جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امور خارق العاده یکی از جنجالی ترین مباحث در طول تاریخ بوده که منشأ بسیاری از مناقشات علمی و اجتماعی نیز می‌باشد. وقتی توده مردم عده ای را می‌بینند که دست به امور خارق العاده می‌زنند تا جمعی را مرید خود سازند، سیل انکار و قبول هاست که در جامعه مطرح می‌شود. اینجاست که نقش اندیشمندان جامعه، بخصوص علمای علم کلام و فلسفه در تبیین عقلانی اینگونه امور و هدایت جامعه به سوی صلاح اهمییت خود را نشان می‌دهد. این مسأله در حوزه علوم اسلامی در علوم مختلفی از جمله کلام، فلسفه، عرفان و ... مورد بحث قرار می‌گیرد. مسأله خوارق عادات حتی نزد اندیشمندان غربی هم مورد توجه قرار گرفته است. بخصوص در صده های اخیر که مکاتب طبیعت گرا در تبیین علل طبیعت، خود را بی نیاز از ماوراء طبیعت دیدند. رساله حاضر درصدد است ضمن اشاره به تبیین امور خارق العاده در بعضی از علوم، به تبیین فلسفی این امور از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ اسلامی یعنی ابن سینا و ملاصدرا بپردازد. اهمییت آرا این دو فیلسوف وقتی روشن می‌شود که اختلافات دو مکتب فکری مشاء و متعالیه بررسی شود. آنگاه گسترة تلاشهای ابن سینا در عقلانی کردن امور خارق العاده، و برجستگی تحقیقات ملاصدرا در کاستی‌های تحقیقات گذشته به منصه ظهور می‌رسد. هر چند هر دو فیلسوف، نقش تعیین کننده نفس ناطقه انسانی و قوای آن را در صدور امور خارق العاده به خوبی تبیین کرده‌اند.

اخلاق و فقه دو علم مشهور از علوم اسلامی است. دانشورانی به بیان وجوه اشتراک و افتراق اخلاق و فقه پرداخته اند؛ اما به نظر میرسد مهم ترین تفاوت، موضوع نیت و انگیزه باشد که در اخلاق، پایه و اساس است و در فقه، تنها در ابواب عبادات مطرح است؛ البته آنجا نیز، انگیزه اخلاقی متعالی تر از نیت فقهی است.اصولاً فقه شرایط صحت عمل و اخلاق شرایط قبول عمل را بیان میکند. اولی ظاهر عمل را می بیند و به صحت یا بطلان حکم میکند و دومی باطن عمل را می نگرد که معیار سنجش آن میزان اخلاص در نیت و انگیزه است.تجرّی و قصد گناه در ترک محرمات و قتل کسی با انگیزه خصومت شخصی، درحالی که آن فرد، مهدور الدم باشد، از مصادیق این تفاوت است.

محققان برای دستیابی به مطالب مورد نظر خود به بررسی، جستجو و تحلیل متون و منابع و مدراک نیاز دارند، معمولا پژوهشگران فرهیخته تا متن مورد نیاز خود را ملاحظه و تحلیل نکنند اقناع نمی شوند و این امر در حوزه علوم اسلامی تشدید می شود. ولی مشکل اساسی؛ حجم وسیع منابع و کثرت تعداد آنها است که برآوردن این نیاز را برای اندیش مندان مشکل می کند، زیرا: 1- وقت و امکانات زیادی را از محقق می گیرد. 2- مراجعه دستی از سرعت مناسب برخوردار نبوده و چون کار انسانی است دقت لازم را ندارد. 3- فکر و ذهن محقق را به مقدماتی مشغول می کند که امکان تفکر جدید را از او خواهد برد (ذی المقدمه فدای مقدمه می شود). 4- بررسی دیدگاه دیگران برای او فرصت سوز شده و زمینه ی اظهار نظر جدید و به موقع نخواهد یافت.

