جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای شناخت هر اثر ادبی و پدید آورنده آن، می توان از ساحت های گوناگون تاریخی، اجتماعی، روان شناسی، فنی ، لغوی، علمی و اعتقادی بدان پرداخت هر کدام از این ساحت ها منجر به کشف زاویه ای از زوایای پنهان هر اثر وصاحبآن می شود که البته هر کدام شیوه خاص و گاه گوناگونی را در بررسی و تحقیق می طلبد. یکی از این شگردها، تتبع در اثر ادبی اوست.درواقع برخی از آثار می توانند صادق ترین ترسیم کننده واقعی زندگی فردی و اجتماعی پدیدآورنده آن باشد و تابلویی جاندار،متحرک و گویا از شخصیت نویسنده یا شاعر در مقابل دیدگان ما به نمایش بگذارد. در این تحقیق به عنوان فرهنگ تشبیه سعی شده است به بررسی تشبیه در دیوان شاعر پرداخته تا به شناخت بهتری از اثر و سازنده اش دست یافت. این پژوهش شامل بخش های زیر است: پس از ارائه سوالها ضرورت ، پیشینه،اهداف،کاربرد تحقیق و... وارد بخش بعدی شده و در آنجابه زندگینامه شاعر وفعالیتهای سیاسی،اجتماعی و ادبی او، بررسی افکار و شعر اوپرداخته و سپس تشبیه و انواع آن را توضیح داده و ابیات تشبیه دار دیوان به ترتیب صفحهآورده شد. بعد از ذکر ابیات تشبیه دار فراوانی انواع تشبیه را در نمودارهای مختلف نشان داده و با یکدیگر مقایسه شده است. در پایان بر اساس نمودارها و فراوانی داده ها نتیجه گیری کرده و به تواناییها و نمودهای مختلف ادبی وهنری شاعر پرداخته و انواع مشبه، مشبه به وادات تشبیه بر اساس ترتیب الفبایی در جدولهای مختلف برای دسترسی آسان دانش پژوهان ارائه شده است. 1-1-

در این رساله سعی شده است تنها به بررسی مضامین اجتماعی شعر پروین و بهار و علل ایجاد پدیده‌ها و پیامدهای آن، پرداخته شود. از آن جایی که اساس کار رساله بررسی اندیشه‌های اجتماعی این دو شاعر بوده است از بررسی ویژگیهای زبانی و تکنیکی و صور خیال اشعار و تاثیر جامعه بر این دو شاعر در پدید آمدن زبان، نوع تصاویر و موسیقی دوری جسته و این تاثیر نظام جامعه را بر شاعر در ایجاد زبان و تخیل، به زمانی دیگر و با دیدگاههای جدیدتر اختصاص داده‌ام. تا آن جا که ممکن بود از موضوعهای اجتماعی که در شعر پروین و بهار آمده، سخن به میان آمده و به تحلیل و بررسی آنها می‌پردازد که بعضی از این مقوله‌ها چنین است : فرهنگ که خود شامل ارزشها، هنجارها، اخلاقیات ، آداب و رسوم، عرفان، تعلیم و تربیت ، تاثیر نیروهای موهوم در جامعه، فرهنگ آرمانی و فرهنگ‌پذیری می‌شود، شخصیت ، بویژه شخصیت پروین و بهار در شعرشان، خانواده و نقش پدر و مادر و فرزندان و کارکرد آنها در خانه و تاثیر فقر بر تعلیم و تربیت و بزهکاری فرزندان در خانواده‌ها، فرزندان یتیم و بی‌سرپرست ، فرد در برابر جمع، طبقات و قشرهای اجتماعی در عهد شاعر و بررسی کارکرد طبقات و قشرهایی چون: طبقه حاکم، فقیر و غنی، عاقل و جاهل و دیوانه، مذهبیان، عوام و خواص و زنان، نقش و پایگاه اجتماعی، روابط اجتماعی و اصولی که در روابط اجتماعی از دیدگاه این دو شاعر باید مدنظر قرار گیرد، جامعه‌شناسی سیاست که خود از مباحثی چون حکومت ، قوه مجریه و ویژگیهای حاکمان و مجریان کشور و بررسی کارکردهای مظفرالدین شاه، محمدعلی‌شاه، احمدشاه، رضاخان و محمدرضا پهلوی، قوه مقننه و جامعه قانونمند و مقام قانون در جامعه ایرانی، انتخابات و وضع مجلس ایران، قوه قضاییه و تحلیل نظام قضایی کشور و قاضیان و نقش آنها در ایجاد امنیت ، تحلیل نوع برخورد بهار با حکومتیان تشکیل می‌شود، مذهب و جامعه و نقش و کارکرد دین در جامعه ایرانی، اندیشه‌های دینی در جامعه، نقش مصلحان دینی در اصلاح جامعه، برخورد پروین و بهار با متولیان دین و فرهنگ دینی ایرانی در عهد بهار، قدرت اجتماعی و برخورد این دو شاعر با قدرتمندان، وطن‌گرایی در شعر بهار، نظام اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشور در عهد بهار براساس شعر بهار و بررسی ساختار جامعه و رویدادهای اجتماعی در عهد بهار و سرانجام راه‌حل جامعه نابسامان ایرانی از دیدگاه بهار.

