جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مقاله حاضر تلاش شده است نظام سیاسی دوره غیبت در دیدگاه امام خمینی و علامه محمد حسین نائینی مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد. همچنین استدلال شده است که اندیشه سیاسی امام خمینی در باب نظام سیاسی در دوران غیبت نسبت به اندیشه سیاسی علامه نائینی کامل تر و جامع تر می باشد. در این نوشتار، مؤلفه های یک نظام سیاسی در دو بخش کلی مؤلفه های شکلی و مؤلفه های محتوایی مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است.

در برداشت هگل از فلسفه, تاریخ امری محوری است. به نظر او, تاریخ را به سه شیوه می­توان نگاشت: 1- تاریخ دست اوّل,2- تاریخ اندیشه گرانه, 3- تاریخ فلسفی یا فلسفة تاریخ که روش برگزیدة هگل است. بر جهان عقل حاکم است, درنتیجه تاریخ جهانی جریانی عقلانی و ضروری است نه تصادفی. موضوع تاریخ فلسفی, روح است. روح جوهری است خودآگاه و آزاد و در سیر تاریخی خود به آزادی خود وقوف پیدا می­کند .هر قوم یا ملّتی روحی دارد که مرحله­ای است از تحقق روح جهان. روح جهان توسط شور و شوق افراد جهان _ تاریخی به پیش رانده می­شود. ایشان دورة جدید و مرحلة عالی­تری از آزادی وخودآگاهی را تحقق می­بخشند. هگل تاریخ جهان را به سه دورة شرقی، کلاسیک و ژرمنی تقسیم می­کند.

جدا ناپذیرى نوشتار و دموکراسى در یونان کلاسیک به عنوان یک واقعیت تاریخى، اندیشه افلاطون را به سوى طرح روایت و تفسیر خود از همراهى این دو مقوله در چارچوب دو موضوع فلسفه زبان و فلسفه سیاسى مى‏کشاند . وى با تشخیص روح زمانه و گذار تمدن یونانى از مرحله گفتارى و شفاهى به کتابى و نوشتارى در آشکارترین لایه نسبت فرازبانى آن با نوع خاصى از پولیس یا دولت - شهر - شهروند را نشان مى‏دهد . به تعبیر دیگر، گفتار نوشتارى در شروع و نیز طى مسیر خود با رژیم یا نظام سیاسى دموکراسى پیوند یافته و از آن قابل گسست و انفکاک نیست . در این راستا به نظر مى‏رسد از دو زاویه خاستگاه و ویژگى نوشتار و دموکراسى به نقاطى مشترک مى‏رسیم: خاستگاه وابسته و تبعى این دو به سازنده و پدرى به نام الیگارشى و گفتار، و نیز اشتراک آنها در دو صفت‏برابرى و آزادى (به تناسب موضوع) در عکس العمل به وجود نابرابرى، محدود بودن به ضروریات و نیازهاى ضرورى .

مرلو- پونتی مفهوم خدا را، به عنوان واجب الوجود، با مبانی فلسفی خویش ناسازگار می داند. از نظر او هیچ چیز در این عالم واجب و ضروری نیست و همین عدم ضرورت باعث می شود تا همه چیز تبیین نشده، مبهم و، در نتیجه، شگفت باشد. اما الهیات با فرض وجود یک موجود ضروری، یعنی خدا، همه چیز را تبیین می کند و شگفتی را نابود می سازد. همچنین، وجود خدا آزادی انسان را سلب می کند زیرا حضور موجود قادر مطلق و عالم مطلق، انسان را به یک شی فرو می کاهد و جایی برای فعالیت خلاق او باقی نمی گذارد. بدین ترتیب الهیات که به دنبال تبیین کردن و ضرورت بخشیدن به همه موجودات و رسیدن به یقین است در مقابل فلسفه قرار می گیرد که درپی حفظ عدم ضرورت، ابهام و شگفتی وجود است. از سوی دیگر اعتقاد به خدا اخلاق را ناممکن می سازد زیرا توسل به هر امر مطلق، از جمله خدا، منجر به اخلاقی می شود که مبتنی بر ارزش های مطلق است و این اخلاق شایسته خدایان است نه انسان ها. اخلاق بشری مبتنی بر ارزش های نسبی است. در ادامه مقاله نظر منتقدان مرلو- پونتی بیان می شود.

در مقاله حاضر تلاش شده است تا با تعریف جدیدی از دموکراسی، نسبت اندیشه های امام خمینی(س) با این مسأله مورد بازاندیشی قرار گیرد. همچنین، استدلال شده است که در اندیشه امام خمینی(س) هرچند قالب و فرم دموکراسیهای رایج مانند دموکراسی لیبرال دیده نمی شود ولی اندیشه ایشان به لحاظ محتوا، اساساً مؤلفه ها و ستونهای اصلی دموکراسی را داراست.