کتاب «درسهای اسفار» تالیف مرتضی مطهری، مجموعه درس های کتاب اسفار ملاصدرا توسط استاد شهید آیت الله مطهری در حوزه علمیه قم در سالهای 1356 و 1357 می باشد که بعد از شهادت ایشان تنظیم و چاپ شده است. استاد شهید در این درس ها قسمتی از مبحث «قوه و فعل» کتاب اسفار را تدریس نموده اند و علت انتخاب این مبحث، مطرح بودن برخی اندیشه های مارکسیستی در ارتباط با مسئله حرکت در آن دوره بوده است. این کتاب از یک سو غنای فلسفه اسلامی را نمایان می کند و از سوی دیگر دقت نظر و تسلط آن استاد شهید را بر مسائل فلسفی آشکار می سازد و همانند سایر آثار استاد از بیانی روشن و روان برخوردار است. این مجموعه شامل شش مجلد می باشد. می توان ادعا کرد این 6 جلد یک دوره ی مناسب برای شناخت هر چه بهتر فلسفه صدرالدین، بلکه فلسفه ایران و اسلام است. عناوین جلد چهارم عبارتند از: - در ربط حادث به قدیم - زمان اول و آخر ندارد - ادله قائلین به بدایت زمان - در حقیقت «آن» و کیفیت وجود و عدمش - در کیفیت عدم حرکت و عدم امور ناشی از حرکت - در اینکه «آن» چگونه زمان را تقدیر می کند - در کیفیت تعدد زمان و حرکت به وسیله یکدیگر و کیفیت تقدیر هر یک از آنها با دیگری - در معنای بودن شیء در زمان.

در پژوهش حاضر با عنوان «مرجعیّت علمی امام علی (ع) در میان فریقین»، در صدد اثبات اتفاق فریقین، بر مرجعیّت علمی امام علی (ع) هستیم. ادلّه قرآنی و روایی، معرّف جایگاه امام علی (ع) به عنوان اعلم و مرجع علمی امّت است. مکتوبات امام علی (ع)، تألیفات دانشمندان از آثار امام علی (ع) و استفاده فریقین از آن علوم، بیانگر گستره علمی و استمرار مرجعیّت علمی امام علی (ع) است. امام علی (ع) در جنبه‌های گوناگون علوم اسلامی از قبیل، سنت نبوی، تفسیر، علوم قرآن، فقه، قضاوت، علوم ادبی، کلام و اخلاق مرجعیّت علمی داشته‌اند. امام علی (ع) در جایگاه راوی روایات نبوی (ص) و به عنوان دانشمند برجسته دینی، نقش منتقل‌کننده علوم اسلامی را ایفا کردند. ادلّه فریقین، بیانگر باور آنان بر صلاحیّت مورد رجوع قرار گرفتن امام علی (ع) در حوزه‌های علوم اسلامی است.

آینده‌پژوهی رایج در بستر اندیشه و بافتار غربی شکل گرفته است و بسیاری از نشانه‌های غربی را با خود دارد. این دانش غربی افزون بر آن‌که نمی‌تواند پاسخ‌گوی جوامع غیرغربی باشد به دین نیز بی‌توجه است. پژوهش حاضر می‌کوشد که آینده‌پژوهی اسلامی را به عنوان نسخه اسلامی و بدیل آینده‌پژوهی رایج معرفی کند و به این پرسش اصلی پاسخ دهد که آینده‌پژوهی اسلامی و راهبردهای تحقق آن چیست؟به منظور مرور ادبیات، افزون بر مرور اجمالی آینده‌پژوهی و بررسی تاریخچه شکل‌گیری آن، دیدگاه‌های مهم در خصوص علم و فناوری اسلامیارایه می‌شوند. همچنین آثار و اندیشه‌های آینده‌پژوهان (آلوین تافلر، دانیل بل و وندل بل) و آینده‌پژوهانی که کوشیده‌اند از سیطره‌ی آینده‌پژوهی رایج خارج شوند (ضیاء‌الدین سردار و مهدی المنجره) بررسی و تحلیل شوند.این پژوهش بنیادین است و از نظر روش‌شناسی کیفی است. در این راستا مصاحبه باز، یکی از مهم‌ترین روش‌های مورداستفاده در آن است. در این پژوهش با یازده نفر صاحبنظران کلیدی این عرصه گفت‌وگو انجام شده است و با برگزاری پانل‌های تخصصی، یافته‌های پژوهش استخراج شده‌اند. البته باید توجه داشت که بخشی از این رساله به مباحث نظری و فلسفی آینده‌پژوهی می‌پردازد بنابراین نیازمند استدلال‌های روش‌شناختی و تأملات فلسفی است که بخشی از یافته‌های پژوهش بر این اساس استخراج شده‌اند. گام نخست شکل‌بخشیدن به آینده‌پژوهی، توجیه امکان‌پذیری آن است و چون آینده‌پژوهی یک علم-فناوری است این امکان‌پذیری می‌بایست ناظر به دو بعد توصیفی (علمی) و تجویزی (فناورانه) باشد. بر این اساس می‌توان آینده‌پژوهی اسلامی را امکان‌پذیر دانست. اما باید توجه داشت که این دانش بخشی از نظام "نگرش-آینده‌پژوهی" است و تا زمانی که بخش‌های این نظام (آینده‌اندیشی و نگرش حاکم بر جامعه) اسلامی نباشند، آینده‌پژوهی اسلامی محقق نخواهد شد. بنابراین آینده‌پژوهی در نظام "نگرش-آینده‌پژوهی" اسلامی می‌تواند به صفت اسلامی موصوف شود. آینده‌پژوهی دانشی معطوف به عمل است و تنها با تأملات نظری شکل نمی‌گیرد. بنابراین تا زمانی که آینده‌پژوهی اسلامی در عمل شکل نگیرد نمی‌توان آن را به خوبی توصیف کرد اما در حال حاضر می‌توان گزاره‌هایی از آن ارایه داد. ضمن آن که باید توجه داشت که آینده‌پژوهی اسلامی افزون بر سازگاری با جهان‌بینی اسلامی و بهره حداکثری از آموزه‌های این دین تابع شرایط و اقتضائات مکانی و زمانی نیز هست و این امر در شکل‌گیری آینده‌پژوهی اسلامی تأثیرگذار هستند. برای تحقق نسخه‌ی اسلامی آینده‌پژوهی، باید کوشید که با رهیافتی راهبردی و بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی، به سوی آینده‌پژوهی اسلامی گذار کرد و چشم‌انداز عملیاتی را محقق ساخت.

