جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

-1 1 طرح و تبیین مسئلهپویایی فکر بشر از لوازم جدایی ناپذیر شاکله انسانی اوست. نگرش جامع و وحددبخش به اجزای متنوع جهان هستی تنها از این موجود خارق العاده بر مدی آیدد. ایدنیک ادعا نیست بلکه چنان که در همین نوشتار آمده اسدت در سداحت هدای مختلدعلوم اعد از ترربدی عیلدی و مداورا عیلی پیچیدده بدودن خلیدت انسدان وهسدترهتوانایی های پیدا و پنهان وی کاویده شده و به اثبا رسیده است. معدار دیندی نیدزسرشار از نشدانه هدای متیندی پیرامدون ویدهه بدودن آفدرینش انسدان اسدت. در حدوزهانسان شناسی تحیییا بسیاری صور هرفتهاست و به تازهی هرایش به پهوهش هایمیان رشته ای در این زمینه فراوان به چش می خورد. آن چه سبب شد تا رساله دکتدریدر این زمینه انتخاب شود مطالعه برخی میالا و کتب در زمینه تعامل عل و دین وتلاش تحسین برانگیز آن ها در شناخت جهان هستی به ویدهه نیدش نهدن انسدان درتکوین و نزدیکی تنگاتنگ یافته ها در این زمینه بوده است. وحد و انسدرام متعلدشناخت انسان یعنی جهان هستی و کثر علدوم در رابطده بدا کشد و تبیدین آن ازسویی و جستارهای همگن در باره پتانسیل انسان انگیزه پرتدوانی شدد تدا پهوهشدیتطبییی پیرامون انسان شناسی جهان شناسی در عرصه علوم ندوین و فلسد ه و عرفدان -صور هیرد.متأس انه با وجود این که پیچیده بودن وجود آدمدی در عرصده هدای مختلد علمدی -پهوهشی مورد پذیرش است ولی برخی از رخدادها در هستره دانش و کدنش انسدانی01مانند داده های فراروانی هنوز به حاشیه رانده می شود و همواره از هردونه علمی بودنبه کناری پرتاب می شود تنها به این دلیل که توجیه محک و مستدل علمدی بدرای آنیافت نشده و یا نمی شود. با این که هر روز شدگ تی هدای تدازه ای از انسدان هدا دیددهمی شود باز ه شک و انکار برخی دانشمندان نسبت به توانمندی های او پرداختن بهخاستگاه رخدادهای فراحسی را امری فراهنرار بیهدوده و خرافدی و یدا بدا تسداماموری اعتیادی دینی که عل نسبت به آن خداموش اسدت مدی نمایاندد و داده هدای -دینی عرفانی را دغدغه شخصی و غیر مستدل نمایش مدی دهدد. شدگ ت تدر آن کده -دستمایه های امکان و یا اثبا علمی بودن چنین داده هایی در دستاوردهای علوم عیلیو ه چنین علوم ترربی یافت می شود.به عنوان نمونه ابن سینا در نمط نه )میاما العارفین( هرهداه شدنیدی کده « می هویددعار از عهده کاری یا تحریکی یا حرکتی بر می آید که از عهده دیگران خارج اسدتآن را به کلی انکار مکن شاید که در خدط مشدی و قدوانین طبیعدت بده علدل آن پدی»! ببری 1از سوی دیگر بنا بر نصوص دینی جهان و هر آن چه در آن است مسخّر آدمی اسدتو به هر اندازه فیر او بیشتر باشد غنای او افزایش می یابد؛ از آن جا کده وحدی مددعیخطاناپذیری است لاجرم می بایسدت تبییندی مطداب بدا واقعیدا طبیعدی کده حدوزهجستارهای علوم ترربی است داشته باشد؛ زیدر ا کدار اصدلی فلاسد ه و عرفدا و نیدزاندیشمندان حوزه علوم ترربی کش واقعیدت جهدان هسدتی از راه عیدل مشداهده1 - ابن سینا الاشارات و التنبیها ت شرح محی طوسى ق نشرالبلاغه 1731 ج 7 ص 11100درونی و حس ظاهری است. در حوزه علوم ترربی برخی بر این عییده اند