جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با آن كه سالها از ظهور اسلام به عنوان يك مكتب الهی جريان نيرومند عقيدتی و سياسی می گذرد و گزارشهای متعدد و متنوعی از آن تهيه و در دسترس نسلهای پس از صدر اسلام قرار گرفته است، اما همچنان ابرهای تيره، فضای جريانات مكه و مدينه آن روزگار را پوشانيده است كه البته گستره ای فرونتر از تصور ما را در بر می گيرد. ما بر آن نيستيم كه عوامل اين تيرگی و مجهول ماندن را بررسی كنيم، كه خود، بحث مهم و مستقلی است، بلكه صرفا اشاره ای بر آنچه گذشته است خواهيم داشت. بی ترديد اگر نكات مبهم و ناشناخته تاريخ صدر اسلام و منقولات تاريخی صحيح و سقيم از همه باز شناخته شود، ارزش فراوانی خواهد داشت و فصل جديد را در برخورد با آن گزارشها به روي ما می گشايد. به عنوان نمونه، اگر اطلاعات كاملی از برخورد افراد، اعم از مشركان و مومنان و منافقان، نسبت به دعوت پيامبر اكرم صلی الله عليه و آله و موضع گيری های آنان به دست آوريم و پيروان واقعی آن حضرت را از دشمنانش باز شناسيم، از يك سو، گرايش های فكری و باورهای مذهبی گروههای زيادی از مسلمانان تغيير خواهد كرد و از سوی ديگر، به عنوان تجربه ای گويا فرا راه آينده مسلمانان قرار خواهد گرفت. همگونی حوادث سالهای اخير انقلاب اسلامی در ايران با جريانهای صدر اسلام، بيانگر اهميت دانستن و به كار بستن تجربه های گذشته است و يكی از آن تجربه ها رويارويی با جريان مرموز و خطرناك نفاق است. بنابراين، شناختن ويژگيها، اهداف و خط مشی آنها راهگشای جامعه كنونی خواهد بود.

بدون تردید امروز وحدت میان امت اسلامی که اعم از ملتها و دولتهای اسلامی است، از ضروری ترین نیازهای مسلمانان در برابر دشمنان قسم خورده به ویژه استکبار جهانی و صهیونیسم بین المللی به شمار می رود. هم اکنون در کشورهای اسلامی شاهد وحشتناک ترین و تأسف بارترین صحنه قتل عام مسلمانان توسط یکدیگر که با توطئه ها و نقشه های دشمنان طراحی و به دست مزدوران تکفیری در جریان است، می باشیم. یقیناً این تلاش دشمنان در راستای مقابله و ترس از موج بیداری اسلامی است که منطقه را فرا گرفته و می رود تا تمدن اسلامی را احیا و جهان تشنه معنویت حقیقی را سیراب سازد. رهبران مذهبی و عالمان دینی، در راس آنان امام امت(ره) و مقام معظم رهبری در طول بیش از سه دهه بعد از انقلاب همواره تلاش و همت خود را برای تحقق آرمان وحدت امت اسلامی و تقریب بین مذاهب مصروف داشته اند و به شکرانه الهی این تلاشها ثمرات ارزشمند فراوانی داشته است که از جمله شیرین ترین آنها، نفرت جهان اسلام از قدرتهای استکباری و آغاز نهضت بیداری اسلامی در منطقه می باشد. در این مقاله نویسنده سعی نمود با توجه به حجم و ظرفیت مقاله و بضاعت علمی، اهتمام ویژه مقام معظم رهبری برای ایجاد وحدت و تقریب مذاهب اسلامی را که ناشی از دغدغه های ایشان در خصوص سرنوشت مسلمانان است، ترسیم نموده و تدابیر و رهنمودهای ایشان را مطرح و مورد بررسی قرار دهد. از این رو در این نوشتار مباحثی همچون مفهوم و مقصود از وحدت، ضرورت و اهمیت تقریب مذاهب، راهبردها و راهکارهای تحقق وحدت، موانع تقریب، ظرفیتهای جهان اسلام، راهبرد و اهداف دشمن در تعمیق اختلاف، وظیفه طیفهای مختلف جوامع اسلامی و ... مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

