جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این اثر در دو جلد, با شماره صفحه های پیاپی, در ۵۵۱ صفحه, برای تدریس در پایه پنجم و ششم سطح یک حوزه, نگارش یافته است. اخلاق۵و۶, تحریر کتاب جامع السعادات, نوشته مولی محمدمهدی نراقی است. کتاب جامع السعادات, در سلسله مأخذ دانش اخلاق جای دارد که بیانگر پذیرش محتوا و سبک ویژه آن نزد عالمان و صاحب نظران است. مؤلف در آغاز درباره نفس انسان, قوا و غرایز او سخن می گوید و هر یک از فضیلتها و رذیلتهای اخلاقی را به یکی از قوای نفس و یا غریزه ای نسبت می دهد و آن گاه به شناساندن یکایک فضیلتها و رذیلتها می پردازد و با آیات و روایات موضوع را روشن و تأیید می کند و در پایان, راه درمان هر رذیلتی را به شیوه ای حکیمانه ارائه می دهد. افزون بر اینها, در لابه لا با پند و اندرزها و نصیحتهای اثرگذار, خواننده را به تهذیب اخلاق و اصلاح رفتار فرامی خواند. وی, بر میانه روی در علم و عمل و گرایشهای فکری پای می فشارد و از یک سونگری پرهیز می دهد, خواه به پیروی کورکورانه از حکما, یا مقدسین, یا گزینش افراطی به ظواهر و یا به عکس, و خواه به سبب تعصب در عرفان و حکمت اشراق, یا علم اصول و فقه.۱۴ مولی احمد نراقی در فرازی آن چه را که بر سالک لازم است یادآور می شود و آن گاه به شناساندن جامع السعادات می پردازد: (…و به حکم عقل و نص مستفیض نقل, بر هر یک از افراد سالکین منهج رشاد و طالبین طریق ارشاد, لازم است که اولاً, از آیینه گیتی نمای دل, زنگ رذائل, زایل و بعد از آن ادهم همت به صوب تجمّل به خلل فضایل مایل سازد; چه بدونِ تخلیه, تجلیه میسر نشود و انعکاس نقش حبیب در نفس خبیث صورت نبندد. شست وشویی کن و آن گه به خرابات خرام تا نگردد ز تو این دیر خراب آلوده و خود ظاهر و روشن و ثابت و مبین است که رفع صفات ناپسند و کسب ملکات ارجمند, موقوف بر شناختن آنها و اصول و اسباب هریک و کیفیت معالجات مقرّره است و متکفل بیان تفاصیل این مطالب علمی است که تعبیر از آن به علم اخلاق و حکمت خلقیه می نماید. و بهترین نسخ کتب از حیث نظم و ترتیب, و حسن ترکیب و تعبیر لایق و تحقیق رائق و اشتمال بر آیات و اخبار وارده در شریعت, و احتوای بر مقالات ارباب عرفان و اساتید حکمت, که در این فن شریف تألیف و تصنیف شده, کتاب موسوم به جامع السعادات است که از تألیفات عالم عامل و عارف واصل و حکیم کامل و فقیه فاضل, والد ماجد بزرگوار این ذرّه بی مقدار است.)۱۵ امام خمینی, معلم بزرگ اخلاق, جوینده راه کمال را سفارش می کند که به مطالعه آثار نراقیان بپردازد: (هان ای عزیز! تو اگر با اخبار و احادیث سروکار داری, به کتب شریفه اخبار, خصوصاً کتاب شریف کافی مراجعه کن و اگر با بیان علمی و اصطلاحات علما سر و کار داری به کتب اخلاقیه از قبیل طهاره الاعراق و کتب مرحوم فیض و مجلسی و نراقیان مراجعه کن و اگر خود را از استفاده مستغنی می دانی… جهل خود را که ام الامراض است, معالجه کن.)