که ن س یانهن می تواند با تصویرسازی تخیل ت کدر تیویدت اراده و تمرکدز بدر بددن مدادیخویش تاثیر فیزیکی داشته باشد و نیز طب برهان می تواند برانهان اجسدام و ابدداندیگر و حتی در کائنا نیز چنین تاثیری را ایراد کند؛ زیرا جس و بدن آدمی با سایرشاید اخباری در باره عارفان « اجسام زمینی و سماوی ت اوتی ندارد. ابن سینا می هویدبشنوی که مربوط به دهرهونی عاد باشد و شما به تکذیب آن مبادر ورزید؛ مثدلطلب باران برای مردم یا طلب ش ای مریض خسو و زلزله و یا ایدن کده پرندده ازآنان فرار نکند و از این قس که محال و ممتنع قطعی نیستند پس توق کنید و عرله». نکنید زیرا این کارها علل و اسبابی در اسرار طبیعت دارند 1ثد انشدأناه « ابن عربی واضع عرفان نظری نیز در باره خلیت آدمی مدی هویدکده آیده» خلیاً آخر 2 یعنی پس از آن خلیتی دیگر پدیدآوردی )بعد از ساختن جس ( اشاره بدهآن طور و مرتبه انسانی است که خداوند وی را درّاک به این قوا حیّ و عدال و قدادرفتبدارک الله « و مرید و متکل و سمیع و بصیر قرار داد به همین خاطر بده خویشدتنه ت. در فصوص الحک بعد از این که خوارق عادا را بده همدت » احسن الخالیینبلند عارفان نسبت می دهد ولدی بده دلیدل نگدرش وحدد وجدودی خدویش بسداطدوهانگی را بر می چیند و متصر و متصرَ را شخص واحدی)ح ( معرفی می کند.از نظر او ترک تصر عار به معنای ترک فعدل از جاندب او نیسدت بلکده بده ایدن1 - همان ص 1612 - مومنون 1102معناست که عار در اوج عبودیت متصرفی جز خدا نمی داند و نمی بیندد . براسدادیدهاه های فلس ی و برخی از دیدهاه های علمی حوزه آهداهی انسدان فیدط بده مغدزمادی خت نمی شود بلکه هستره نهن فراتر از بددن اسدت . در عرصده روان شناسدیبرخی مانند هوستاو یونگ به حافظه جمعی بشری اعتیداد دارندد و هسدترش علد رانتیره بهره مندی انسان ها از این حافظه عمی می داند. 1 چنان که در ایدن نوشدتار آمددهاست در دنیای فیزیک کوانتوم یافته هایی شاهد بر تواندایی انسدان در ظهدور نره یداموجی بودن الکترون ها وجود دارد که نمایان هر نیش کلیدی انسان درتبدیل انرژی بهماده و برعکس می باشد. این ایده ها بر اسا وحد یکپارچه جهدان چده در سدطزیراتمی و چه در سط کیهدانی مطدرح هشدته اسدت . در جهدان غدرب بده صدورآکادمیک درحوزه عصب روان شناختی و فراروان شناسی برای مطالعه پیرامدون قددرشگ ت انگیز نهن اقدام به تأسیس رشته های علمی نموده اند.- -2 1 ضرورت تحقیق و هدف آن1 نیاز به پهوهش های میان رشته ای برای جستروی وحد نظر و یافتن نگرشدی بدا -ابعاد بیشتر برای تبیین واقعی تر از وجود انسان و جهان .2 تعامل بیشترعل و دین در راستای دستیابی به هد فوق -7 تشوی دوستداران علوم جدید به تامل در دیدهاه های فلس ی و عرفانی -1 -cf. Carl Gustav Jung, 2005-7, 2221, Theory& practice1, LECTURE 5, Semester1, Ian R.Ridgway PhD.pp. 4-6031 ترغیب دینداران به مطالعه داده های ترربی به منظور تامل بیشتر در خلیت فیزکدی -انسان و جهان.