غیرت در لغت به معنای نفرت طبیعی از مشارکت غیر،در کاری که محبوب شخص است،می باشد و اصطلاحاً به تلاش در جهت محافظت از چیزهایی گفته می شود که حفظ و حراست از آنها،ضروری به نظر می آید.غیرت در دیدگاه دین مبین اسلام شامل دو نوع ممدوح و مذموم می شود که برای هرکدام تعاریف و تقسیماتی در آیات و روایات ذکر شده است.با وجود اینکه لغت غیرت در قرآن کریم نیامده اما در آیات و روایات فراوانی مورد تأیید و تمجید واقع شده است، محدثین شیعه و سنی در کتب روایی خود در مورد غیرت،ابواب مخصوصی باز کرده اند و روایات مربوط را درآن ابواب جمع کرده اند.از جمله شواهد ارجمندی این صفت آن است که به عنوان وصفی از اوصاف حسنای الهی(غیور) قرار گرفته است.منشأ غیرت عبارت از شجاعت است و راهکارهای علمی و عملی تقویت غیرت در فرد و اجتماع عبارتند از:مطالعه و تدبر در آثار و فواید غیرت،تقویت منشأ غیرت،همنشینی با نیکان و غیرتمندان.آثار و دستاوردهای غیرت فراوان می باشد که از جمله آنها می توان به تحقق فواید ،آثار و نتایج دین در شخص و جامعه،حفظ پاکی وعفت و...اشاره کرد.فضیلت اخلاقی غیرت در تمامی اقسامش در صورتی محقق است که در حد اعتدال باشد،در غیر اینصورت،حالت افراطی یا تفریطی آن،غیرت دینی نبوده،بلکه خود رذیله ای از رذائل است.از مسائل شایان توجه این است که در عصر حاضر این مقوله کم رنگ شده و گاهی کاملا از یادها رفته است، بنابر این،پرداختن به این موضوع و ترویج و تبیین آن را لازم می نماید.کلید واژه ها:غیرت، حمیت،عصبیت،ممدوح،مذموم.

تفسیر «الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل» ترجمه تفسیر نمونه است. این تفسیر با تجدید نظر جزئی و تکمیل مسانید و ارجاعات آن، به شیوه نوین ارائه شده است و تفسیری کامل و شامل تمام قرآن است که با ویژگی عصری و اجتماعی. و متناسب با نیازها و پرسشهای زمانه، پیام قرآن را تبیین کرده است. از مباحث فنی و کلاسیک ادبی پرهیز نموده و جلوه دیگر آن، گرایش به جنبه‌های هدایتی و تربیتی است که مؤلفان آن را تعقیب کرده‌اند. این تفسیر در کنار تفسیر گرانسنگ المیزان، می‌تواند خلا عدم وجود تفاسیر شیعی عربی را در کشورهای عرب زبان پر نماید و سبب آشنایی بیشتر اهل سنت با دیدگاههای نوین شیعه و اهل بیت علیه‌السّلام گردد. مفسر در مقدمه خود، هدف از تالیف این تفسیر را چنین بیان می‌دارد: «هر عصری ویژگیها، ضرورت‌ها و تقاضاهایی دارد که از دگرگون شدن وضع زمان، و پیدا شدن مسائل جدید و مفاهیم تازه در عرصه زندگی سرچشمه می‌گیرد، همچنین هر عصر، مشکلات و پیچیدگی‌ها و گرفتاری‌های مخصوص خود را دارد، که آن نیز از دگرگونی اجتماعات و فرهنگ‌ها، که لازمه تحول زندگی و گذشت زمان است، نشات می‌گیرد. افراد پیروز و موفق آنهایی هستند که هم آن نیازها و