جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرح منطق مظفر، اثر آیت الله محقق سید کمال حیدری، شرحی به زبان عربی رسا بر کتاب المنطق علامه شیخ محمدرضا مظفر می‌باشد. کتاب «المنطق» از آغاز به‌عنوان یک متن درسی تألیف شده است و این شرح نیز در همین قالب، در سه جلد و حاوی شرح تمام کتاب المنطق می‌باشد؛ لذا متن آن بسیار سلیس و روان است و هیچ‌گونه دشواری در آن دیده نمی‌شود و در آن توضیحات مناسب و مورد نیاز ارائه شده است. جلد 3 درباره "الصناعات الخمس" بحث می کند

«المعونة فی الجدل» بحثی درباره جدل و مناظره است که توسط نویسنده ای توانمند در جدل و مناظره نگاشته شده است. در مقدمه کتاب ابتدا اشاره ای به زندگی نویسنده کتاب، ابواسحاق شیرازی شده است و استادان و شاگردان وی را معرفی کرده است. همچنین در ادامه در مقدمه کتاب به آثاری که وی نگاشته نیز اشاره ای کوتاه داشته است. این کتاب بر اساس تنها نسخه خطی منحصر به فرد کتاب موجود در کتابخانه گوته آلمان که به شماره ثبت 1183 نگهداری می شود تصحیح شده است. این نسخه در 54 برگ نوشته شده و درباره عنوان و نام مولف آن نوشته شده: «کتاب المعونة فی الجدل تصنیف الشیخ الامام الاجل الاواحد ابی اسحاق ابراهیم بن علی بن یوسف الفیروزی المعروف بالشیرازی». در ادامه باید گفت جدل ترجمه کلمه (دیالکتیک) است، مرکب از دو جزء دیا و لکتیکون و به مفهوم گفتار می باشد. در قیاس جدلی احراز حق یا اثبات باطل مد نظر نیست، بلکه الزام طرف مقابل یا رفع الزام از خویش (خواه به حق باشد یا به باطل) مورد توجه است. بنابراین جدل عبارت است از بحث، پرسش و پاسخی که به نحوی خاص بین دو طرف برقرار می شود. بدین سان که یک طرف پیوسته از دیگری سوال می کند و عقیده او را درباره امری جویا می شود و طرف مقابل را به بررسی مطلب وا می دارد و از او می خواهد که به سوالات وی پاسخ دهد. دو طرف جدل عبارتند از سائل و مدافع. هدف از پرسش این است که سائل مدافع را وادار به تناقض گویی (جمع بین سلب و ایجاب) کند که علامت بارز کذب است. مبادی جدل دو دسته اند: یکی مشهورات و دیگری مسلمات. مشهورات قضایای معتقدی هستند که سبب اعتقاد به آنها شهرتشان میان همه است و مسلمات نیز قضایای معتقدی هستند که چه صادق باشند و چه کاذب و چه مشکوک به سبب توافق مردم و تسلیم در مقابل آنها، صادق هستند. اما این کتاب در چند باب نوشته شده که عبارتند از: بیان وجوه ادلة الشرع، وجوه الکلام علی الاستدلال الکتاب، الکلام علی الاستدلال بالسنة، الاعتراض علی الاستدلال بالاجماع، الکلام علی قول الواحد من صحابة، الکلام علی فحوی الخطاب، الکلام علی دلیل الخطاب، الکلام علی علی معنی الخطاب و هو القیاس، الکلام علی استصحاب الحال، ترجیح الظواهر و ترجیح المعانی.###

روش شناسی علوم را می توان از ویژگی های عصر جدید برشمرد و ادعا کرد که پیشرفت علوم تا حد درخور توجهی مرهون دقت نظر در روش هاست. علم کلام نیز همچون علوم دیگر از این قاعده مستثنا نیست و روش خاص خود را می طلبد. پژوهش در روش علم کلام به دو شیوة تاریخی و منطقی قابل انجام است و ما در این پژوهش بر اساس شیوة اول عمل می کنیم و به بررسی روش کلامی خواجه نصیرالدین طوسی در مقام اثبات عقاید می پردازیم. روش ما در این پژوهش، توصیفی تحلیلی و انتقادی است. بهره گیری از روش برهانی و جدلی در مقام اثبات و دفاع، دوری از روش تمثیلی و خطابی در این دو مقام و نیز استفاده از ظواهر محکمات قرآن و اخبار متواتر را می توان از مهم ترین یافته های پژوهش در روش کلامی خواجه دانست.