در رابطه با داده های فراروانی در علوم اسلامی به ویهه فلس ه و عرفدان پیشدینه قدویبراهین محک و شواهد موث بر تأیید توانایی های فراحسی انسان و خاسدتگاه آن هداوجود دارد که یافته های ترربی مکمل و موید آن ها بوده و با توجه به آن دستاورد هداعل و دین به مرز های مشترکی می رسند. تحیی در ایدن بدار ه از آن جهدت ضدروریاست که به وسیله آن و همراه با تطبی دو حوزه عل و دین روشن شود1 داده های فراروانی با روش های علمی و عیلی نه تنها تحیی پذیرند بلکه مدی تدوان -با روش ترکیبی ترربی تحلیلی توضیحا موجهی بدرای ایدن داده هدا ارائده داد بده -هونه ای که با اصول عل نوین تطبی پذیر باشند.2 ارائه شواهد موث بر امکان و اثبا وجود داده های فراروانی در حدوزه عرفدان و -عل .7 است اده از دستاوردهای علمی به عندوان صدغرای قیدا بدرای اثبدا داده هدای -فراحسی در حوزه فلس ه وعرفان همواره مورد توجه فلاسد ه و علمدای بدزر دیدنبوده است. اندیشمندان ما در حوزه معرفتی برای تبیین وتوجیده یافتده هدای خدود درمباحث فلس ی و عرفانی از قوانین اثبا شده در علدوم ترربدی بده عندوان ترربیداییینی است اده های شایانی کرده اند که در این نوشتار نیز هدد سدعی در تبیدین ایدنتوانایی ها با براهین فلس ی و مکاش ا عرفانی و تطبی آن ها با دسدتاوردهای جدیددعلمی است.041 ارائه شباهت ها و نزدیکی تنگاتنگ داده های ترربی فلس ی و عرفدانی بده منظدور -تیریب آرای دانشمندان به یک دیگر برای تبیدین جدامع همگدن و فراهیدر یافتده هدایبشری از جهان هستی. طبیعتاً چنین نگرشی در حصول جهان بینی اصد یل و مطداب بداواقع کمک شایانی به اهل عل و حیییت جویان خواهد نمود.- -3 1 پرسش های اصلی تحقیق1 انسان از نظر عرفان و عل ترربی چگونه موجودی است و نیش او در تکدوین و -ارتباط با جهان پیرامونش تا چه حد است؟7 دیدهاه عل و عرفان در باره قابلیت های فراروانی دانشی و کنشی انسان چیست؟ -1 علت و منشأ این قابلیت ها و نیز داده های فراروانی چیست؟ -- -4 1 پرسش های فرعی تحقیق1 آیا امور فراروانی تحیی پذیرند؟ -2 آیا روش های کنونی مورد است اده درعلوم کارآیی لازم و کدافی را بدرای بررسدی -تحیی پذیری داده های فراروانی دارند؟7 آیا با روش فلس ی و استدلالی می توان تحیی پذیری این داده ها را اثبا نمود؟ -7 آیا فیزیک کوانتوم راهی برای تبیین داده های فراروانی باز کرده است؟ -1 ساز و کار مغز انسان در عصب شناسی عرفان و فیزیک چگونه تبیین می شود؟ -6 آیا شواهد عینی و علمی مستندی برای تحیی این رخداد ها وجود دارد؟ -05- -5 1 فرضیه های تحقیق1 برخی از امور فراروانی تا کنون با روش های معمول در عل بارها مدورد بررسدی -قرار هرفته و نتایج معناداری داشته اند. بنابراین با ایراد فضا و ابزار مناسب و اسدت ادهاز روش های تل ییی می توان سایر امور فراحسی و فراراواندی را مد ورد بررسدی هدایدقی قرار داد.2 مکاش ا و شهودا عرفانی ویههی هدای علمدی مصدطل بده معندای خداص را -داراستال در عین شخصی و حضوری بودن با قاعده هدای فلسد ی قابدل اثبدا و بیداناست به تعبیر دیگر مدلل می باشد.ب نظام مند و قاعده مند است. ترربیا عرفای زیادی در طول تاریخ بشر ایدن مهد -را به اثبا رسانده است.ج قابل ترربده توسدط انسدان هدای مختلد در زمدان هدای مختلد است)عنصدر -تکرارپذیری(.7 با اثبا دو دلیل؛ جامعیت وجودی انسان و وحد اجزای جهان و تعامل متیابدل -انسان و جهان در حوزه های عصب شناختی فیزیک و عرفان می توان تبیینی ترربدیعیلانی و شهودی برای داده های فراروانی ارائه نمود.