جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ذهن‌شناسی از شاخه‌های نسبتاً نوپدید در فلسفه است که امروزه پژوهش‌های بسیاری را به خود معطوف داشته و محققان بسیاری پیرامون موضوعات و مسائل مطرح در آن کتب و مقالات متعددی نگاشته‌اند. ساختار ذهن انسان و چگونگی کارکرد آن از چنان پیچیدگی برخوردار است که هریک از فلاسفه‌ای که در این باب ورود پیدا نموده اند، با اتخاذ مبانی فلسفی خویش، گاه سخنانی بسیار متفاوت در این‌باره ابراز داشته‌اند. این تفاوت مبنا از رویکردی یگانه انگارانه یا دوگانه انگارانه نسبت به نفس (ذهن) و بدن صورت می‌گیرد. دیدگاه اول دیدگاهی مادی گرایانه است که مجموع نفس (ذهن) و بدن را یک امر مادی می‌پندارد و در مقابل در رویکرد دوم غیرت نفس (ذهن) و بدن و دوگانگی آن‌ها و تجرد نفس مفروض قرار می‌گیرد. در این میان فلاسفه اسلامی‌ با اتخاذ مبنای رئالیستی، از دیدگاه خود مسئله ذهن و ابعاد معرفتی آن را بررسی نموده و در حل مسائل و معضلات آن مسیری جدا از آنچه برخی فلاسفه غربی پیموده‌اند، اتخاذ نموده‌اند. مطهری و جعفری که به جرأت می‌توان آن‌ها را از فلاسفه معاصر صاحب نظر و برجسته در حوزه مسائل فلسفی و کلامی ‌دانست، در باب ذهن، قوا، کارکردها و سایر مباحثی که به ذهن مربوط می‌گردد، دارای نظرات ارزشمند و درخور توجهی‌اند که تا به امروز، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق حاضر کوششی هرچند ناچیز در باب واکاوی آرای این دو فیلسوف پیرامون ذهن و مسائل مرتبط با آن است. با توجه به نتایج تحقیق، هر دو این فیلسوفان، در مبانی و نتایج بحث، با دفاع از دیدگاه دوگانه انگاری و تجرد نفس، سایر مباحث مربوط به ذهن مانند کارکرد ذهن و قوای آن، ابزارآلات ذهنی، چگونگی علم ذهن به خارج و ... را مورد بررسی قرار داده اند.

موضوع هنر و زیبایی و زیبایی شناسی از گذشته های دور تا کنون به عنوان یکی از ابعاد مهم زندگی انسانها و بعد مهمی از فلسفه، مورد توجه عام و خاص بوده است . رویکرد فلسفی در زیبایی‌شناسی به بررسی چیستی، چرایی، ریشه‌ها، علل و ضرورتها و تحلیل آن-ها، موضوع می‌پردازد. هدف این مقاله تبیین باید و نبایدهای زیبایی شناسی در معماری اسلامی از منظر فقهی و اخلاق اسلامی است که با روش پژوهش تحلیل محتوای متون نیز استدلال منطقی و شیوه های اسنادی و کتابخانه‌ای انجام می‌شود. زیبایی شناسی از منظر اسلام را می‌توان از دو جنبه فقهی و اخلاقی مورد واکاوی قرار داد. از جنبه فقهی و احکام اسلامی نباید در هر اقدام و عملی حقوقی از خداوند، خویشتن، سایر انسانها و خلقت زیست محیطی تضییع شود. این امر ممکن است در مصادیق گوناگونی مانند سوء استفاده از قوانین و مقررات در احداث ابنیه، نپرداختن وجوهات شرعیه و حقوق محرومان، عدم توجه به جایگاه عبادت و فضای عبادی در بناهای به ظاهر زیبا، فراهم آوردن بستر و فضای گناه، ضرر رساندن به سایر افراد و همسایگان و طبیعت نمودار شود. از جنبه اخلاقی نیز انسان از پرداختن صرف به ظاهر و زیباسازی بنا و فضا و بی توجهی به سایر ابعاد مانند تواضع، کمک به نیازمندان، یاد معاد و رضای خداوند، منع شده و نیز افراط و تفریط در زیبایی و اراستن بیش از حد بنا و فضا برای امور دنیوی علاوه بر آثار و تبعات مذکور ممکن است موجب رشک برانگیزی و حسرت دیگران منجر شود.

