جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاريخ الفلاسفة، اثر طالیس ملیطی (طالس ملطی)، کتابی است با موضوع تاریخ فلسفه (فلسفه یونان) که سید عبدالله حسین، آن را از فرانسه به عربی ترجمه کرده است. در این اثر شاهد معرفی بیست‎وشش نفر از فیلسوفان یونان باستان از زمان طالیس (طالس) تا زنون (زینون) هستیم. کتاب، دارای مقدمه و محتوای مطالب ضمن فصول متعدد است. مترجم در مقدمه پس از خطبه‎ای که در آن حمد الهی کرده و بر پیامبر اسلام(ص) و خاندان ایشان(ع) درود ‎فرستاده، می‎نویسد: چون همت وزیر اعظم مصر (آن عزیز مفخم و صاحب عزّت والا که امثال کسری و قیصر از کار او عاجزند)، به احیای ممالک اسلامی و اخراج آنها از حوزه جهالت به حوزه دانش تعلق گرفت، تمام تلاشش را در این راه به‎کار گرفت و گروهی را به سرزمین‎های فرنگ فرستاد و آنان انبوهی از لغات و فنون و علوم فرنگیان را فراگرفتند و مترجمان همواره این علوم را ترجمه می‎کنند و من هم از کسانی هستم که فرانسوی را آموخته‎ام و ازاین‎رو سعی کردم همتم را در کسب رضایت او بگمارم و شروع به ترجمه تاریخ فلاسفه یونان کردم که در فرنگ کتاب مهمی است. وی متذکر می‎شود که در هنگام ترجمه این اثر، در مدرسه زبان‎ها در ازبکیه مشغول بوده است و در حل مشکلات کتاب و نوشتن ترجمه از مدیر آن مدرسه کمک می‎گرفته است. این ترجمه، همچنین به تصحیح مدرسین آنجا هم رسیده است. سید عبدالله حسین در بخش توضیح درباره طالس ملطی می‎نویسد: او در سال اول از المپیاد سی‎وپنج؛ یعنی ششصدوچهل سال قبل از میلاد مسیح به دنیا آمد (زیرا مدت زمانی المپیاد هر چهار سال یک بار بوده است) و در المپیاد پنجاه‎وهشت از دنیا رفت. وی نودودو سال عمر کرد. طالس از نوادگان قورموس بن اوجنور، از اهالی شهرهای صور شام بود و علت انتقال اجداد وی به ملط که بعدها زادگاه طالس شد، ظلم و ستم حاکمان آن شهرها بود. وی سپس به سفرهای علمی طالس، تولی منصب قضاوت در ملط، سفر به مصر، آموختن علوم متفاوت از قسیسین در آن دیار، به‎ویژه هندسه و ستاره‎شناسی و... می‎پردازد. طالس، پس از بازگشت از مصر به ملط، کنج عزلت گزید و درباره ستارگان و هیئت و... اندیشه کرد. وی همسری اختیار نکرد. البته برخی هم معتقدند وی در اواخر عمر همسری اختیار کرد. وی در علم هیئت تا جایی پیشرفت کرد که می‎توانست حدس بزند که چه سالی میوه‎های درختان بیشتر است و چه سالی قحطی خواهد آمد. وی در یک سال، تمامی میوه‎های زیتون را قبل از رسیدن روی درخت خرید و آن سال آن درختان بار فراوانی دادند. وی سود زیادی برد، ولی از آنجا که اهل طمع نبود آن سود را میان تمامی تاجران شهر ملیطه تقسیم کرد. طالس، همواره خدا را به‎خاطر سه چیز شکر می‎کرد: - اینکه خداوند وی را از ذوی‎العقول قرار داده، نه از بهائم؛ - اینکه مرد است، نه زن؛ - اینکه از رومیان است، نه از بربرها. از نظر طالس، عالم نه اول دارد و