فیض روح الید ار باز مدد فرماید دیگران ه بکنند آنچه مسیحا میکرد! 11 دیوان حافظ06- -6 1 پیشینه اجمالی تحقیقپیشینه م صل و مسدتند در بخدش کلیدا خواهدد آمدد ولدی بده هونده ای اجمدالیآزمایشا کلاسیک و آکادمیک درخصوص تأثیرهذاری روانی در سدال 1?71 توسدط» جی.بی.راین « 1 دانشمند آمریکایی پایه هذاری شد. دکتر دین رادین 2 هد جدزو افدرادبرجسته ای ست که تحیییا علمی بسیاری در زمینه ادراک فراحسی انردام داده و بدهجهدان « نتایج قابل توجهی ه دسدت یافتده اسدت . کتداب معدرو او تحدت عندواندر سال 1??3 به چاپ رسید و پس از آن تداکنون هشدت بارتردیدد چداپ » هوشیارشدده و بده زبدان هدای مختلد ترجمده شدده اسدت. رادیدن جدذاب تدرین بخدشفراروان شناسی را عبور از سد فضا و زمان و رسیدن به مرزهای ناشناختگی مدی داندد .در همین مرزهاست که پای یافته های فیزیکی نیز در این باره به میدان می آید. 7 کتد اب» جهان هولوهرافیک « مشهور مایکل تالبو با عنوان 1 در زمینه امور فراروانی به چاپچهارده رسیده و کتاب دیگر وی به نام عرفان و فیزیک جدید نیز مباحثی تطبییی را» تائوی فیزیک « میان دو حوزه عرفان و فیزیک مطرح نموده است. کتاب 1 از فریتیدو1 - Joseph Banks Rhine2 - Dean Radin3 -cf: Radin, Dean, Electrodermal Presentiments of Future Emotions, Journal of Scientific Exploration, Vol. 18, No. 2, pp. 253–273, 2004 4-Talbot, Michael, The Holographic Universe: The Revolutionary Theory of Reality, HarperCollins, ISBN0:062014102, 9780062014108, 368 pages, 2011. 5 - Capra, Fritjof, The Tao of Physics, HarperCollins Publishers, ISBN: 0007378289, 9780007378289, 416 pages, 2010.07کاپرا ه میایسه ای میان عرفان چینی و فیزیک کوانتوم انرام داده است که بسیار موردتوجه اهل عرفان و عل قرار دارد.در کشور ایران درباره فلس ه نهن و تکنولوژی فکر کارهایی انرام هرفته است ولدیهنوز جای تحیی کامل و جامع تر وجود دارد. جز چند کتاب مختصدر و چند د میالدهتطبییی در فلس ه و روان شناسی منابعی اع از پایان نامه میاله و یا کتابی که بدا ایدنرویکرد و به صور علمی پهوهشی و آکادمیک به ایدن موضدوع خداص پرداختده -باشند دیده نشده است .- -7 1 کاربردهای تحقیق حاضراولاً این تحیی می تواند با تاکید بر نظریه مکمل در رابطه عل و دین کمدک خدوبیبرای روح پویای جوانان باشد تا با نگرشی تازه به داده های علمی و عرفدانی بنگرندد.عل به ویهه فیزیک و روان شناسی همگام با معرفت ناب دینی هر دو مسئولیت پدردهبرداری از حیای جهان هستی را بر عهده دارند و نه تنهدا در تعدار نیسدتند بلکدهمکمل توانند بود.ثانیاً این تحیی می تواند نوعی نگرش پدیدارشناسانه به ابعاد وجودی انسان باشد ودر بروز و شکوفایی قابلیت ها نیش کاربردی ای ا نماید.ثالثاً با به دست دادن یک نوع انسان شناسی عرفانی علمی کده در ایدن تحیید ارائده -می شود می تواند روی کدردی دیدن مدارانده بده سداحت دروندی انسدان در کنارسدایرروی کردهای روان شناختی باشد.08رابعاً این تحیی به دلیل نوآوری و قدم آغازین در این مسدیر مدی تواندد در بردارنددهمسائل جدیدی در عرصه تحیییا میان رشدته ای باشدد و راه را بدرای پدهوهش هدایدقی تر و وسیع تر علمی پیش روی دانشرویان دوره های تحصیلا تکمیلی بگشاید.