مطالعات اجتماعی دین، قدمتی به اندازه تاریخ اندیشه‌ورزی بشر در اوضاع و احوال اجتماعی خویش دارد و در سه دسته متفاوت از هم قابل تشخیص است: 1. اندیشه‌های اجتماعی دین؛ 2. جامعه‌شناسی دین قبل از جامعه‌شناسی دین؛ 3. جامعه‌شناسی دین. دین، از جمله موضوعاتی بوده که همواره در مرکز توجهات متفکرین اجتماعی قرار داشته است و این علاوه بر دلمشغولی و تعلق خاطر شخصی آنان، ناشی از اهمیتی است که در حیات اجتماعی مردمان اعصار گذشته داشته است. همین وضع، با اندک تغییراتی در عصر منتهی به ظهور جامعه‌شناسی نیز جاری بود و لذا جامعه‌شناسان کلاسیک را هم با تمام تمایلات ملحدانه ولاادریگرانه‌شان نسبت به دین، ناگزیر ساخت تا در تأملات خویش در احوال جوامع جدید و در بررسی فرایندهای گذار از سنت به مدرن، همچنان به این موضوع، به عنوان یکی از سرفصل‌های مهم کار خویش اهتمام ورزند. این قبیل کوشش‌های نظری در ادوار پیش از شکل‌گیری، موجد انباشت ذخایر گرانسنگی برای «جامعه‌شناسی دین» گردید که امروزه از پشتوانه‌های نظری و تاریخی این رشته، به عنوان یکی از غنی‌ترین رشته‌های جامعه‌شناسی، محسوب می‌شود؛ البته جامعه‌شناسی به طور کلی و جامعه‌شناسی دین به طور خاص، از آغاز نگاه مثبتی به این پیشینه نظری نداشت؛ ولی به مرور زمان و با به راه افتادن نقد و تردیدهای درون رشته‌ای و تقویت همکاری‌های برون حوزه‌ای در برخی موضوعات، به ارزش‌های نهفته و قابلیت‌های مغفول مانده آن پی‌برد و می‌رود تا با پشت‌سر گذاردن افراط و تفریط‌های پوزیتیویستی و هرمنوتیکی، راه خویش را به سوی دانشی عمیق و در عین حال منعطف در مطالعه عالمانه مناسبات دین و جامعه، باز یابد. فراموش نباید کرد که نائل شدن جامعه‌شناسی دین به این موقعیت تحسین برانگیز، با عبور از مسیری میسر شده است که با نگاه «پدیده»ای به دین و ملاحظه آن در مقام «تحقق» و استفاده از روش‌های «عینی و تجربی» و تلاش برای رعایت حداکثر «بی‌طرفی» توأم بوده است. امروز که جامعه‌شناسی دین به مثابه یک رشته علمی معتبر و مورد اعتنا، به تناوری رسیده و مداخله‌گری‌های بعضا ناگزیر اوان شکل‌گیری را پشت سر گذارده است، می‌توان با چشم تأمل در ماحصل کار آن نظر کرد و انواع لغزش‌های نظری و روش‌شناختی آن را به منظور افزایش قابلیت‌های معرفتی و کاربردی، مورد نقد و بازبینی قرار داد. آینده جامعه‌شناسی دین که نیاز به آن روز به روز افزون‌تر هم می‌شود، در آن است که با تصحیح نگرش آن نسبت به موضوع مطالعه خویش و اصلاح تلقی‌های شایع از حیطه عمل جامعه‌شناسی و رشته‌های دین‌پژوهی، از سطح مرزبندی‌های کاذب و محدودیت‌های مضر به حال معرفت، عبور کرده و دانش و روش خویش را بیش از گذشته، تابع صورت عینی و واقعی پدیده‌های پر معنایی مثل دین سازد