تمدن به عنوان یک پدیده انسانی، اجتماعی دارای ابعاد گسترده در حیطه‌های مختلف می‌باشد و لزوم وجود اندیشه و دانش برای ساختن تمدن، امری مسلم و اجتناب‏ناپذیر است و بدون آن تمدن بنیان نمی‌پذیرد. در تمدن اسلامی نیز چنین بوده و بُعد علمی آن محصول تلاش‌های علمی بی‌شماری در طول تمدن اسلامی می‌باشد. در این میان امام صادق(ع) با تلاش‌های علمی گسترده خویش و تربیت اصحاب و شاگردان دانشمند، نقش بسیار چشمگیری در این زمینه داشته است. وجود انبوه روایات امام صادق(ع) در منابع شیعه و اهل سنت بیانگر نقش علمی حضرت در زمان خویش می‌باشد، به ویژه که عالمان بزرگ و امامان اهل سنت نیز خود را مفتخر به شاگردی آن حضرت می‌دانند. از طرفی در دوره زمانی امام ورود آثار ملل مختلف، مسلمانان را با چالش عظیمِ علمی مواجهه کرد که در اینجا نیز امام صادق(ع) با رهنمودهای عالمانه خویش، روش علم آموزی اسلامی را به دانشجویان علم در هر نقطه و با هر گرایش و مذهب آموزش داد، به طوری که تعداد شاگردان مکتب حضرتش را تا چهار هزار و بیشتر دانسته‌اند، همین تلاش‌های امام باعث شد، توجه به علم و دانش به عنوان یک بُعد تمدنی در میان مسلمانان نهادینه شود و بعدها همین شاگردان و نسل‌های بعدی آنها توانستند، با همین بن مایه‌های علمی، در قرون چهارم و پنجم هجری، تمدن اسلامی و به ویژه علم و دانش اسلامی را به اوج شکوفایی برسانند. از این‌رو شناخت نظریه‌های امام صادق(ع) در زمینه چیستی علوم، شکل‌گیری و ترویج آن و نوع نگاه امام براساس روایات و آموزه‌های ایشان، با تکیه بر سیره عِلمی ایشان در فصول مختلف بیان شده و نقش عَملی امام نیز در علوم نقلی، عقلی و طبیعیات با ذکر رشته‌های هر علم به شناخت نقش امام کمک زیادی خواهد کرد که به آن در فصلی جداگانه می‌پردازیم.