- - -1 7 1 جنبه جدید بودن و نوآوری طرحالبته اصل بحث تازه نیست بلکه دغدغه همیشگی بشری است ولدی شدیوه نگدرشنوع بیان و انطباق آن با کند و کاو های جدیدد علمدی مدی تواندد جدان تدازه ای بده آنببخشد. موضوع این نوشتار در نوع خود ک نظیر و ک سابیه است به ویهه به هونه ایتطبییی با حوزه عصب شناسی تا به حال تحیییدی آکادمیدک صدور نگرفتده اسدت .امروزه نیاز فطری جوانان به معنویدت ممکدن اسدت خطدر هدرایش بده آیدین بدود امدیتیشن و یوها و عرفان های عریب و غریب را در پی داشته باشد و ایدن در حدالیاست که محتوای معار اسلامی به ویهه مکتب شیعی سرشدار از معنویدت راسدتینراهکارهای اصدیل و انسدان سداز عیلانیدت و علدومی بددیع اسدت. از سدوی دیگدردستاوردهای علمی نوین بسیار مورد توجه قشر جوان است و می تواند پاسد خ هدویحس حیییت جویی آن ها باشد؛ از این رو ارائه رهیافت های نوین از معار دیندی بدازبان روز که یافته هدای ندوین علمدی نیدز تطدابیی شدگر بدا آن هدا دارد مدی توانددروی کردی نوین را با نزاهت دینی برای قشر جوان ارائه دهد.09- -8 1 روش تحقیق1 روش کتابخانه ای در هنگام هردآوری داده ها -2 مصاحبه و مکاتبه با اهل فن و نظر -7 در تدوین روش ترکیبی ) توالی و توازی( -1 تطبییی -در این جستار از منابع دست اول عرفانی فیزیکی و عصب روان شناختی است اده شدهاست. افزون بر آن از تعداد زیادی کتاب های مرتبط علمدی موثد و میدالا علمدی -پهوهشی نیز کمک هرفته شده است. لازمه این جستار ترجمده کامدل برخدی میدالالاتین علمی و یا چکیده آن ها بوده که در این زمینه تلاش زیادی را صر شده است.- - -1 8 1 فصل بندی اجمالی مباحثاین نوشتار در چهارفصل فصدل اول کلید ا فصدل دوم بررسد ی تطبیید ی داده هدا یفراروانی در حوزه فیزیک عصب شناسی فلس ه و عرفان)جهدا امکدا نی و اثبدا تی(فصل سوم ارائه شواهد و نمونه های موث از داده های فراروانی در حوزه های یاد شدهو سرانرام فصل چهارم ارائه نتایج نهایی به هونه ای تطبییی که حاوی نیداط مشدترکمیان حوزه های مورد بحث است

از نظر عرفا «خلق» به معنای عرفی آن، وجود حقیقی ندارد و هر آن چه در عرصه گیتی مشاهده می شود، جز تجلی ذات احدی خداوند نیست. همه موجودات «نمود» ند و «بود» حقیقی منحصر در ذات الهی است. به تعبیر دینی هر آن چه در سرای وجود جلوه گری می کند «وجه الله» است. از دیگر سوی، انسان خلیفةالله است و به دلیل جامعیت اسماء الهی و تام بودن مظهریت حق، می تواند سلطه علمی و فعلی بر عالم هستی داشته باشد. از نگاه فیزیک نوین نیز، در بنیاد جهان، یکپارچگی شگفت انگیزی حاکم است و انسان به عنوان تنها ناظر آگاه وبا نگاهی عمیق تر یک «سهیم»، نقش کلیدی و تعیین کننده ای در تبیین و حتی تکوین جهان ایفا می کند، به گونه ای که تصور وجود جهان بدون انسان محال است. در این نوشتار وحدت بنیادین اجزاء جهان و رابطه انسان با جهان هستی در حوزه عرفان و فیزیک به گونه ای تطبیقی طرح و بررسی می شود.