۱۶ و در جای دیگر سفارش می کند: (…کتاب شرح مغنیه مولانا مجلسی اول, که یکی از کتابهای نفیس و جلیل القدر است و فارسی, مطالعه نما. و اگر نفهمیدی از اهلش سؤال کن که در آن کنترلهایی از معرفت است و همین طور کتب عزیزه شیخان نراقیان.)۱۷ سنت عالمانه تلخیص و تحریر آثار عالمان بنام و استادان فن, از دیرباز در حوزه تمدن اسلامی رواج داشته است. بخش مهم و درخور توجه میراث مکتوب تمدن اسلامی را آثاری با عنوانهایی چون: تلخیص, ملخص, خلاصه, مختصر, مختار, منتخب, انتخاب, لباب, لبّ, مهذب, تهذیب, تحریر, گلچین, گزیده, چکیده تشکیل می دهند. نکته درخور توجه و درنگ این است که پدیدآورندگان این گونه آثار, خود, از ستارگان آسمان دانش و ادب بوده اند. از باب نمونه: شیخ طوسی (م:۴۶۰هـ.ق) (الشافی) سید مرتضی را خلاصه می کند. علامه حلی (م: ۷۲۶هـ.ق) کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی را خلاصه می کند, با عنوان: منهاج الصلاح فی مختصر المصباح. و رساله (الباب الحادی عشر) را به عنوان تکمله بر آن می افزاید: گاه بزرگان, به خلاصه کردن آثار خود پرداخته اند, از باب نمونه: محقق حلی اثر خود: شرایع الاسلام را خلاصه کرد و آن را المختصر النافع نام گذارد. شهید ثانی, به خلاصه کردن پاره ای از آثار خود پرداخت. افزون بر خلاصه کردن, فن دیگری از بازسازی رواج داشته به نام (تحریر) اما این فن, در عبارتهای کتاب, دست برده می شده و پاره ای از جستارها و فصلها و بابها, مقدم داشته می شده و پاره ای مؤخر. و گاه بر متن افزوده می شده است; مانند: تحریر مجسطی بطلمیوس, تحریر اصول اقلیدس, تحریر اُکرَمانا لاؤوس, همه از فیلسوف نامور شیعه خواجه نصیرالدین طوسی و تحریر التحریر, از سید ابوالقاسم موسوی خوانساری نجفی که تحریری است از کتاب تحریر اصول اقلیدس خواجه نصیر. با نگاهی به ذریعه علامه تهرانی, زیر عنوانهای یاد شده, صدها نمونه از این آثار را می توان دید. ابن خلدون, یکی از هدفهای هفتگانه تألیف را, تحریر و تلخیص دیگر آثار می داند: (دیگر از مواردی که سزاست در آن تألیف کرد, این است که مسائل دانشی, نامنظم باشد و هر مبحثی در باب خود واقع نشده باشد, آن وقت دانشمندِ آگاه, به ترتیب و تهذیب آن می پردازد و هر مسئله را در جایگاه و باب و فصل خود قرار می دهد, چنانکه این وضع در (المدونه) به روایت سحنون از ابن قاسم و (العتیبه) به روایت عتبی از اصحاب مالک مشاهده می شد. چه بسیاری از مسائل فقه در کتب مزبور در باب خود نیامده بود. از این روی, ابن ابوزید, به تهذیب (المدونه) همت گماشت, ولی (العتیبه) هم چنان نامهذب باقی مانده است و در هر باب آن, مسائلی از باب دیگر می توان یافت, ولی جویندگان دانش با بودن (المدونه) و تهذیب ابن ابوزید و هم تهذیبی که برادعی پس از وی نوشته است, دیگر از العتیبه (بی نیاز شده اند). (تلخیص و مختصر کردن کتب متقدمان و آن, هنگامی است که مشاهده شود کتابی در زمره امهات فنون به شمار می رود و از مآخذ اساسی آنهاست, ولی بسیار مطول و دامنه دار است, آن وقت دانشمندی بر آن می شود که این کتاب را به طور ایجاز و اختصار تلخیص کند و مباحث مکرر آن را بیندازد و در عین حال, برحذر باشد که مطالب ضروری آن حذف نشود, تا مبادا به مقصد مؤلف خلل راه یابد.)