نهج البلاغه به عنوان اصلی‌ترین منبع کلام علوی7، همواره ناب‎ترین اطلاعات واخبار را از زندگانی و سیره مولای متقیان و فراز و نشیب‌های تاریخ تشیع در اختیار خوانندگان قرار داده‌است، در این کتاب گران‌سنگ، یکی از موضوعات محوری «شهرکوفه وارتباط کوفیان با آن حضرت» می‎باشد.در این پایان‌نامه که درراستای موضوع فوق و با توجه به این مطلب ،(کوفه از مراکز اصلی تمدن اسلامی است و علاوه بر حضور فعال در عرصه‌ی دگرگونی‌های فرهنگی واجتماعی در زمینه‌ی علمی نیز دارای شاخصه‌های برجسته ومنحصر به‎فرد است.) این چنین عنوان گرفت:«تبیین وبررسی مکتب علمی کوفه از پیدایش تا پایان قرن دوم(ه.ق) با توجه به نقش ائمه اطهار علیهم‌السلام» شهرکوفه و چگونگی پیدایش آن و هم‌چنین علل انتخاب آن به عنوان مرکز خلافت علوی و بازتاب‌های این انتخاب بررسی شد، تا یکی از مولفه‌های مکتب کوفه یعنی(مهد وخاستگاه آن) شناخته شود واز این رهگذر زمینه‌ی بهتری جهت آشنایی بیشتر با پایه‎های مهم مکتب که همان موسسان و پایه‌گذاران اصلی(به‎طورخاص امامان معصوم علیهم‎السلام)، از یک سو واز سوی دیگر قاطبه‌‍ی شاگردان و راویان و بهره‎مندان از محضر این بزرگواران بود، ایجاد شود. به‎علاوه در این پایان‎نامه برخی از قیام‌های شیعی در این شهر بررسی شد، تا پشتوانه‌های عقیدتی-فکری که تا حدود زیادی زمینه ساز حیات فکری-علمی کوفه بوده‌است، شناخته شود.مجموعه‌ی این بررسی‌ها بیانگر این مطلب بود که در صدر اسلام به دلایل گوناگون ازجمله ترکیب جمعیتی خاص کوفه و بالتَّبَع آن حضور معصومین علیهم السلام و وجود طبقات فریخته‌یِ بهره‎مندِاز محضرایشان در این شهر، مکتب کوفه توانسته‌است با احراز سهم ویژه‌ای در ایجاد،تبیین‌ وپیشرفت انواع علوم از پیشتازان نهضت علمی جهان اسلام ‎باشد.

«محمدنقیب العطاس» یکی از موافقان و نظریه پردازان اسلامی سازی معرفت است. وی در تبیین فرایند تحقق علوم اسلامی، آن را تنها شامل تهذیب و تکمیل علوم موجود نمی داند؛ بلکه مرحله تولید علوم جدید براساس مبانی اسلامی را نیز بر آن می افزاید. این مقاله با تبیین فرایند تحقق علوم اسلامی از دیدگاه عطاس، برخی از اشکالات مطرح شده بر دیدگاه وی، همچون عدم تبیین واقع نمایی گزاره های دینی، برنتافتن علوم اسلامی شده از سوی جامعه علمی، ناهمسازی معارف تولیدشده و دوگانگی دانش را بررسی کرده است. همچنین به نظر نگارندگان، ضعف روش شناختی، گام برداشتن درون روش شناسی پارادایم رقیب و ناکارآمدی، برخی از کاستی های این نظریه است.

«مکتب تفکیک» نام کتابی است از محمدرضا حکیمی، متفکر مسلمان معاصر. مکتب تفکیک (مکتب مشهد و مکتب معارفی خراسان نیز خوانده می شود) مکتبی در علوم مذهبی شیعی است که پیروانش بر تفکیک آموزه های فلسفی از روش های دین شناسی تأکید دارند. این مکتب منتج از آموزه های میرزا مهدی اصفهانی در مشهد شکل گرفت. عنوان مکتب تفکیک نخستین بار توسط محمدرضا حکیمی طی مقاله ای با همین نام در شمارهٔ ۱۲، سال نهم کیهان فرهنگی، در اسفند ۱۳۷۱ معرفی شد و شهرت یافت. پس از آن و در سال ۱۳۷۵ وی کتابی با همین نام منتشر کرد و در آن به تفسیر دیدگاه های این مکتب و معرفی بنیان گذاران آن پرداخت. این مکتب در ابتدای انقلاب ایران در بازداری ترویج رسانه ای بعضی برنامه ها با موضوع عرفان اصطلاحی تاثیر داشت و تا حال نیز مواضع علمی - انتقادی نسبت به شیوه های مصطلح فلسفه و عرفان اسلامی دارد. حکیمی در این کتاب سید موسی زرآبادی، میرزا مهدی اصفهانی و مجتبی قزوینی خراسانی (استاد خود) را به عنوان سه رکن اصلی مکتب تفکیک معرفی کرده است. وی دربارهٔ اصطلاح مکتب تفکیک بیان می کند: «واژه‌ٔ تفکیک را اینجانب از سالها پیش دربارهٔ این مکتب پیشنهاد کردم و به کار بردم و امروز اصطلاح شده و معروف گشته است‌. در اینجا باید از باب توضیح لازم بیفزایم که این مکتب به جز جداسازی سه جریان شناختی از یکدیگر، بُعد دیگری نیز دارد و آن بیان معارف ناب و سرهٔ قرآنی است، بدون هیچ گونه امتزاجی و التقاطی و خلطی و تأویلی - از نوع تأویلهایی که می دانیم - و همین خود جوهر غایی این مکتب است‌.