نظریة وحدت وجود عرفا همواره مورد توجه فیلسوفان اسلامی بوده است. در تبیین فلسفی ارائه‌شدة صدرا از نظریة وحدت وجود عرفا هم از وحدت تشکیکی وجود و هم از وحدت شخصی وجود سخن به میان آمده است. طرح نظریة وحدت شخصی وجود در سه حوزة وجودشناسی، معرفت‌شناسی و الهیاتی مستلزم آثار و لوازمی است که باعث تغییر و دگرگونی در مفاهیم فلسفی می‌شود. به طوری که با طرح این نظریه، فلسفه‌ای که از آن با عنوان فلسفة کهن یاد می‌کنیم دگرگون می‌شود. در نتیجه، هر چند عبارات و واژگان در نظریة وحدت شخصی وجود و فلسفة کهن مشترک است، اما نمی‌توان آثار و لوازم این نظریه را در فلسفة کهن به کار برد.بنابراین، اگر به نظریة وحدت شخصی وجود قائل شدیم، آثار و لوازمی را به دنبال دارد که راهی جز پذیرش آن نداریم و پذیرش آثار و لوازم این نظریه مستلزم فلسفة جدیدی است. در این مقاله با مطالعة تطبیقی آثار و لوازم نظریة وحدت شخصی وجود سعی می‌کنیم نشان دهیم که پذیرش آثار و لوازم این نظریه طراحی فلسفة جدیدی را می‌طلبد.

در اندیشه فلوطین، جهان از سه اقنوم احد، عقل و نفس تشکیل شده است. مهمترین این سه، اقنوم احد است. اصلی ترین مساله فلسفه فلوطین، شناخت احد، صفات و ویژگی های اوست. دیدگاه فلوطین در این مورد، دو وجهی و میان سلب و ایجاب است. گاه هرگونه صفت و نامی را از احد سلب می کند تا آنجا که انتساب هر صفتی را به او غیرممکن می سازد و گاه اوصاف و ویژگی های متعددی را به او نسبت می دهد. این دیدگاه متناقض، سبب شده که وی از قائلان به الهیات سلبی به حساب آوردند. اما با بررسی مبانی و استدلال های هر یک از صفات سلبی و ایجابی روشن می گردد که سلب صفات از نظر فلوطین، به سلب محدودیت ها و نقص ها از احد اشاره دارد. او بر اساس دو مبنای بساطت حقیقی و عینیت صفات با ذات، باور دارد و احد را واجد همه صفات کمالی می داند. بدین ترتیب و نیز با توجه به وجوه دیگری مانند جمع میان تشبیه و تنزیه، کثرت جهات بشری و اطلاق مقسمی تناقض در دیدگاه وی رفع می گردد.

وحدت وجود منشا عرفانی دارد اما شاید اولین تبیین فلسفی از دیدگاه وحدت وجود عرفا از آن محقق دوانی باشد. این تبیین فلسفی، پیامدها و لوازمی دارد که چندان موجه و معقول نیست. صدرا نیز در جهت تبیین فلسفی نظریه وحدت وجود عرفا نهایت تلاش خود را به کار بسته است. او با گذر از نظریه وحدت تشکیکی وجود با پیشنهاد یک نظام و دستگاه فلسفی نو فلسفه را نه به پایان بلکه به عرصه ای تازه از تفکرات فلسفی بدل کرده است. در این مقاله با بیان هرچند مختصر از دستگاه فلسفی و وجودشناسی محقق دوانی، نشان داده می شود که دیدگاه او در عین شباهت به تبیین فلسفی صدرا، دچار تناقضات درون سیستمی است. در ادامه با بیان تبیین فلسفی صدرا از وحدت وجود عرفا با مقایسه این دو تبیین فلسفی، نقاط قوت و ضعف آن ها و نیز ارتباط این دو تبیین باهم آشکار شد. تبیین فلسفی صدرا در دستگاهی غیر از دستگاه وحدت تشکیکی وجود، بلکه در دستگاه فلسفی نو که صدرا درصدد آن بوده و در برخی موارد در کتب خود به آن اشاره کرده، قابل تامل و دفاع معقول است.