۱۸ در تحریر جامع السعادات و آن را به درسنامه بدل کردن (اخلاق۵و۶) کارهای زیر انجام گرفته است: ـ حذف نکته ها و جستارهای غیر ضرور, مانند: بحثهای فلسفی و یا آمیخته به اصطلاحهای فلسفی و عرفانی که در سطحی بالاتر از مخاطبهای این مجموعه شش جلدی و متناسب با دوره های تخصصی است. ـ حذف آن چه در دیگر بخشهای این مجموعه آمده, یا بحثهایی که در دیگر دانشها, بررسی می شوند و مطالبی که چندان کارساز نیستند و یا از سنخ پاره ای از داستانهایند که در احیاء العلوم آمده است. ـ بسنده کردن به چند نمونه از روایات, در جایی که روایات همانند بسیار بوده است. ـ از میان برداشتن و اصلاح اشتباه های چاپی. ـ اعراب گذاری. ـ نشان دادن مأخذ روایات نقل قولها. ـ عنوان گذاری ـ جا به جایی بخشی از برای نظم و نسق دادن و ترتیب منطقی بحثها. ـ سامان دادن عنوانهای اصلی و فرعی بابها, فصلها و باب بندی مناسب. بدین ترتیب این مجموعه, به گونه روش مند, چشم نواز, به مدرسان, دانش پژوهان و علاقه مندان مقوله ها و بحثهای اخلاقی عرضه شده است. به امید این که در رفتار و کردار از حوزویان اثر روشن و ماندگار خود را بگذارد.

علم اخلاق اسلامی(جلد دوم) این کتاب ترجمه کتاب جامع السعادات مهدی نراقی است .مباحث جلد دوم به بیان رذایل و فضائلی مربوط می‌شود که متعلق به دو یا سه قوه عاقله، غضب و شهوت است و طی آن، این موضوعات در آن مطرح می‌شود : غرور، گروه‌های فریفته، آرزوهای دراز، وجوب توبه، فضیلت مراتب توبه، تاثیر نیت بر اعمال، عبادت، انس به خدا، توکل، نعمت‌ها و لذت‌ها، صبر، نماز، دعا و ذکر، حج، روزه و همانند آن.علم اخلاق اسلامی ترجمه دقیق و روانی است از کتاب جامع السعادات تالیف عالم ربانی مولی مهدی نراقی به قلم استاد جلال الدین مجتبوی در کتابهای اخلاقی نوشته شده توسط علمای بزرگ اسلامی معمولاً یا صرفا جهت منطقی و فلسفی منظور بوده و یا به اخلاق از حیث دستورات دینی و معارف اسلامی پرداخته شده است. اما در این کتاب هر دو جنبه مورد توجه قرار گرفته است. یعنی هم به جهت اشتمال بروجه دینی و معارف اسلامی عنوان اخلاق اسلامی بر آن برازنده است و نیز پرداختن به مباحث عقلی و نظری آن را شایستگی علمی بخشیده و به این جهت مترجم دانشمند کتاب عنوان اخلاق اسلامی را برای آن برگزیده است. کتاب شامل سه بخش است. در دو بخش اول مولف علامه به مباحث نظری و علمی- فلسفی در خصوص انسان، نفس آدمی و قوای آن و اقسام اخلاق پرداخته است و آنها را همچون مقدمه برای مباحث بعدی قرار داده است. و در بخش سوم که بخش اصلی کتاب محسوب می شود در ذایل و فضایل نفسانی را بر شمرده و شرح نموده است. همچنین در هر قسمت با استناد به آیات و روایات، رذایل را شرح کرده و چگونگی مبارزیه و علاج آن را بر شمرده و فضایل مقابل آن را به خواننده معرفی کرده است.