مقاله حاضر به «روش‌شناسی اندیشه اجتماعی ابن‌ رشد» می‌پردازد. ابن رشد از فیلسوفان متعلق به غرب عالم اسلام و شارح آثار ارسطو است. روش‌شناسی او متفاوت با فیلسوفان شرق عالم اسلام، مانند ابن‌سیناست. تربیت در خانواده‌ای اهل علم و تصدی جایگاه‌های مهم حکومتی، از عواملی هستند که زمینه را برای ارتقای علمی و ترویج اندیشه در رویارویی با مسائل مطروحه در آن زمان برای او فراهم آوردند. باور به توحید و نبوت در کنار غایت‌گرایی و همچنین اعتقاد به عقل و وحی به عنوان - دو منبع معرفتی مهم - مبانی‌‌ای هستند که بر روش و اندیشه او تأثیرگذار بوده‌اند. تأویل، برهان و روش انتقادی، دلالت‌های روش‌شناختی ابن رشد است که به آنها ملتزم بوده و در اندیشه اجتماعی خود بر اساس آنها مشی نموده است. تلفیق میان دین و فلسفه و ترسیم مدینه فاضله مسائلی پیش روی ابن رشد بوده که با روش‌های مذکور به آنها پاسخ گفته است.

حیات‌انسان، مفهوم‌کانونی اندیشه‏ علامه جعفری بوده و تمرکز نظری آن پیرامون نظریه‌ "حیات‌معقول" می‌باشد. وی هدف نهایی حیات انسان را تحقق این‌نوع از حیات دانسته وحیات را به دو نوع طبیعی محض و معقول تقسیم بندی می‌کند. درحیات طبیعی محض، انسان فقط به ارضاء غرائز طبیعی خود پرداخته و ابعاد مثبت وجود انسان و استعدادهایش مغفول است. درحیات‌معقول، انسان از اصول و ارزش‏های حیات آگاه بوده و برمبنای آن از اختیار خود بهره‏برداری نموده و در مسیر کمال قرار دارد. این نظریه در لایه معرفت‏شناختی، شناخت را ممکن و ضروری دانسته و منابع آن‌را عقل ابزاری، شهودی و قدسی می‌داند. در حیات‌معقول عقل‌نظری و عقل‌عملی هردو در استخدام شخصیت روبه رشد کمال آدمی قرار می‏گیرند. در هستی‌شناسی، هستی مخلوق خداوند بوده و دارای حقیقت، هدفمند، قابل شناسایی و دارای دو بعدمادی و غیرمادی است. در حیات معقول، انسان‌از شریف‌ترین موجودات هستی و دارای فطرتی پاک، کمال‌جو و مستعد کمال است، هدفمند، تغییرپذیر و برخوردار از حیات‌طبیعی و ابدی است. در حیات‌معقول، نه فرد اصالت استقلالی دارد و نه اجتماع. علامه با یک نظر تلفیقی خاص، طرح موضوع اصالت فرد واجتماع را غیرمنطقی دانسته و معتقد است، مختصات هریک از فرد و اجتماع باید در ارتباط با همدیگر بررسی شود. فرهنگ در نگاه علامه دارای چهارنوع رسوبی، بی‏رنگ، پیرو و پیشرو می‌باشد. فرهنگ پیشرو عامل تکاپوی انسان به سوی هدف اعلای زندگی است. درنظر ایشان با پی‌ریزی منطقی اقتصاد، حقوق، سیاست وقدرت جهانی، فرهنگ‌جهانی واحد، قابل تحقق است. علامه، تمدن را برقراری نظم و هماهنگی در روابط افراد یک جامعه دانسته و آن را به تمدن انسان محور و قدرت محور تقیسم می‏کند. وی عدالت و عدالت خواهی را اساسی‏ترین ویژگی حیات آدمی می‌داند. از نظر علامه حقوق و قوانین معمولی که تنها به کشف روابط حیات طبیعی محض انسان‏ها با یکدیگر و تنظیم آنها برای همزیستی محض قناعت می‏نماید، نمی‏تواند متضمن سعادت واقعی آدمی باشد. ایشان تحولاتی را که منجر به تحقق حیات معقول شود، ضروری جامعه می‏داند.