ابن سینا نخستین موجود عالم را عقل اوّل می داند که بر اساس قاعده الواحد از واجب الوجود صادر شده است و به واسطه جهات و اعتباراتاش سبب پیدایش موجودات پس از خود می گردد. ابن عربی اساس دیدگاه ابن سینا در مورد صادر نخست و چگونگی توجیه کثرات (یعنی قاعده الواحد) را نمی پذیرد. وی بر اساس مشاهدات و مکاشفات اش صدور کثرات را به اسما و صفات الاهی مستند می کند. از نظر او نخستین موجود عالم تجلّی اسم الاهی «الرحمن» است که در خود دارای تمام کثرات عالم می باشد و با سریان و انبساط خود سبب ظهور آنها می گردد. ملّاصدرا، متأثر از ابن عربی، نخستین موجود عالم را تجلّی حق تعالی می داند. دیدگاه ملاصدرا در این مورد با ابن عربی دارای این تفاوت است که او جریان صدور کثرات پس از عقل اوّل را به گونه ای مغایر با ابن عربی به تصویر می کشد. از نظر او کثرات نه به واسطه نکاح و توالد مراتب هستی، بلکه به خاطر جهات و اعتباراتی که در عقول وجود دارد به وجود می آیند.

این مقاله در مقام پاسخ به این پرسش مهم وجودشناختی است که آیا نظریه تشکیکی بودن وجود قابلیت تبیین کثرت های عرضی میان موجودات را دارد یا خیر؟ از همین رو ابتدا نشان می دهد تشکیکی بودن در فلسفه ملاصدرا لزوماً به معنای رابطه تفاضلی داشتن در امور مشکک می باشد و ثانیاً مستلزم تحقّق رابطه علّی ـ معلولی میان آن دو است. از همین رو رابطه تشکیکی در این فلسفه همیشه طولی است و لذا تشکیک عرضی مفهومی پارادوکسیکال و خود متناقض مانند دایره مثلث یا مربع مستطیل است. پس تحقّق نسبت تشکیکی میان موجودات هم عرض منطقاً محال است. لذا نظریه تشکیکی بودن وجود منطقاً نمی تواند کثرت میان موجودات هم عرض مانند افراد یک نوع و یا مصادیق انواع تحت یک جنس راه توجیه نماید. همچنین در گام دوم این مقاله ادلّه مختلف اندیشمندانی مانند علامه طباطبایی و استاد مطهری و آیت الله جوادی آملی در اثبات این که نظریه تشکیکی بودن وجود هماهنگ و سازگار با کثرت عرضی برخی موجودات است، مورد نقد واقع شده و ردّ می گردد.