تقاضاها و هم این مشکلات و گرفتاریها را که مجموع آنها را «مسائل عصر» می‌توان نامید درک می‌کنند. گام دیگر استنباط نیازها و تقاضاهای ویژه این زمان، از اصول کلی اسلام می‌باشد. این تفسیر بر اساس دو هدف فوق نگارش یافته است. الامثل، در روش ارائه مطالب و تحلیل و ذکر وجوه و احتمالات متاثر از تفاسیری چون المیزان و تفسیر مراغی است. شیوه ذکر مطالب چنین است که در آغاز، پس از بیان نکات کلی و عام در هر سوره، از قبیل نام، مکی یا مدنی بودن، عدد آیات و ویژگیهای آن، به فضای حاکم بر سوره، سبک و سیاق موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره می‌شود، آنگاه به مضمون آیه پرداخته و با روش بیانی و تحلیلی در تفسیر، با عباراتی روان و سبک عربی امروزی، مسائل زندگی و هدایت انسان تشریح می‌گردد. ذیل هر آیه با عنوان «بحث» موضوع متناسب با آن را مطرح می‌نماید. موضوعاتی از قبیل، ربا، حقوق زن، آفرینش انسان، و... مفسر در هر مقطع به دنبال آن است که با بیان معانی کلمات و تبیین درست آیه، فهم صحیحی از قرآن به خواننده ارائه دهد و در این مقصود از نقل حدیث، اسباب النزول، قصه‌های تاریخی و مسائل علمی کمک می‌گیرد. در بیان احکام نیز، به حد آیات قرآنی اکتفا کرده و در کنار آن به اسرار و حکمتهای احکام الهی اشاره دارد. در نقل قصه‌های تاریخی تلاش نموده از اسرائیلیات پرهیز نماید. مفسر و همکاران عنایت دارند تا آیاتی را که مربوط به آفرینش انسان، حیوان، آسمانها، زمین و جهان طبیعت است، تفسیر علمی کنند و در آیاتی که احتمالا اشاره‌هایی به نظریات و اکتشافات جدید دارد، آن آیات را منطبق سازند. مانند ذیل سوره یونس آیه ۵ «هو الذی جعل الشمس ضیاء»، که راجع به کرویت زمین و حرکت خورشید و ماه بحث می‌نمایند. و ذیل آیه ۱ سوره انشقاق به نقل حدیثی از حضرت علی علیه‌السّلام و بیان اعجاز علمی آن می‌پردازند. گفته شد که این تفسیر، ترجمه عربی تفسیر نمونه می‌باشد، بنابراین مقدمه تفسیر شامل همان مطالبی است که ما در کتابشناسی تفسیر نمونه بیان کردیم. منابع آن نیز همان ۱۶ تفسیری است که ذکر شد. تنها تفاوت مهم «الامثل» با «نمونه» حذف ترجمه آیات است که بدلیل عربی بودن متن «الامثل» نیازی به آن نبود. از تفاوتهای جزئی دیگر انتقال برخی مطالب به پاورقی الامثل است، مانند آنجایی که بحث را به جلدهای دیگر ارجاع می‌دهد. باید اذعان داشت که ترجمه متن، ترجمه مناسبی بوده و مهمتر از آن توانسته است با بیان عربی روز و متداول، حس مترجم بودن را از بین ببرد و با مخاطب، ارتباط خوبی برقرار نماید. این امر ناشی از این است که مترجمان همگی مسلط بر دو زبان عربی و فارسی بوده‌اند و زبان اصلی اکثر آنها عربی بوده است. مترجمان این اثر آقایان محمد علی آذرشب، محمدرضا آل صادق، استاد اسد مولوی، شیخ مهدی انصاری، سید احمد قبانچی، شیخ هاشم صالحی، استاد خالد توفیق عیسی، استاد سید محمد هاشمی و استاد قصی هاشم فاخر، می‌باشند. فهرستی از مطالب مختلف کتاب، بر اساس ترتیب آیات در پایان هر جلد «الامثل»، یاری رسان محققان خواهد بود.