ابن سینا نظریه آراء محموده خویش را بر پایه تقسیم مبادی اقیسه و دقت در تداخل بین آنها، شناخت قوای انسان با تأکید بر عقل عملی و ارتباط‌های سه گانه آن با عقل نظری، بدن و نفوس اجرام سماوی و بررسی نقش آن در تولید مشهورات، و نیز روش شناسی در صناعت جدل به ویژه در مقایسه با برهان و توجه به جایگاه شهرت در فن جدل استوار ساخته است. آراء محموده از نظر ابن‌سینا مشهورات مطلقه‌ای هستند مانند «عدل خوب است» که عامه مردم با تکیه بر اذعان همگانی و متأثر از اسباب شهرت، آنها را بدیهی می‌انگارند و بدان‌ها جزمی در حد یقین دارند. این جایگاه، کارکرد مهمی درجهت مصالح اجتماعی به این قسم قضایا بخشیده است. از نظر ابن سینا تنها با آزمون فطرت عقل می‌توان خود را از اسباب شهرت فارغ انگاشت و آنگاه شک در آراء محموده و اولیات باب برهان را به عقل نظری عرضه داشت. در این شرایط عقل می‌یابد که قادر به تشکیک در آراء محموده هست ولی نمی‌تواند در اولیات عقلی شک کند و اینچنین جزم به آراء محموده از جزم به اولیات متمایز می‌گردد. البته ابن سینا صدق پذیری این قضایا را پذیرفته و بررسی آنها در باب برهان و حصول یقین نظری بدانها را میسر می‌داند. حاصل این دو نگاه شکل‌گیری دو سطح در اخلاق است. اخلاقی در سطح عامه مردم که از کلیات عقلی ناتوان هستند ولی به آراء محموده مانند اولیات یقین دارند. و اخلاقی شامل قضایای کلی یقینی معطوف به عمل در قلمرو عقل نظری که حکمت عملی ثابت و جاودانه را در سطح حکما رقم می‌زند.

در قرن بیستم، نقد ارزش فلسفی پارادایم دوارزشی به شکل گیری انگاره تخطی از اصل طرد شق ثالث و پیدایش دستگاه های منطقی غیراستاندارد از قبیل منطق چندارزشی و فازی انجامید. این انگاره در حالی شکل گرفت که اصل طرد شق ثالث در کنار دو اصل اینهمانی و امتناع تناقض از اصول اولی فکر محسوب می شد و تخطی از هر یک از آنها، به دلیل رابطه منطقی آنها با یکدیگر، مستلزم تخطی از دو اصل دیگر بود. اما آیا تخطی از اصول اینهمانی و امتناع تناقض امکان پذیر است؟ در غیر این صورت ادعای مدافعان منطق های چندارزشی و فازی مبنی بر تخطی از اصل طرد شق ثالث چگونه توجیه می شود؟ در این مقاله ابتدا به تبیین صورتبندی های مختلف اصول سه گانه فوق پرداخته، سپس ضمن قبول ناتوانی زبان دودویی در تبیین برخی پدیده ها و لزوم تاسیس زبان های چندارزشی و فازی برای پرداختن به مسایل علمی و فلسفی به بیان این نکته می پردازیم که اولا التزام به این زبان ها مانع التزام به اصول سه گانه یاد شده نیست، ثانیا ارسطو به عنوان اولین کسی که به طور مفصل و منسجم از دو اصل امتناع تناقض و طرد شق ثالث سخن گفته و از بنیانگذاران منطق و فلسفه بر پایه این اصول است امکان ابهام در قضایا و نیز وجود ارزش های میانی «تقریبا صادق» و «تقریبا کاذب» را پذیرفته و از آنها در فرایند تعیین ارزش گزاره ها استفاده کرده است. به علاوه وی در برخی موضوعات به زبان چندارزشی سخن گفته و در مواردی توسل به زبان دودویی در تبیین برخی حوادث را مورد نقد قرار داده است.

آنچه در پى مى آيد مرورى بر ديدگاه علامه طباطبائى (رحمه الله) در باره ارتباط ميان تعاليم وحيانى و استدلالات عقلانى است. بررسى زندگى اين بزرگ مرد نشان مى دهد كه وى توجه فراوانى به ارتباط و تطابق فلسفه با مذهب داشته است. وى پس از ترك تبريز (زادگاهش) به قصد عزيمت به قم و آغاز تدريس و تحقيق، تدريس فلسفه را بر ساير دروس ترجيح داد، بويژه آنكه در آن زمان، كلاس هاى سطح بالاى فلسفه در قم وجود نداشت. علاوه بر آن، با تشريح نظريه طباطبائى (رحمه الله) در زمينه نكات گوناگونى نظير دعوت قرآن به كاربرد شيوه عقلانى، استفاده او از اين شيوه در تفسير قرآن و تفسير خاص وى در مورد آيه ويژه اى در ارتباط با اهيمت منطق، مى توان روشن ساخت كه علامه طباطبائى (رحمه الله) تأكيد خاصى بر نقش فلسفه، منطق و استدلالات عقلانى در تفسير وحى دارد.

نگاه فلسفى به دین و تحلیل و تطبیق مدعیات و براهین آموزه‏هاى دینى، در حوزه فلسفه دین مطرح مى‏شود. یکى از مباحث مشترک فلسفه دین به معناى عام، خدا و براهین اثبات آن است که در میان آنها «برهان نظم» از این ویژگى برخوردار است که در دو حوزه مهم فکرى یعنى کلام اسلامى و الهیات مسیحیت به طور مشترک مورد توجه قرار گرفته است. در این نوشتار تلاش شده با کنکاش تحلیلى در مقدمات برهان به قصد تعیین ارزش منطقى و حد ادعا و قدر متیقن نتیجه‏اى که از مقدمات بالذات حاصل مى‏شود، جایگاه اصلى برهان نظم تبیین گردد. با مشخص شدن این مطلب که برهان نظم شرایط قیاسى که نتیجه یقینى، کلى و ضرورى دهد را ندارد به تبعیت از فیلسوفان اسلامى گفته شده که از آن مى‏توان به عنوان تأیید استبصارى بیشتر جهت برانگیختن تأمّل بر قدرت و استحکام خلقت که حاکى از علم و حکمت خالق است، استفاده کرد.