جامع السعادات، کتابی درباره اخلاق نظری و عملی به زبان عربی، تألیف ملا محمدمهدی نراقی، حکیم و فقیه قرن ۱۲ و ۱۳ هجری است. اهمیت این کتاب بیشتر به علت جایگاه اخلاقی و عملی نویسنده آن دانسته شده است. جامع السعادات همچنین اولین کتابی معرفی شده که مشتمل بر هر دو جنبه عقلی و فلسفی و نیز دینی و عملی است. جامع السعادات، از مهمترین کتب اخلاق عقلی در میان تالیفات عالمان شیعه دانسته شده است. نویسنده کتاب، ملا محمدمهدی نراقی، بیش از ۳۰ اثر در فقه، اصول فقه، اخلاق، و همچنین ریاضیات دارد. دیوان شعر او نزدیک به سه هزار بیت بوده است که نزدیک به ۳۰۰ بیت از آن در دسترس است. محمدرضا مظفر که مقدمه وی در ابتدای جامع السعادات آمده، جایگاه یافتن جامع السعادات را به دلیل ایمان و اخلاق الهی نویسنده آن دانسته و معتقد است کتاب جامع السعادات، به خودی خود، چیزی بیش از کتاب‌های مشابه ندارد. یکی از جنبه‌های اهمیت و تمایز جامع السعادات، برخورداری از هر دو جنبه عقلی و نقلی دانسته شده است؛ بر خلاف آثاری مانند تهذیب الاخلاق و اخلاق ناصری که نقلی و عملی هستند و همچنین بر خلاف آثاری مانند احیاء علوم الدین، کیمیای سعادت و المحجة البیضاء که نظری و فلسفی هستند. جامع السعادات به تصریح مؤلف تنها یک بخش از حکمت عملی قدیم، یعنی اخلاق را دربرمی گیرد و درباره سایر بخش‌های حکمت قدیم، یعنی تدبیر منزل و‌سیاست مُدُن سخن نمی‌گوید؛ زیرا غرض وی از تألیف آن، تنها بحث درباره چگونگی اصلاح نفس و تهذیب اخلاق بوده است. جامع السعادات مشتمل بر سه باب است: باب اول در مقدمات که در آن مباحث کلی و مبانی علم اخلاق مطرح شده است، از قبیل تجرد و بقای نفس، تأثیر طبیعت آدمی بر اخلاق، نقش تربیت در اخلاق، شرف علم اخلاق به سبب شرافت موضوع و غایتش، ترکیب حقیقت انسان از وجوه متقابل و اینکه غایت سعادت، تشبه به مبدأ یا خالق یعنی خداست. باب دوم جامع السعادات، درباره اقسام اخلاق، شامل مباحثی مانند اقسام فضائل و رذائل، بحث درباره فضائل چهارگانه (حکمت، عدالت، شجاعت و عفت)، حقیقت عدالت، حد وسط (اعتدال) و افراط و تفریط در اخلاق است. باب سوم کتاب هم درباره اخلاق پسندیده، شامل یک مقدمه و چهار فصل است. چنانکه در جامع السعادات آمده، مقصود خداوند از بعثت پیامبران، خارج شدن انسان‌ها از مرتبه حیوان و شیطان بوده است و این هدف، جز با رها شدن از رذایل اخلاقی و آراسته شدن به فضائل اخلاقی ممکن نیست. به باور نراقی، شرط آراسته شدن به فضائل اخلاقی، شناختن خصلت‌های ویرانگر، خلق و خوی نجات‌بخش و آشنایی با اسباب آنها و چگونگی درمان صفات مهلک اخلاقی است. ملا مهدی نراقی، شناخت موارد مذکور را همان حکمت حقیقی دانسته است که موجب زندگی صحیح می‌شود. ملا محمدمهدی نراقی در تألیف جامع السعادات به برخی از متون متقدم در علم اخلاق، توجه داشته است، چنانکه در مباحث باب‌های اول و دوم ـ که غالباً درباره مبانی اخلاق و کلیات است و نسبت به باب سوم، حجم کمی از کتاب را اشغال کرده، ‌گاه از حکمای پیشین مانند فیثاغورس، افلاطون، ارسطو، ابوعلی مسکویه و دیگر حکما نقل قول کرده است. با این حال او در باب سوم جامع السعادات که حاوی جزئیات مباحث اخلاقی است، غالباً به آیات و روایات استناد کرده است.

