جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«شبهات الملحدين و الإجابة عنها»، اثر شيخ محمدجواد مغنية، مشتمل بر پاسخ به شبهاتى درباره خداشناسى و الحاد، ارتباط علم و دين، اسلام، قرآن، پيامبر (ص)، تشيع و مانند آن است. هر چند آغاز و انجام نگارش اين اثر، به‌ صورت دقيق مشخص نشده ولى همين مقدار معلوم است كه در سال 1974م آماده انتشار بوده است. نويسنده در اين كتاب شبهاتى را كه از منابع مختلف شفاهى و كتبى گردآورى كرده بدون دسته‌ بندى خاصى مطرح و به شيوه كلامى و جدلى پاسخ داده است.

کتاب «أربع رسائل كلامية» شامل چهار رساله كلامى شيعه مى‌ باشد كه دو مقاله با عناوين «المقالة التكليفية» و «الباقيات الصالحات»، نوشته محمد بن مكّى جزينى عاملى معروف به شهيد اول، متوفاى 786ه‍.ق، و مقاله سوم و چهارم «الرسالة اليونسية» و نيز «الكلمات النافعات»، به قلم على بن محمد بن يونس العاملى النباطى العنفجورى البقاعى، معروف به علامه بياضى است و دو رساله اخير شرح و توضيح دو رساله اول مى‌ باشد. در «المقالة التكليفية» شهيد اول طى پنج فصل از چيستى تكليف و مفهوم اصطلاحى آن، متعلق تكليف، نتيجه حاصله از امتثال تكليف و نيز ترغيب و تشويق به امتثال تكاليف و تحذير و ترساندن از عصيان آن ها، با استناد به آيات و روايات سخن مى‌ گويد. در رساله «الباقيات الصالحات»، شهيد اول به شرح و توضيح مختصرى درباره تسبيحات أربعة: سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الاّ اللّه و اللّه اكبر مى‌ پردازد. به گفته شهيد اول اين تسبيحات چهارگانه تمام اصول پنج‌ گانه اعتقادى شيعه؛ يعنى توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد را در بر مى‌گيرد. «الرسالة اليونسية» و رساله «الكلمات النافعات»، شرح مزجى رساله‌ هاى دوگانه شهيد اول مى‌ باشد كه به صورت «قوله - أقول» ترتيب يافته‌ اند و شارح به نحو تفصيلى و فراگير، به شرح مفردات رساله و توضيح و تبيين ديدگاه‌ هاى مختلف پرداخته و معناى مورد نظر شهيد اول در رساله را استيفا نموده است. وى همچنين دريافت‌ هاى خود از ساير كتب و آثار را درباره موضوع مورد بحث به رساله خويش افزوده است.

«الرسائل المختارة» مجموعه‌ اى است شامل پنج رساله از دو متفکر بزرگ شیعى؛ جلال الدین محمد بن سعد الدین اسعد صدیقى، مشهور به علامه محقق دوانى و میر محمد باقر بن شمس الدین محمد استرآبادى، مشهور به میرداماد. عناوین رساله‌ها بدین شرح است: 1-رساله «تفسیر سوره اخلاص» از محقق دوانى. علامه دوانى در این رساله کوتاه، گزیده آراء مفسران را به اضافه برخى تحقیقات و پژوهش هایى که خویش به انجام رسانیده است، با روش فلسفى در تفسیر این سوره یادآور مى‌ شود. 2-رساله «خلق الأعمال» یا «الجبر و الاختیار» از محقق دوانى. به بررسى و پژوهش در مورد یکى از معضلات و مسائل مهم کلامى و فلسفى؛ یعنى مسأله جبر و اختیار مى‌ پردازد. 3-رساله «الزوراء» یا «تنبیه الراقدین» رساله‌ اى است در مسائل فلسفى از محقق دوانى. سه رساله فوق همگى به زبان عربى نگاشته شده‌ اند. 4-رساله «أمانت الهیه» در تفسیر آیه شریفه «انا عرضنا الأمانة على السماوات و الارض» نوشته میرداماد به زبان فارسى. 5-رساله «نور الهدایة» از محقق دوانى به زبان فارسى. این رساله بیانگر مبانى عقیدتى مؤلف است که در اواخر عمر مستبصر گردیده و به عقاید شیعى گرویده است. گرچه بعضى برآنند که وى بر همان عقاید اشعرى خویش پایدار است فلذا این رساله را به قطب الدین تبریزى؛ عارف شیعى نسبت داده‌ اند.