نه آخر [یعنی ازلی و ابدی است] و در تمامی زمان‎ها بر همین حالتی که الآن دارد بوده است. او از میان رومیان، اولین کسی است که قائل به غیر فانی بودن ارواح؛ یعنی ازلی و ابدی بودن آنها شده است. او معتقد بود، بزرگ‎ترین اشیا، مکان است؛ زیرا تمام موجودات را در بر گرفته است. قوی‎ترین انگیزه از نظر طالس، حاجت است؛ زیرا انسان برای برآورده ساختن حاجتش هر مشقتی را بر جان می‎خرد و سریع‎ترین اشیا، عقل است؛ زیرا در طرفة‎العینی می‎تواند دور جهان بچرخد. نویسنده درباره افلاطون می‎نویسد: او در سال اول از المپیاد هشتادوهشت به دنیا آمد و در سال اول المپیاد متمم صدوهشت از دنیا رفت و هشتادویک سال عمر کرد. به او لقب الهی می‎دادند و از مشهورترین خانواده‎های اثینا بود؛ او از طرف پدرش اریسطون، به قدروس منسوب بود و از جهت مادرش بیریقتبون، به سولون. ابتدا وی را ارسطوقلیس نام نهادند، ولی هنگامی که بزرگ شد و صاحب قدی بلند و هیکلی درشت و پیشانی عریض و شانه‎های پهنی شد، او را افلاطون نامیدند و به این نام مشهور شد. وی سپس از سفرهای او و آموزش‎های علمی‎اش یاد می‎کند. افلاطون در مدت زندگی‎اش مجرد زیست، ولی همواره عفت و قناعت پیشه می‎کرد. او کم می‎خندید و بر نفسش مسلط بود... او طبعی سودایی داشت و بسیار اهل اندیشه و تأمل بود. وی شاگردان زیادی داشت و از جمله آنان هستند: اسبوسیس بن اخته، بوتونه همسر اوریمندون، زنقراطس قلسدونی و ارسطو و... افلاطون به آموختن هندسه بسیار اهمیت می‎داد و آموختن این علم را برای آموزش فلسفه لازم می‎دانست. او بر سردر آکادمی نوشته بود: کسی که در هندسه مهارت ندارد به اینجا وارد نشود. از نظر نویسنده، کتاب‎های افلاطون را به اعتباری می‎توان به سه دسته تقسیم کرد: - دسته اول، در رد شبهه‎های سوفسطائیان؛ - دسته دوم، در چگونگی آموزش جوانان؛ - دسته سوم، آثاری که مختص کسانی است که به سن رجولیت رسیده‎اند. از لحاظ دیگر، این آثار به دو دسته تقسیم می‎گردند: - بخش اول، مخاطباتی که آنها را از خودش حکایت می‎کند؛ - بخش دوم، آنچه از زبان دیگر فلاسفه، مانند سقراط و زنون و غیره حکایت می‎نماید. افلاطون، اندیشه‎هایش را از عقاید سه تن از فیلسوفان گردآوری کرده است؛ وی در طبیعیات و محسوسات از هرقلیتس، در ماوراء طبیعیات و عقلیات از فیثاغورث و در قوانین و آداب از سقراط پیروی کرده است. بنا بر قول لوطرقس، افلاطون به سه اصل اعتقاد دارد: اله و ماده و ادراک؛ اله شبیه عقل العقول است، ماده شبیه سبب اول تولد و فساد است و ادراک همچون جوهری روحانی قائم به ذات اله است... برخی معتقدند که افلاطون، خداوند حقیقی را می‎شناخته است و این امر یا به علت قوت ذهن او بوده، یا به دلیل اینکه به کتاب‎های عبرانی‎ها دسترسی پیدا کرده بوده است. نویسنده این امر را نمی‎پذیرد و اعتقاد افلاطون به آلهه سه‎گانه والا، متوسط و سفلی را برای این امر شاهد می‎آورد.