تفسیر «الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل» ترجمه تفسیر نمونه است. این تفسیر با تجدید نظر جزئی و تکمیل مسانید و ارجاعات آن، به شیوه نوین ارائه شده است و تفسیری کامل و شامل تمام قرآن است که با ویژگی عصری و اجتماعی. و متناسب با نیازها و پرسشهای زمانه، پیام قرآن را تبیین کرده است. از مباحث فنی و کلاسیک ادبی پرهیز نموده و جلوه دیگر آن، گرایش به جنبه‌های هدایتی و تربیتی است که مؤلفان آن را تعقیب کرده‌اند. این تفسیر در کنار تفسیر گرانسنگ المیزان، می‌تواند خلا عدم وجود تفاسیر شیعی عربی را در کشورهای عرب زبان پر نماید و سبب آشنایی بیشتر اهل سنت با دیدگاههای نوین شیعه و اهل بیت علیه‌السّلام گردد. مفسر در مقدمه خود، هدف از تالیف این تفسیر را چنین بیان می‌دارد: «هر عصری ویژگیها، ضرورت‌ها و تقاضاهایی دارد که از دگرگون شدن وضع زمان، و پیدا شدن مسائل جدید و مفاهیم تازه در عرصه زندگی سرچشمه می‌گیرد، همچنین هر عصر، مشکلات و پیچیدگی‌ها و گرفتاری‌های مخصوص خود را دارد، که آن نیز از دگرگونی اجتماعات و فرهنگ‌ها، که لازمه تحول زندگی و گذشت زمان است، نشات می‌گیرد. افراد پیروز و موفق آنهایی هستند که هم آن نیازها و تقاضاها و هم این مشکلات و گرفتاریها را که مجموع آنها را «مسائل عصر» می‌توان نامید درک می‌کنند. گام دیگر استنباط نیازها و تقاضاهای ویژه این زمان، از اصول کلی اسلام می‌باشد. این تفسیر بر اساس دو هدف فوق نگارش یافته است. الامثل، در روش ارائه مطالب و تحلیل و ذکر وجوه و احتمالات متاثر از تفاسیری چون المیزان و تفسیر مراغی است. شیوه ذکر مطالب چنین است که در آغاز، پس از بیان نکات کلی و عام در هر سوره، از قبیل نام، مکی یا مدنی بودن، عدد آیات و ویژگیهای آن، به فضای حاکم بر سوره، سبک و سیاق موضوعات مهم مطرح شده در سوره اشاره می‌شود، آنگاه به مضمون آیه پرداخته و با روش بیانی و تحلیلی در تفسیر، با عباراتی روان و سبک عربی امروزی، مسائل زندگی و هدایت انسان تشریح می‌گردد. ذیل هر آیه با عنوان «بحث» موضوع متناسب با آن را مطرح می‌نماید. موضوعاتی از قبیل، ربا، حقوق زن، آفرینش انسان، و... مفسر در هر مقطع به دنبال آن است که با بیان معانی کلمات و تبیین درست آیه، فهم صحیحی از قرآن به خواننده ارائه دهد و در این مقصود از نقل حدیث، اسباب النزول، قصه‌های تاریخی و مسائل علمی کمک می‌گیرد. در بیان احکام نیز، به حد آیات قرآنی اکتفا کرده و در کنار آن به اسرار و حکمتهای احکام الهی اشاره دارد. در نقل قصه‌های تاریخی تلاش نموده از اسرائیلیات پرهیز نماید. مفسر و همکاران عنایت دارند تا آیاتی را که مربوط به آفرینش انسان، حیوان، آسمانها، زمین و جهان طبیعت است، تفسیر علمی کنند و در آیاتی که احتمالا اشاره‌هایی به نظریات و اکتشافات جدید دارد، آن آیات را منطبق سازند. مانند ذیل سوره یونس آیه ۵ «هو الذی جعل الشمس ضیاء»، که راجع به کرویت زمین و حرکت خورشید و ماه بحث می‌نمایند. و ذیل آیه ۱ سوره انشقاق به نقل حدیثی از حضرت علی علیه‌السّلام و بیان اعجاز علمی آن می‌پردازند. گفته شد که این تفسیر، ترجمه عربی تفسیر نمونه می‌باشد، بنابراین مقدمه تفسیر شامل همان مطالبی است که ما در کتابشناسی تفسیر نمونه بیان کردیم. منابع آن نیز همان ۱۶ تفسیری است که ذکر شد. تنها تفاوت مهم «الامثل» با «نمونه» حذف ترجمه آیات است که بدلیل عربی بودن متن «الامثل» نیازی به آن نبود. از تفاوتهای جزئی دیگر انتقال برخی مطالب به پاورقی الامثل است، مانند آنجایی که بحث را به جلدهای دیگر ارجاع می‌دهد. باید اذعان داشت که ترجمه متن، ترجمه مناسبی بوده و مهمتر از آن توانسته است با بیان عربی روز و متداول، حس مترجم بودن را از بین ببرد و با مخاطب، ارتباط خوبی برقرار نماید. این امر ناشی از این است که مترجمان همگی مسلط بر دو زبان عربی و فارسی بوده‌اند و زبان اصلی اکثر آنها عربی بوده است. مترجمان این اثر آقایان محمد علی آذرشب، محمدرضا آل صادق، استاد اسد مولوی، شیخ مهدی انصاری، سید احمد قبانچی، شیخ هاشم صالحی، استاد خالد توفیق عیسی، استاد سید محمد هاشمی و استاد قصی هاشم فاخر، می‌باشند. فهرستی از مطالب مختلف کتاب، بر اساس ترتیب آیات در پایان هر جلد «الامثل»، یاری رسان محققان خواهد بود.