«دلائل الامامة»، کتابی است اعتقادی که در آن به اثبات حقانیت امامان شیعه پرداخته و با ذکر آیات و روایات در فضائل و مناقب و معجزات آنها از خلافت و جانشینی آنان بعد از پیامبر اکرم دفاع نموده است. نویسنده این کتاب جناب محدث شیخ ابی جعفر محمد بن جریر بن رستم طبری صغیر می‌ باشد که این کتاب را به زبان عربی در قرن پنجم نوشته است. «دلائل الامامة» از منابع روايى معتبر شيعه است و مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار گرفته به طورى كه در بسيارى از مجموعه هاى روايى از آن نقل شده و به آن استناد كرده اند. كتاب حاضر شامل موضوعاتى است مانند: نام هاى حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، مصحف فاطمه سلام الله عليها، ولادت امام حسن علیه السلام، شهادت آن حضرت، اخبار شهادت امام حسین علیه السلام، نامه آن حضرت به بنى هاشم، معجزات امام زین العابدین عليه السلام، سفر امام باقر علیه السلام به شام، ماجراى آن حضرت با دانشمند مسيحى، ولادت امام جعفر صادق علیه السلام، القاب امام موسی کاظم علیه السلام، نماز استسقاى امام رضا علیه السلام، مدت زندگانى امام جواد، معرفى بزرگان شيعه كه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را در سامرا ديدند و بسيارى مطالب مهم ديگر.

کتاب «عقاید اسلام در قران کریم» اثر علامه مرتضی عسکری مجموعه ‎ای از «عقاید» شیعه «امامیه» با استناد به آیات قرآن است. در کتاب حاضر سعی شده است مباحثی مانند نسخ شریعت پیامبران قبل از پیامبر اسلام (ص) پاداش دنیا و آخرت، اوضاع برزخ و قیامت، شفاعت، حبط اعمال، آثار عمل پس از مرگ، مفهوم مشیت الهی، جبر و اختیار، معنای برخی از اسما و صفات الهی، قضا و قدر، نبوت، امامت، مفهوم عبودیت و انواع مناظره با مخالفان شیعه و جایگاه عقل در مکتب اهل ‎بیت مورد شرح و بررسی قرار گرفته و مستنداتی از آیات و روایات و دلایل عقلی بر استدلال آن ‎ها ارایه گردد.

«عبقات الأنوار فى اثبات امامة الائمة الاطهار»، تالیف سید میر حامد حسین هندى نیشابورى است که در رد باب امامت کتاب «تحفه اثنا عشریه» عبدالعزیز دهلوى که در رد عقاید شیعه نوشته شده، مى‏ باشد. عبقات در نقض و رد باب هفتم کتاب تحفه در زمینه ادله امامیه بر امامت امیر مؤمنین على (ع) نگاشته شده است. وى در این کتاب مى ‏کوشد تا فلسفه امامت را روشن کند و نشان دهد که اسلام آن دینى نیست که در دربار خلفا مطرح بوده است. میرحامد حسین در این کتاب حرف به حرف مدعیات دهلوى را با براهین استوار و مستند نقض کرده است. وى کتاب خود را در دو منهج به همان صورتى که در باب هفتم کتاب تحفه آمده، سامان بخشیده است.

«الاعتقادات» کتابی است کلامی که مرحوم شیخ صدوق در آن با استناد به روایات و احادیث وارده از معصومان علیهم‌ السلام به اثبات عقائد شیعی می‌ پردازد. شیخ این کتاب را به هنگام مسافرت به نیشابور بنا به درخواست عالمان آن دیار که از وی خواستند به صورت اجمال و مختصر عقائد شیعیان را برای آنان بیان کند املاء نمود. از آن جا که شیخ صدوق اساسا یک محدث است، چه در فقه و چه در عقاید، خود را محدود به معارف قرآن و روایات می‌ بیند. این التزام تا بدان حد است که حتی در کتاب‌ های فقهی و اعتقادی‌ اش از الفاظ و تعابیر احادیث سود می‌ جوید و تا حد ممکن از آوردن آرای خویش پرهیز می‌ کند. کتاب المقنع در فقه و کتاب الاعتقادات (عقاید امامیه) نمایانگر تفکر و بیانگر سبک و شیوه اوست. در واقع باید کلام ابن بابویه (صدوق) را متون احادیث دانست که با کمترین تصرف ممکن در قالب یک نظام کلامی ریخته شده و تدوین گشته است. این کتاب مشتمل بر ۴۵ باب است که عناوین برخی از این ابواب بدین شرح است: بیان اعتقادات شیعه در توحید، صفات ذات و صفات افعال، افعال بندگان، جبر و تفویض، اراده، مشیت، قضا و قدر، فطرت و هدایت، استطاعت، بداء، لوح و قلم، عرش و کرسی، نفوس و ارواح، موت و رجعت، رستاخیز و مباحث مربوط به آن، بهشت و دوزخ، وحی، امر و نهی، قرآن، مقام انبیا و رسل و حجج و ملائکه و عصمت ایشان، نفی غلو و تفویض، تقیه، مقام اجداد پیامبر، شان علویان، احادیث و مفسر، حظر و اباحه و...

«كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد (قسم الالهيات)»، با مقدمه و تعليقه آيت اللّه سبحانى، در سال 1416 قمرى در موضوع كلام مى ‏باشد. تجريد الاعتقاد نوشته مرحوم خواجه نصيرالدين طوسى كه مرحوم آقا بزرگ طهرانى در الذريعه آن را تجريد الكلام فى تحرير عقائد الاسلام ناميده است. از وزين ‏ترين، دقيق ‏ترين و محكم ‏ترين متون كلامى است كه منطبق بر عقائد اماميه مى ‏باشد. اين كتاب در پاره ‏اى از موارد داراى مطالبى پيچيده مى ‏باشد كه صاحب تعليقه، يعنى آيت الله سبحانى در صدد حل آن معضلات برآمده ‏اند.

کتاب «ختم نبوت» نوشته شهید مطهری رویکردی است کلامی، فلسفی و عرفانی درباره نبوت حضرت محمد (ص). در این پژوهش به تبیین و تحلیل مبحث نبوت پرداخته شده و دیدگاه اندیشمندان کلامی، فلسفی، عرفانی و تفسیری (قرآنی) در مورد نبوت منعکس گردیده است. استاد در ابتدای بحث خود، به تبیین جایگاه ختم نبوت می پردازد. ختم نبوت جزء اعتقادات ضروری اسلامی به شمار می رود به این معنا که اندیشه ظهور پیغمبر دیگر، مانند انکار یگانگی خدا یا انکار قیامت با ایمان به اسلام همواره ناسازگار شناخته شده است. بررسی موضوع ختم نبوت بین اندیشمندان اسلامی سابقه داشته است؛ اما نحوه مواجهه استاد مطهری با این موضوع کاملاً جدید به نظر می رسد که البته میزان و ابعاد تازگی طرح مباحث استاد در این زمینه نیازمند بررسی تاریخی و مقایسه ای است. در مورد شیوه طرح بحث استاد در موضوع ختم نبوت، نقش اقبال لاهوری نیز قابل توجه است. اقبال در مورد ختم نبوت سخنی در مورد چرایی این رویداد دارد که البته مورد پذیرش استاد مطهری قرار نگرفته است که به ویژه در کتاب «وحی و نبوت» آن را مورد نقد قرار داده است. همچنین اقبال در موضوع جایگاه اجتهاد مطالبی بیان کرده که چه بسا الهام بخش استاد مطهری در تبیین لوازم نظری و عملی ختم نبوت بوده است. استاد در تبیین چرایی ختم نبوت به ارتباط محفوظ ماندن قرآن از تحریف و تغییر و نابودی با ختم نبوت اشاره می کند. به اعتقاد استاد مطهری، یکی از علل تجدید رسالت و ظهور پیامبران جدید، تحریف و تبدیل هایی است که در تعلیمات و کتب مقدس پیامبران رخ می داده است. بر همین اساس غالب پیامبران مبعوث می شدند تا احیا کننده سنن فراموش شده و اصلاح کننده تعلیمات تحریف یافته پیشینیان خود بوده اند. استاد مطهری در ادامه به نقش تکامل بشری در این زمینه می پردازد. استاد یکی از ارکان خاتمیت را بلوغ اجتماعی بشر می داند به حدی که می تواند حافظ و نگهبان مواریث علمی و دینی خود باشد و خود به نشر و تبلیغ و تعلیم و تفسیر آن بپردازد. استاد در بخش دیگری از کتاب، بر این نکته تأکید می ورزد که لازمه ختم نبوت، قطع هر گونه رابطه معنوی و روحانی میان جهان غیب و جهان انسان نیست. استاد با ذکر نمونه هایی از قرآن نشان می دهد که برقراری ارتباط با جهان غیب منوط به نبوت نیست. مباحث بعدی استاد در پاسخ به پرسش هایی شکل می گیرد که اعتقاد به ختم نبوت زمینه ساز آن است. با پذیرش ختم نبوت، در واقع ماندگاری آیین اسلام را برای همیشه پذیرفته ایم و آن را معیاری برای ساماندهی زندگی بشر برای همه دوره ها و شرایط می دانیم. اعتقاد به جاودانگی اسلام این پرسش جدی را به وجود می آورد که در جهانی که همه چیز آن تغییر می کند چگونه می توان از جاودانگی اسلام دفاع کرد؟ اگر اسلام مدعی پاسخگویی به نیاز آدمیان است چگونه تغییر ناپذیری اسلام، با تغییر نیازهای انسانی قابل جمع است؟ استاد در ادامه از اجتهاد به عنوان مکانیسمی که تضمین کننده روش مندی و ضابطه مندی هماهنگی اسلام با تحولات جدید است، یاد می کند و از ضرورت اجتهاد و روند تکاملی آن سخن می گوید.