانی، نام جنبشی در فلسفۀ آلمان است که در دهۀ هشتاد سدۀ هجدهم میلادی آغاز و در دهۀ چهل سدۀ نوزدهم پایان یافت. مشهورترین نمایندگان این جنبش، کانت، فیشته، شلینگ، و هگل هستند. هرچند تفاوت‌های بزرگی میان این چهره‌هاست، اما همگی در پذیرش ایده‌آلیسم، مشترکند. ایده‌آلیسم آلمانی برخلاف نامی که دارد واقعیت عالم مدرن را بیان می‌کند. فیلسوفان این دوره از تاریخ تفکر مانند جغد مینروا بر روی خرابه‌های ویران شده، پرواز کردند. دورانی که واقعیت توسط هیوم دست‌نیافتنی شده بود و متافیزیک گذشته دیگر پاسخ‌گوی سؤالات جدید مطرح‌شده نبود، عالم تفکر برای استبقای خویش نیازمند طرحی جدید بود. طرحی که با کانت آغاز شد و همو ستون‌های اصلی آن را بنا کرد. کانت در این طرح جدید با گذر از متافیزیک گذشتگان، متافیزیک جدیدی بنا کرد. در این نگرش دیگر بحث انطباق عالم خارج و عالم ذهن مطرح نبود، بلکه سوژه با توجه به امکاناتی که دارد خود جهان بیرون را شهود می‌کند. این طرح توسط فیخته و شلینگ رشد پیدا می‌کند، عنصر سوژه و من استعلایی در آن پروارنده می شود و با هگل به اوج خود می رسد. برای فهم زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، فهم ایده‌آل‌های آلمانی ضروری است. درس‌گفتارهای ایده‌آلیسم آلمانی ترم اول درس های دکتر سیدحمید طالب‌زاده در مجمع عالی حکمت اسلامی قم در سال ۱۳۸۹ است. تخصص دکتر طالب‌زاده در فلسفۀ اسلامی و غرب و مکان ایراد درس‌ها باب بسیاری بحث‌های تطبیقی مفید را گشوده است.