کتاب حركة الفكر الفلسفي في العالم الإسلامي یک دانشنامه بزرگ فلسفی است که درباره روند رشد فلسفه اسلامی از ابتدا تا به امروز را نقد و تحلیل می‌کند. این کتاب نوشته فیلسوف معاصر غلامحسین ابراهیمی دینانی است که در دو مجلد نشر شده‌است. این کتاب درباره تاریخ تفکر فلسفه اسلامی از پیدایش اسلام تاکنون است. اندیشه‌های فلسفی در جهان اسلام آرام و بدون کشمکش صورت نپذیرفته و در هر برهه‌ای از زمان با نوعی مخالفت و خصومت روبرو بوده‌است. آنچه در این اثر مورد بحث و گفتگو واقع شده ماجرای پر نشیب و فراز فکر فلسفی است که از میان گروههای متعدد و متضاد مخالف عبور کرده و با بحرانهای سخت و دشوار مواجه گشته‌است. شکل‌گیری اندیشه فلسفی نتیجه‌ای است که از نوعی تعاطی و برخورد اندیشه‌ها حاصل می‌گردد. آنچه در سیر تاریخ اندیشه فلسفی در جهان اسلام کمتر محل توجه بوده، تفکر مخالفان و معارضان با فلسفه‌است که نقشی اساسی در ماجرای فکر فلسفی جهان اسلام ایفا کرده‌اند. برای اولین بار نویسنده کتاب در زبان فارسی با رجوع به اصل نوشته‌های معارضان با فلسفه پرده از تاریخ فکر فلسفی در جهان اسلام بر می‌دارد و خواننده در این کتاب از رهگذر آشنایی با اندیشه متفکران ضد فلسفه چون غزالی، ابن حزم، شهرستانی، فخر رازی، ابن تیمیه، موسی بن میمون، ابوالنجا الفارص، شیخ عبدالله جیلانی، ابوالبرکات بغدادی و همچنین با تلاش فلاسفه برای پاسخگویی به ردیات آنان، به تصویری زنده از تعین و شکل‌گیری اندیشه فلسفی در فرهنگ اسلامی دست می‌یابد. کتاب حاضر اولین کتاب از سه گانه‌ای است که در صدد است در قالب مهمترین مسائل مناقشه‌آمیز میان مخالفان و موافقان فلسفه، شرحی دلکش از ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام را تا زمان حاضر ارائه نماید. محتویات جلد دوم: 37. خواجه نصیرالدین طوسی و شیخ مفید در یک نظر اجمالی ۳۸. سید مرتضی علم الهدی اندیشه و نظر را نقطه عزیمت فهم دین می‌داند ۳۹. سمعیات الطاف الهی است در عقلیات ۴۰. چرا معتزله در روایات مورد لعن و نکوهش قرار گرفته اند؟ ۴۱. نزاع میان دو رازی در ری ۴۲. فیلسوف ری و فیلسوف اندلس ۴۳. حدود فلسفه و شریعت در نظر ابن سینا ۴۴. ماجرای انجمن سری اخوان الصفا ۴۵. تعاطی افکار و داد و ستد اندیشه‌ها ۴۶. از ابوسعید سیرافی تا انطون سعادة و زکی ارسوزی ۴۷. تنهایی فیلسوف و تدبیر الموحد ۴۸. در میان فیلسوفان مسلمان، شرقی کیست و غربی کدام است؟ ۴۹. سیف الدین امدی در برابر فلاسفه ۵۰. موضع مخصوص سیف الدین امدی در باب وجوب و اختیار ۵۱. تیر در تاریکی ۵۲. از خواجه نصیرالدین طوسی تا جلال الدین دوانی ۵۳. جلال الدین دوانی و حوزه فلسفی شیراز ۵۴. میرداماد و حکمت معنوی تشیع ۵۵. دو جریان متفاوت فکری در حوزه فلسفی اصفهان ۵۶. حکمت متعالیه ملاصدرا در آئینه احادیث ۵۷. حکمای بعد از صدرالمتاهلین ۵۸. انصاف در رساله الانصاف فیض کاشانی ۵۹. فلسفه اشراق یا هزاره گرایی آذر کیوانیان؟ ۶۰. فقیه فیلسوف یا فیلسوف فقها؟ ۶۱. کتابنامه ۶۲. فهرست اعلام ۶۳. فهرست کتب و رسائل ۶۴. فهرست مذاهب، فرق و گروهها ۶۵. ماهیت فلسفه اسلامی ۶۶. آیا فلاسفه اسلامی در راه جمع و توفیق میان عقل و دین موفق بوده اند؟ ۶۷. صدر المتاهلین و تأسیس اصل در فلسفه اسلامی ۶۸. هستی و حضور ۶۹. تفکر و هستی ۷۰. نور یا وجود؟ ۷۱. شواهد اصالت وجود ۷۲. وجود و تشخص ۷۳. تشخص مرجع ضمیر "(من)" ۷۴. تشکیک در وجود ۷۵. عقل و نقل ۷۶. اساس تاویل و آثار آن ۷۷. شرح اصول کافی ملاصدرا و بحارالانوار مجلسی ۷۸. از صدرالمتاهلین شیرازی تا قاضی سعید قمی ۷۹. شیخ احمد احسائی در نقش امام فخرالدین رازی ۸۰. انعکاس اندیشه‌های احسائی در آثار حاج سید کاظم رشتی ۸۱. مکتب تفکیک.