گرایش به جمع یکی از نیازهای بشری می باشد و انسانها برای برآوردن حاجات خویش نیاز به دیگران دارند. جمع گرایی ترجیح هر عملی به طور جمعی، یعنی عملی که در حیطه ی رابطه من و دیگری است، می باشد. جمع گرایی یا گرایش به جمع، یکی از مباحثی است که در متون دینی از جایگاه ویژهای برخوردار بوده و از بنیادی ترین مباحث اندیشه اسلامیبه شمار می رود. بر فرهنگ اسلام روح جمع گرایی مثبت حاکم است و این در جای جای آیات قرآن به چشم می خورد. در فرهنگ روایات نیز در بیان ارزش و جایگاه رفتارهایی که خیررسانی به جمع و دیگران را در بردارد آثار و پاداش بسیاری بیان شده است به گونه ای که پر ارجترین عملها در امر منفعت و خیر رسانی به جمع و جامعه بیان شده است. در این رساله نقش جمع گرایی در تکامل انسانی از منظر امام باقر (ع) برّرسی می گردد. بدین منظور تمام روایات امام باقر (ع) که در مسند الامام الباقر (ع) آمده است مطالعه و روایات دال بر جمع گرائی از آن استخراج گردید سپس مجموعه روایات که بالغ بر 1400 روایتمی باشد در ذیل عناوین مختلف جمع گرائی دسته بندی و در مرحله ی بعد با برّرسی روایات، ذیل هر عنوان به دسته بندی آن به زیر مجموعه های مختلف پرداخته شده و سعی بر آن است که مباحث با بیان خود امام (ع) تبیین شود. در مواردی که از امام (ع) روایتی در موضوعی به تکرار آمده یک روایت نقل و به سایر روایات ارجاع داده شده است.

موضوع اصلی در این پژوهش، بررسی جایگاه و آثار تربیتی صله رحم در قرآن و روایات می باشد. از مهم ترین یافته های این تحققیق می توان به موارد ذیل اشاره کرد:صلۀ رحم یکی از پیمان های الهی است که خداوند از انسان گرفته است.صله رحم صرفاً به ارتباط خوشایند با اقوام سببی و نسبی اختصاص ندارد، بلکه ارتباط با اولیای الهی، مؤمنان وهر گروه و یا فردی که به نحوی حق بر گردن فرد مؤمن دارد، مصداق صله رحم است. و همه آنها در ابعاد مختلف زندگی انسان نقش دارند.از یافته های دیگر این تحقیق آن است که در اسلام صله رحم رفتاری اجتماعی دانسته شده که بُعد معنوی و الهی دارد و افراد با خویشان و نزدیکان خود از آن جهت ارتباط برقرار می کنند که خدای متعال برای آنها حق قرار داده است. به صورتی که فردی که قطع رحم می کند از ادای حقوق خویشان و نزدیکان سر باز زده است. در حقیقت پرداختن به صله رحم وظیفه ای دینی و امری واجب است که انگیزۀ انجام آن به دلیل آثار و پیامدهای بسیار زیاد آن بسیار قوی است.در اندیشه اسلامی، حفظ و تعمیق روابط فامیلی و ارتباط صمیمانه و حمایتی خویشاوندان و دوستان، آن قدر اهمیت دارد که پیامبر اسلام (ص) آن را جزء دین می داند و هدف از رسالت خویش را پس از بندگی خداوند و مبارزه با بت پرستی، صله رحم معرفی می کند.