از جمله شخصيت های كم نظيری كه در قرن پنجم هجری پا به عرصه وجود نهاد، احمد غزالی است. اين شخصيت با آن كه تاثير فراوانی در ادب فارسی و عرفانی از خويش برجای نهاده است اما آن چنان كه سزاوار و شايسته بود شناخته نشده است. از احمد غزالی آثار متعددی بر جای مانده است اما كتاب سوانح العشاق او از ارزش و اهميت خاصی برخوردار است؛ زيرا زبده افكار و مهمترين انديشه ها و تفكرات او را بايد در اين كتاب سراغ گرفت. سوانح از گنجنه های با ارزش ادب فارسی محسوب می شود كه در باب عشق و حالات گوناگون آن به رشته تصنيف در آمده است. نثر اين كتاب در بسياری از موارد به شعر نزديك شده و با احساسات و تخيلات شاعرانه گره خورده است. وجد و شور ذوق و سرمستی نويسنده را كاملا می توان از سطر سطر جملات كتاب مشاهده نمود. بسياری از حقايقی كه در سوانح بيان شده حاصل تجارب چندين و چند ساله غزالی در امر سير سلوك است. او نه تنها در مسير عشق و عرفان صاحب نظر است بلكه در علم روانشناسی و موشكافی روان افراد نيز از تبحر استادی خاصی برخوردار است. در باب اهميت و ارزش اين كتاب همين بس كه در آثار مشهور بعد از خود تاثير بسزايی بر جای نهاده است. با آنكه محور اصلی اين كتاب در باب عشق است اما بسياری از حقايق و اصطلاحات عرفانی با ديدی كاملا روشن بينانه و مبتكرانه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

بدون تردید امروز وحدت میان امت اسلامی که اعم از ملتها و دولتهای اسلامی است، از ضروری ترین نیازهای مسلمانان در برابر دشمنان قسم خورده به ویژه استکبار جهانی و صهیونیسم بین المللی به شمار می رود. هم اکنون در کشورهای اسلامی شاهد وحشتناک ترین و تأسف بارترین صحنه قتل عام مسلمانان توسط یکدیگر که با توطئه ها و نقشه های دشمنان طراحی و به دست مزدوران تکفیری در جریان است، می باشیم. یقیناً این تلاش دشمنان در راستای مقابله و ترس از موج بیداری اسلامی است که منطقه را فرا گرفته و می رود تا تمدن اسلامی را احیا و جهان تشنه معنویت حقیقی را سیراب سازد. رهبران مذهبی و عالمان دینی، در راس آنان امام امت(ره) و مقام معظم رهبری در طول بیش از سه دهه بعد از انقلاب همواره تلاش و همت خود را برای تحقق آرمان وحدت امت اسلامی و تقریب بین مذاهب مصروف داشته اند و به شکرانه الهی این تلاشها ثمرات ارزشمند فراوانی داشته است که از جمله شیرین ترین آنها، نفرت جهان اسلام از قدرتهای استکباری و آغاز نهضت بیداری اسلامی در منطقه می باشد. در این مقاله نویسنده سعی نمود با توجه به حجم و ظرفیت مقاله و بضاعت علمی، اهتمام ویژه مقام معظم رهبری برای ایجاد وحدت و تقریب مذاهب اسلامی را که ناشی از دغدغه های ایشان در خصوص سرنوشت مسلمانان است، ترسیم نموده و تدابیر و رهنمودهای ایشان را مطرح و مورد بررسی قرار دهد. از این رو در این نوشتار مباحثی همچون مفهوم و مقصود از وحدت، ضرورت و اهمیت تقریب مذاهب، راهبردها و راهکارهای تحقق وحدت، موانع تقریب، ظرفیتهای جهان اسلام، راهبرد و اهداف دشمن در تعمیق اختلاف، وظیفه طیفهای مختلف جوامع اسلامی و ... مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

مسئله اسلامی‌سازی دانش، حدود سال 1960 طرح شد و اسماعیل راجی فاروقی از جمله پیشگامان این بحث بوده که آرای وی تاکنون در کانون توجه صاحب‌نظران بوده است. این نوشتار در صدد تبیین، تحلیل، نقد و بررسی دیدگاه‌های وی در این زمینه است. فاروقی همچون برخی دیگر، راه حل عقب‌ماندگی مسلمانان را اصلاح نظام آموزشی و حاکمیت بخشیدن اندیشه و باور اسلامی بر این نظام آموزشی می‌داند. از آنجا که این نظام متکی بر متون، ساختار و مدیریت مناسب آموزشی است، باید اسلامی‌سازی در همه این امور صورت گیرد. راهکار فاروقی در این باره، اصول پنج‌گانه اسلامی حاکم بر علم و نیز مراحل دوازده‌گانه تولید و تدوین متون است. پژوهش حاضر با مروری انتقادی بر ایده‌های پیش‌گفته فاروقی، بر آن است تا مهم‌ترین چالش‌های نظریه وی را بررسی کند.