مسئله جواز و عدم جواز رویت خداوند در زمره مسائلی است که در قرون اولیه اسلام بعنوان مسائل اصلی و یا اصول اعتقادی در جامعه اسلامی مطرح گردید و طیف عظیمی از مسلمانان آنروز بنام اهل سنت و جماعت و اصحاب حدیث از آن دفاع می‌کردند و انکار آنرا نوعی خروج از دین بحساب می‌آوردند. باتوجه به اینکه موضوع رویت باریتعالی در ارتباط با مبادی و اصول اسلامی در بادی امر غیرقابل قبول و به اصطلاح ممتنع می‌نماید و از اینجهت اثبات آن برای کسانی که به هر دلیل بدان معتقدند. مستلزم طرح مطالبی است که به عنوان دلیل و برهان قبول و دفاع از آن همراه با تحمل تکلف و تصنع فراوان و چه بسا خود در نهایت اعتراف به عدم امکان دفاع و بهرحال اعتقاد به چنین مسئله‌ای در عالم اسلام مطرح و تا آنجا که به عقیده برخی از محققین طرح مسئله رویت خداوند در قرون اولیه حاکمیت اسلام به وسیله متظاهرین به اسلام از اهل کتاب طرح‌ریزی و به وسیله جاعلان حدیث امثال ابوهریره لباس عمل به خود پوشید و بهرصورت سیر تاریخی مسئله رویت بطور اشاره و به نحو اختصار به قرار ذیل است : 1 - اهل سنت و جماعت و اصحاب حدیث که بطورکلی در تمام مسائل اسلامی - چه اعتقادی و چه فرعی - معتقد به اعتبار نصوص و احادیث میباشند و به هیچ وجه ارزش و اعتباری برای عقل قائل نیستند، از حامیان اصلی امکان و جواز رویت و حتی وقوع آن می‌باشند. 2 - اشاعره نیز در این مسئله به اصحاب حدیث پیوستند و گرچه در مقام تلفیق روش افراطی اصحاب حدیث و اعتبار و ارزش عقل و حاکمیت آن بودند، ولی در توجیه و تقریر جواز رویت و اقامه دلیل برای اثبات آن مواجه با مشکلاتی بودند و با تکلف و تصنع فراوان توجیهاتی را بعنوان دلایل عقلی و نقلی بر جواز رویت خداوند مطرح نمودند که در مورد دلایل نقلی از جمله آیات قرآنی ناچار متوسل به تاویل و خروج از نص و ظاهر قرآن شدند و در مقام دلایل عقلی نیز متوسل به توجیهاتی شدند که در نهایت به غیر موجه بودن آن اعتراف ، و از آن قطع امید و بدلایل نقلی روی آوردند که نص صریح بر عدم جواز رویت ذات باریتعالی میباشد از جمله آیات شریفه : ((لاتدرکه ابصار و هو یدرک الابصار... و قال ربی ارنی انظر الیک قال لن ترانی ... 3 - در مقابل آنان، معتزله که به اصالت عقل و اعتبار آن در تمامی مسائل اعتقاد داشتند، به عدم جواز رویت که مخالف تمام مبانی عقلی و نصوص شرعی و بخصوص آیات محکمات قرآنی است رای دادند. 4 - امامیه نیز با حفظ اصالت و استقلال مواضع فکری و اعتقادی خود، در این مسئله با معتزله توافق نظر و رای دارند. 5 - نظر نگارنده رساله با توجه به جهات فوق‌الذکر نیز عدم امکان و جواز رویت ذات باریتعالی می‌باشد.

کتاب تجريد الاعتقاد، كتاب مشهور و در فن خويش بى‌نظير است كه خواجه نصیر الدین طوسى آراى كلامى خود را با بهترين نظام و قوى‌ترين براهين، در آن گرد آورده است. كتاب مذکور، از كتاب‌هاى مهمى است كه در تبيين عقايد اماميه، نگاشته شده و به گفته برخى،اولين آنها به حساب مى‌آيد. خواجه نصيرالدین، در ابتداى اين اثر، آن را تحرير العقائد ناميده است، اما بعدها، اين كتاب، به اسامى ديگرى همچون تجريد الاعتقاد، تجريد العقائد و تجريد الكلام، مشهور شده است.