این مقاله گفتگویی با دکتر سید محمد ثقفی درباره جامعه شناسی عصر نزول وحی است. در این گفتگو ساختار اجتماعی مکه و مدینه در عصر نزول وحی ، سیستم فرهنگی - اقتصادی قریش ، انگیزه های مخالفت آنان با پیامبر، وجود تردید در فرهنگ جاهلی در میان روشنفکران عرب و حنفا، نظام مبتنی بر عصبیت ، میزان مدنیت مکه ، برخورد قرآن با فرهنگ جاهلی و مسائلی از این دست مورد بررسی قرار می گیرد.

مقدمة ابن خلدون کتابی نوشته شده از ابن خلدون است که در آن تاریخ اجتماعی و تاریخ اقتصادی جهان اسلام در سده ۸ و سده ۹ ق بررسی شده است. مقدمة ابن خلدون در حقیقت مقدمه کتاب العبر و دیوان المبتداء و الخبر فی تاريخ العرب و العجم و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر است. این کتاب بویژه به امور خراج، سیاست های مالی، نفوذ و مسکوکات و ادارات مربوط به آنها مانند دیوان ها پرداخته و آنها را روشن می کند. مقدمه ابن خلدون تنها در ابتدای سده ۱۹ م مورد توجه خاورشناسان قرار گرفت و در همان سده از این مرحله در گذشت و دیگر دانشمندان اروپا نیز آن را مورد پژوهش قرار دادند. برخی از مطالبی که در جلد اول به آنها پرداخته شده است: در فضیلت دانش تاریخ و تحقیق روشهاى آن و اشاره به اغلاط و اوهامى که مورخان را دست میدهد و یاد کردن برخى از علتهاى آن. در طبیعت اجتماع. درباره قسمت آباد و مسکون زمین و اشاره به برخى از آنچه در آن هست چون: دریاها و رودها و اقلیم‏ها درباره تأثیر هوا در اخلاق بشر. درباره غیبگویی، خط رمل، زایچه و تناسب اعداد درباره پادشاهان و جانشینان آنها. در اینکه هرگاه قوم عرب بر کشورهایى دست یابد بسرعت آن ممالک رو به ویرانى میروند. در اینکه پادشاهى و کشوردارى براى تازیان حاصل نمیشود مگر بشیوه دینى از قبیل پیامبرى یا ولایت یا بطور کلى بوسیله آثار بزرگ دینى. در اینکه دولتها هم مانند مردم عمرهاى طبیعى دارند. در حقیقت سلطنت و انواع آن‏. در معنى امامت و خلافت. در اختلاف نظر امت درباره احکام و شرایط منصب خلافت. در مذاهب شیعه درباره حکم امامت. در تحول و تبدیل خلافت به پادشاهى. درباره امور غیب‌ بینى و فالگزارى دولتها و ملتها و از «ملاحم» چکامه ‏هاى پیشگویى و کشف مفهوم جفر نیز گفتگو می‌ شود.

از آن‌جا که در مکاتب و مدارس گوناگون، عقل و به‌کارگیری آن مورد اختلاف است، در این جستار، به معرفی دیدگاه مدرسه کوفه درباره عقل و عقل‌گرایی بزرگان این مکتب پرداخته‌ایم. این تحقیق در دو بخش معرفی عقل و رویکردهای عقل‌گرایانه مکتب کوفه سامان یافته است. در بخش اول، مواردی هم‌چون جای‌گاه، حجیت، آثار، موانع، و قلمرو عقل بررسی شده است. در بخش دوم، شاخص‌های عقل‌گرایی که تجلی عقل در میان ائمه و اصحابشان در مدرسه کوفه است، در سه قسمت ائمه، ائمه و اصحاب آنان، اصحاب ائمه تبیین گردیده است. مواردی هم‌چون مناظره، پرسش و بررسی مطالب دینی، اخذ فروع از اصول، بررسی منقولات خلاف عقل و ردیه‌نویسی از جمله این شاخص‌هاست. این جستار به شیوه کتاب‌خانه‌ای و عمدتاً با احصا و استقرای روایات صورت گرفته است. گویای اهمیت عقل و اهتمام خاص به آن در عین خط قرمز داشتن و نیز گستردگی عملکرد عقل و شاخص‌های عقل‌گرایی در تعامل با وحی و در پرتو امامت‌پذیری اصحاب در مکتب کوفه است.