مسألۀ ارادۀ آزاد، از دیرباز تابکنون همواره یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی و کلامی به شمار می‌رود. علامه جعفری، ویتگنشتاین متقدم و جان سرل، سه فیلسوفی هستند که هرکدام در چارچوب فکری‌شان، دستاوردی قابل توجه در تبیین بحث «ارادۀ آزاد»، عرضه کرده‌اند. هر سه متفکر از سوژۀ غیر مادی در جهت اثبات ارادۀ آزاد استفاده می‌کنند. علامه جعفری آن را «منِ مابعدالطبیعی»، ویتگنشتاین، «سوژۀ متافیزیکی» و سرل آن را «خودِ غیرتجربی» می‌نامد. نیز در منظومه فکری این سه فیلسوف، اصل علیت نقشی بنیادین و روزنی قابل توجه برای امکان یا امتناع ارادۀ آزاد فراهم می‌کند. علامه جعفری اصطلاح «ارادۀ آزاد» را برنمی‌تابد و با آن مخالفت می‌کند این بدین دلیل است که از نظر او اراده امری غریزی و مکانیکی است؛ اما از سوی دیگر «منِ مابعدالطبیعی» می‌تواند اراده را از بندِ مکانیکی برهاند و آن‌را آزاد سازد. بنابراین رویکرد علامه جعفری در پاسخ به این پرسش که آیا ما واجد اختیاریم یا خیر به این نتیجه می‌انجامد که ما مختاریم. بنابراین رویکرد او در این زمینه اختیارگرایانه است؛ رأی علامه جعفری را می‌توان به‌مثابه ناسازگارگرای آزادی‌گرا قلمداد نمود. از سوی دیگر، سرل دو فرضیۀ مختلف در این باب ارائه می‌کند. درفرضیۀ اول، ارادۀ آزاد یک توهم است و به طور تام برساختۀ حالات نورونی و سطح زیرین مغز است؛ بنابر این فرضیه، ناسازگارگرایی او از نوع «تعین‌گرایی قوی» است. اما در طرح فرضیۀ دیگر او «ارادۀ آزاد» را اثبات کرده و از قید و بندِ تعین‌گرایی می‌رهاند. در این فرضیه نظر او به‌مثابه، ناسازگارگرای آزادی‌گراست. نیز ویتگنشتاین با طرح ارادۀ پدیداری و ارادۀ متافیزیکی، دو مسیر مجزا فرارو می‌نهد. در ارادۀ پدیداری، اگرچه رابطه‌ای بین اراده و کنش برقرار نیست، لیکن کُنِش آزادانه تلقی می‌شود؛ نظر او را می توان به نحوی ذیل ناسازگارگرای آزادی‌گرا جای داد. از سوی دیگر بااینکه باب سخن محصل در خصوص ارادۀ متافیزیکی ممتنع است، لیکن به‌ نحوی می‌توان وجهۀ آزادی‌گرایی را از آن استنباط نمود. در این رساله نگارنده تلاش می‌کند تا از اهم مطالب، با روش توصیفی، تحلیلی، تطبیقی و انتقادی پرده برگیرد و ضمن تشریح آرای سه فیلسوف در باب ارادۀ آزاد، به نکات تطبیقی (اشتراکات و افتراقات) بپردازد.

بررسی اندیشه‌های مختلف درباره فلسفه و علم گسترده می‌باشد و نسبت فلسفه و علوم و تاثیر هریک بر دیگری در فلسفه اسلامی جایگاه خاصی دارد. در پژوهش حاضر به نظرات علامه جعفری و آیت الله جوادی آملی درباره نسبتی که میان فلسفه و علم وجود دارد پرداخته شده است. مسئله اصلی اینکه از دیدگاه علامه جعفری و آیت الله جوادی فلسفه و علم چیست و نسبت آن دو چگونه است ؟ و فلسفه چگونه در تولید نظریه-های علمی نقش آفرینی می‌کند. با روش توصیفی، تحلیلی نظرات این دو متفکر در مورد فلسفه، علم و علم دینی مورد بررسی قرار گرفته و علامه جعفری از فلسفه انتظارات بالاتری دارد. از دیدگاه ایشان نقش علم در تکامل حیات انسان می‌باشد و علم و دین و فلسفه را از ارکان حیات معقول می‌دانند‌. آیت الله جوادی آملی‌، معتقد است که موضوعات علوم و به تبع، موضوعات مسائل آن‌ها محمول های مسائل فلسفی اند از این‌رو نظام روابط طولی میان مسائل فلسفه (مبادی فلسفی علوم) و مسائل علوم برقرار است و بحث درباره وضع متنوع موجودات و پدیده ها بدون در نظر گرفتن اعتبار وجودی شان امکان پذیر نیست .بنابراین علم اسلامی ره آورد فلسفه الهی است.

پرورش کرامت انسانى را مى توان به عنوان یکى از مهم ترین اهداف در نظام تربیتى اسلام در نظر گرفت. منظور، نه کرامت ذاتى انسان، بلکه کرامت اکتسابى مراد است. شاید بتوان ادعا نمود که غایت همه فعالیت هاى تربیتى شکوفا ساختن و بالفعل رساندن این نوع کرامت در ساحت وجودى انسان مى باشد. این نوشتار با روش توصیفى تحلیلى، از بین عوامل گوناگون تأثیرگذار بر پرورش کرامت، عاملیت «خانواده» و «مدرسه» را مورد بررسى قرار داده است که نقشى ویژه در پرورش کرامت اخلاقى آنها ایفا مى نمایند. برهمین اساس در یک سو، «توجه به جنبه الگویى والدین»، «رابطه عاطفى والدین و فرزندان» و «اعتدال در محبت ورزى» در خانواده؛ و در سوى دیگر، «توجه به اهداف تربیت» و «الزامات اخلاقى مربیان و رابطه آنها با متربیان» و نیز عامل «دوستان و همسالان» در مدرسه، از جمله مؤلفه هایى هستند که متناسب با ویژگى هاى خانواده و مدرسه، محوریت یافته و در شکوفایى و پروراندن کرامت اخلاقى فرد اثرگذار خواهند بود.