از نتایج دیگر این تحقیق آن است که، صلۀ رحم تنهابه کمکها و حمایت های مالی اختصاص ندارد. صلۀ رحم به سبب اختلاف زمان، مکان، افراد، حالات و عادات مختلف فرق می کند. زیرا هر کدام از بستگان و نزدیکان از جهت نیروی کار، توانایی مالی و دیگر جهات با هم متفاوتند. پس قهراً صله رحم نیز متفاوت خواهد بود. صله از نیازمندان آن است که انسان از حیث مادی به وضع اقتصادی آنان و از حیث معنوی به زیارت و صلۀ عاطفی آنها برسد. صله از دوستان و همنشینان، با هدیه و دیدار آنهاست و نوشتن نامه (از محل دور) پایین ترین مراتب آن است. ابتدای صله رحم، به نفع رسانی به آنان و نهایت آن، وجوب انفاق و احسان در گرفتاری می باشد بین این دو مراتب متفاوتی وجود دارد.همچنین، صلۀ رحم از جمله رفتارهای کلیدی در هدایت تربیتی به هدف قرب است که به عنوان عبادت، آن هم از برترین عبادت هاست. صلۀ رحم نقش اساسی در سازگاری انسان و تحکیم پیوندهای خانوادگی و وحدت جامعه دارد و باعث پیشگیری از بسیاری از آسیب ها و مشکلات جامعه صنعتی می شود.این تحقیق از نوع تحقیقات بنیادی نظری و روش اجرای آن توصیفی – تحلیلی می باشد که برای جمع آوری اطلاعات و داده های لازم از روش کتابخانه ای استفاده شده است؛ در این روش پس از جمع آوری مطالب از طریق فیش برداری از اسناد و مدارک مربوط به موضوع اقدام به طبق بندی آنها نموده و سپس بر اساس سؤالات تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

کتاب وافی مهمترین اثر حدیثی فیض و از جوامع احادیث امامیه است. در واقع می توان گفت که وافی یکی از بزرگترین، مهمترین و جامع ترین آثار حدیثی شیعه از دوره صفویان است که در آن اخبار و احادیث مربوط به: اصول، فروع، سنن و احکام اسلامی منقول در کتب اربعه متقدم امامیه یعنی: الکافی، من لایحضره الفقیه، التهذیب و الاستبصار گرد آمده است. او پس از گردآوری همه احادیث کتاب های چهارگانه پیشین، احادیث مکرر را حذف نموده، آن گاه آیه هایی از قرآن کریم در مورد هر یک از اصول و فروع دین آورده است و هر جا که آیه یا حدیثی نیاز به توضیح و تاویل داشته، به شرح آن پرداخته و دشواری های متنی و لغوی آن را نیز حل کرده است. اهمیت این کتاب از آن جا آشکار می شود که علاوه بر ویژگی های یاد شده، خواننده را از مراجعه دوباره یا هر باره به کتاب های چهارگانه پیشین بی نیاز می سازد. مولف خود بيان مي كند كه اين كتاب را الوافي ناميدم چون مشتمل بر تمامي مطالب مهم مي باشد و از مطالب مبهم پرده برمي دارد. سمّیته بالوافی لوفائه بالمهمّات و کشف المبهمات. مرحوم فیض در مقدمه کتاب وافی انگیزه خود از تألیف این کتاب را مشاهده کاستی های موجود در کتب اربعه بیان ‌کرده است. این کاستی ها عبارت‌اند از: 1.

در يك طبقه بندى كلى مجموعه معارف اسلام را به سه بخش عمده تقسيم كرده اند. اين سه بخش كلى كه ديدگاه مشهور كارشناسان علوم اسلامى است عبارتند از: 1. اصول عقايد 2. احكام 3. اخلاق. بخش اول (اصول عقايد) را يك سلسله بينش ها و نگرش هاى كلى نسبت به جهان و انسان و كل هستى تشكيل مى دهد. در این مقاله موضوعات ذیل بخش اخلاق مطرح می شود: نقش و جايگاه صله رحم در سلامت روانى، رحم و صله رحم، صله رحم و نيازهاى روانى، صله رحم و نياز به محبت، صله رحم و نياز به بيان و ابراز خود، صله رحم و نياز به وابستگى و تعلق به گروه، صله رحم و رعايت هنجارها، صله رحم و فرايند جامعه پذيرى، صله رحم و حمايت اجتماعى، صله رحم و كاهش تنيدگى.