اندیشه های اجتماعی ابن خلدون توجه صاحب نظران بسیاری را به خود جلب کرده است. برداشت های صورت گرفته از آرای ابن خلدون متفاوت و بعضاً متناقض است. برخی پژوهشگران، رویکرد ابن خلدون در طرح موضوعات اجتماعی و پایه گذاری علم عمران را ناشی از گسست وی از منظومه فکری اسلامی میدانند. گروهی دیگر، تأملات اجتماعی وی را برخاسته از مبانی معرفت دینی او میدانند. عده ای نیز در این میان، علل ظهور و افول تمدن اسلامی، ویژگیهای شخصیتی و گستردگی مطالعات وی را از دغدغه های تعیین کننده در رویکرد ابن خلدون به طرح موضوعات اجتماعی و تأسیس علم عمران میدانند.هدف مقاله توصیفی تحلیلی حاضر، که با استفاده از روش تحقیق کتابخانه ای انجام گرفته، بررسی نظری دلالت های معرفت شناختی اندیشه های اجتماعی ابن خلدون است. پرسش اصلی مقاله این است که اندیشه های اجتماعی وی چه نسبتی با مبانی معرفتی دینی او دارد. یافته های نظری نشان میدهد که اندیشه های اجتماعی ابن خلدون و بنیان نهادن علم عمران، تحت تأثیر نگرش های اسلامی او بوده است.

روش شناسی بنیادین یکی از مبنایی ترین محورهای اصلی بومی سازی علوم انسانی است، که شناسایی آن به نحو دقیق و کاربردی از اهداف اصلی این نوشتار است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی روش بنیادین اندیشه اجتماعی علامه طباطبایی(ره) می پردازد، سپس با توجه به مجموعه اندیشه های اجتماعی گردآوری شده در آثار ایشان، روش ایشان برای ورود به این حوزه را عرضه می کند. روش شناسی بنیادین علامه(ره) با توجه به بنیان های فلسفی حاکم بر آن، به طور خلاصه روش شناسی مبتنی بر واقعیت گرایی توحیدی است که جنبه های توصیفی، تبیینی و انتقادی خود را حفظ می کند. رویکرد علامه(ره) درباره موضوعات اجتماعی، مسئله محوری است. علامه(ره) با توجه به نگاهی که نسبت به مسائل شناختی و معرفتی اتخاذ می کند و همچنین مباحث انسان شناسی و هستی شناختی، به طور کلی در یک مسیر تعامل، روشی میان روش عقلانی، نقلی و تجربی قرار می گیرد و مسئله های اجتماعی را به صورت عمیق و دقیق پاسخ می دهد. با این عقبه روشی که در اندیشه ایشان شکل گرفته، جامعه در مسیر توجه به واقعیات اجتماعی و فهم آن و همچنین توجه به ارزش ها و هنجارها و در جهت نقد و بررسی آنان قرار می گیرد، این مسیر در مآل بشر، جامعه را به کمال نهایی یعنی قرب الهی دلالت خواهد کرد.