کتاب «تاريخ الفلسفة الغربية» در دو جلد نوشته برتراند رسل مي باشد. جلد اول این کتاب درباره فلسفۀ قدیم است که در سه فصل نگاشته شده است: 1. فلاسفه پیش از سقراط، شامل: فصل اول ظهور تمدن یونانی، فصل دوم مکتب ملطی، فصل سوم فیثاغورس، فصل چهارم هراکلیتوس، فصل پنجم پارمنیدس، فصل ششم امپدوکلس، فصل هفتم آتن و فرهنگ، فصل هشتم انکساگوراس، فصل نهم اتمیستها، فصل دهم پروتاگوراس. 2. سقراط، افلاطون، ارسطو شامل: فصل یازدهم سقراط، فصل دوازدهم تأثیر اسپارت، فصل سیزدهم منابع عقاید افلاطون، فصل چهاردهم مدینۀ فاضلۀ افلاطون، فصل پانزدهم نظریۀ مُثُل، فصل شانزدهم نظریۀ افلاطون دربارۀ بقای روح، فصل هفدهم جهانشناسی افلاطون، فصل هجدهم معرفت و ادراک در فلسفه افلاطون، فصل نوزدهم مابعدالطبیعۀ ارسطو، فصل بیستم اخلاق ارسطو، فصل بیست و یکم فلسفۀ سیاسی ارسطو، فصل بیست و دوم منطق ارسطو، فصل بیست و سوم فلسفۀ طبیعت ارسطو، فصل بیست و چهارم ریاضیات و نجوم قدیم یونان. 3. فلسفۀ باستانی پس از ارسطو شامل: فصل بیست و پنجم جهان یونانی، فصل بیست و ششم کلبیان و شکاکان، فصل بیست و هفتم اپیکوریان، فصل بیست و هشتم فلسفه رواقیان، فصل بیست و نهم امپراتوری روم و رابطۀ آن با فرهنگ، فصل سی ام فلوطین.

تاریخ مدون نشان می‌دهد که از دوره یونان باستان دغدغه اصلی دانشمندان کشف این بوده است که: اولین موجودی که پا به عرصه هستی نهاده است چیست؟ ذهن محسوس‌نگر آن دوره، عناصری مادی همانند آب، آتش، هوا و مانند آن را در این جایگاه می‌دید. بر این اساس از دیرباز موضوع چگونگی پیدایش کثرت از وحدت و ارتباط موجودات گوناگون مختلف الحقیقه و متکثر با خداوند متعال که ذاتی است یکتا و یگانه مورد توجه فلاسفه و حکمای اسلامی قرار داشته است. بر همین اساس فیلسوفان و متکلمان همواره در خصوص باورها و مسائل دینی دغدغه خاطر نشان می دهند. البته روش و رویکرد این دو گروه از متفکران تفاوت دارد و به همین دلیل پاسخ آنها به مسائل دینی و تفسیر آنها در مورد آن متفاوت و متضاد است. فلاسفه با توجه به قاعده الواحد که از اصول پیرامون اصل علیت است نحوه آفرینش را تفسیر می کنند در حالی که متکلمان این قاعده مذکور را به شدت مورد انتقاد قرار می دهند و مسأله آفرینش را نسبت به فیلسوفان بطور متفاوت تفسیر می کنند. ضرورت این پژوهش تاکید بر توحید افعالی و وحدت حقه ظلیه و غیرمحدود بودن فعل خداوند است، پس تمام هستی، فعل اوست و براساس قاعده الواحد اثر صادره از او، واحد است و آن واحد عبارت است از وجود (عقل) که واحد و بسیط و عاری از هرگونه ترکیب است. روش پژوهش در تحقیق حاضر، به صورت توصیفی- تحلیلی است. همچنین با توجه به مبانی نظری و پیشینه تحقیقی که انجام شد به این نتیجه رسیدیم کهدر دوره اسلامی فیلسوفان مشایی با استعانت از قواعد فلسفی، مانند قاعده الواحد و با تکیه بر براهینی مانند برهان امکان اشرف عقل را تنها گوهری دانستند که شرایط لازم را برای این جایگاه دارد؛ زیرا عقل به عنوان صادر اول واحد و واحد، بسیط و اشرف است.

رساله مشتمل بر یک مقدمه و دو بخش‌است . در مقدمهء رساله فوق بین فلسفه و کلام از دیدگاه اندیشمندان اسلامی مطرح شده و سپس شیوه کار نگارنده در این رساله بیان گردیده. در بخش اول، ابتدا شیوه‌های مختلف متکلمین درباره اثبات وجود خدا مورد نقد و بررسی‌قرار گرفته و سپس طرق مختلف اثبات وجود خدا توسط فلاسفه، منجمله برهان صدیقین و مراحل تکاملی آن مورد بحث قرار گرفته است . در بخش دوم رساله ابتدا بطور مفصل مباحث کلی صفات - آیا می‌توان برای خدا صفتی اثبات کرد یا نه ؟ معیار اثبات یا نفی صفاتی‌برای خدا چیست ؟ صفات زائد بر ذاتند یا عین ذات - بطور تطبیقی مورد بررسی و سپس به مقایسه و تطبیق تئوریهای مختلف متکلمین و فلاسفه درباره تک تک صفات کمالیه پرداخته شده است .