در یک ، بیان استاد مطهری جدای علوم از فلسفه را بزرگترین ضایعه برای تاریخ علم شمرده‌اند، علوم به خاطر این انفکاک مجبور شده‌اند که بحث از موضوعات خود را کنار گذارده و به صورت اصول موضوعی از کنار آن بگذرند. به بیان دیگر علوم در دوران جدید بحث خود را از نیمه راه شروع کرده و تنها نیمی از مسایل را طرح و بررسی می‌کنند و نیمهء دیگر را که نیمه اولی و ابتدایی بوده و نیمهء دوم مبنی بر آن است کنار می‌گذارند مثلا" بحث از معرفت و تطور آن در جامعه‌شناسی دینی طرح می‌گردد، مبتنی بر بحث حقیقیت جامعه است . اما در علوم، بحث از هستی جامعه مفعول‌عنه واقع شده است و تنها به صورت پیش فرض هستی‌اش مقبول افتاده و سپس متفرعاتی بر آن بار شده است . تطور نظامهای سیاسی جامعه، تحول سیستمهای اخلاقی جامعه، تطور نظامهای اقتصادی جامعه و تغییر تاریخی نظامهای معرفتی جامعه، چگونه می‌تواند بدون ارتباط با هستی خود جامعه باشد. در نوشته‌های استاد مطهری تقریبا" همهء بررسیها با عقل ریشه‌یاب شروع می‌شود، روش تعقلی روش غالب تفکر ایشان است هر مسئلهء اجتماعی، قبل از هر تحلیل جامعه‌شناسانهء تحلیلی فلسفی می‌شود. مثلا" تبعیض‌ها و نابرابریهای اجتماعی، تنها در حد یافتن علل اجتماعی نابرابریها متوقف نمی‌ماند، بلکه ابتدا تفاوتها در هستی و سپس در جوامع و انسانها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

جامعه شناسى اخلاق، با درک ساخت اجتماعى و نظام کنش اجتماعى، به فهم چرایى و چیستى وضعیت اخلاقى می پردازد. فارابی، اندیشمند مسلمانی است که در برخی از آثار خود از منظر جامعه شناسى اخلاق به تفصیل، روابط اخلاق و ساخت جامعه را تجزیه و تحلیل کرده است. بازخوانی آثار اندیشمندان مسلمان، زمینة تولید علم براساس فرهنگ اسلامی و بومی را فراهم می آورد. پرسش از روابط بین اخلاق و ساخت اجتماعی در اندیشة فارابی، محور اصلی این تحقیق است. با روش هرمنوتیک به آثار فارابی مراجعه نموده، پس از طرح پرسش های پژوهش، به واکاوی پاسخ آنها می پردازیم. فارابی از یک سو، نگاهی اخلاقی به شکل گیری زیست اجتماعی و طبقه بندی جوامع دارد و از سوی دیگر، نظام اخلاقی را متأثر از مدل حکومت، طبقه حاکم، شغل و تقسیم کار، گروه های همسالان، نوع معماری مسکن و شهرسازی و وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی و... می داند.

هر نظریه اجتماعی در بدو شکل گیری، از عوامل متعددی تأثیر می پذیرد. اندیشه اجتماعی اشاعره نیز مبتنی بر مبادی و مبانی معرفتی و غیرمعرفتی خاصی است که در ریشه کلام اشعری دارد. ابتنای چنین دانشی بر مبانی کلام اشعری، حوزه های فکری ویژه ای را فعال می کند که محافظه کاری و تمرکز بر توصیف و تبیین را وظیفه اصلی این دانش قرار می دهد. با توجه به عقبه تفکر اشعری، ظرفیت دانش تفسیری، تفهمی و انتقادی را از آن سلب می کند. از سوی دیگر، این دانش را به رئالیست ها نزدیک می سازد که خود را در حصار امر واقع و رخدادهای گذشته محصور کرده و ظرفیت خروج از وضع موجود و آرمان پردازی را نخواهد داشت. در این تحقیق، مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی اشاعره، به عنوان مبانی معرفتی آنان بررسی شده و در قالب روش شناسی بنیادین، ظرفیت های تولید دانش اجتماعی آن مبانی بیان شده است.