خوانشی که در مکاتب مختلف از انسان وجود دارد، بر عرصه‌های گوناگون عدالت اجتماعی از جمله مفهوم، اصول، مسائل و قواعد تأثیر مستقیم دارند. محور این نوشتار بررسی جایگاه توان اندیشه­ورزی و برابری ذاتی انسان­ها همسو با غایت فرجامین آفرینش از ابعاد انسان‌شناختی در عرصه عدالت اجتماعی است. رهاورد این بررسی که به روش توصیفی- تحلیلی است، این است که توان اندیشه­ورزی و برنامه­ریزی و برابری ذاتی انسان‌ها در خلقت آغازین به عنوان مبانی انسان‌شناختی در گستره عدالت اجتماعی اسباب جهت‌گیری‌ای خاص در این حوزه ایجاد می‌کنند. عدالت اجتماعی دارای حوزه‌های مختلف مربوط به عقل نظری و عقل عملی است. مباحث ناظر به عدالت اجتماعی در عقل عملی می‌بایست با هدف آفرینش در عقل نظری سازواری داشته باشند و الزامات مربوط به آن در عقل عملی و ابزاری نیز می‌بایست با غایات عقل نظری همسو باشند. انسان عاقل بر اساس کارکردهای نظری، عملی و ابزاری می­تواند برای حرکت در جهت کمال و رسیدن به جامعه عدل‌محور برنامه­ریزی کند. از الزامات عقل عملی همسو با غایت عقل نظری، برابری ذاتی انسان‌ها در آفرینش است. این مبنا در عقل عملی ما را ملزم می‌کند در استحقاق‌های برابر، تساوی را رعایت کنیم. حاصل این مبنا در عرصه عدالت اجتماعی، اعطای حقوق اولیه بدون تبعیض در شرایط برخورداری مساوی به همگان است.

کتاب "الحرية عند الشهيد المطهري" شامل ابعاد گوناگون آزادی از دیدگاه استاد شهید مرتضی مطهری است که به بررسی معنای واقعی کلمه آزادی آغاز می شود و در ادامه به بحث ارزش آزادی، آزادی معنوی، آزادی اجتماعی و جمهوری اسلامی و آزادی می پردازد. هدف مجموعه ای که پیش روی شماست، تبیین ابعاد گوناگون آزادی با عنایت به نکات پیش گفته از دیدگاه فیلسوف و متفکر گرانقدر، استاد شهید مطهری است.

هر حركت‌ اجتماعي‌ كه‌ به‌ منظور اصلاح‌ جامعه‌ شكل‌ گيرد دو هدف‌ عمده‌ را دنبال‌ مي‌كند: نخست، رفع‌ موانع‌ و تخريب‌ ساختارهاي‌ نابهنجار؛ و دوم، ايجاد زيربناها و ساختارهاي‌ جديد. آن‌ تخريب‌ و اين‌ ايجاد بر مبناي‌ ملاكها و معيارهايي‌ صورت‌ مي‌پذيرد كه‌ بر اساس‌ آنها حركت‌ از وضع‌ موجود به‌ وضع‌ مطلوب‌ شكل‌ مي‌گيرد. انقلاب‌ اسلامي‌ ايران‌ نيز، كه‌ پس‌ از به‌ بن‌بست‌ كشاندن‌ حركتهاي‌ اصلاح‌طلبانه‌ توسط‌ پهلوي‌ها با هدف‌ رفع‌ موانع‌ اصلاح‌ و برپايي‌ جامعه‌اي‌ كه‌ زمينه‌ساز رشد و تعالي‌ انسانها باشد صورت‌ گرفت، دو هدف‌ اساسي‌ داشت: يكي‌ محو پايه‌هاي‌ ظلم، ستم، بي‌عدالتي، اختناق‌ و سركوب؛ و ديگري‌ تصحيح‌ و تشكيل‌ نهادها و ساختارهاي‌ جامعه‌اي‌ متفاوت. از همين‌ رو، پاسداري‌ از آزاديهاي‌ فردي‌ و اجتماعي‌ در برابر توسعه‌طلبي‌ گروههاي‌ فشار و سلطه‌طلبي‌ حكومت، از جمله‌ مهمترين‌ دغدغه‌هاي‌ فكري‌ و عملي‌ رهبران‌ و فعالان‌ انقلاب‌ بود. از ديگر سو، انقلاب‌ اسلامي، مانند هر نهضت‌ اصلاح‌طلبانة‌ ديگر، با توطئه‌ها و دسيسه‌هاي‌ داخلي‌ و خارجي‌ كه‌ يا در جهت‌ ويراني‌ نظام‌ نوپاي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ و يا در جهت‌ كسب‌ و بسط‌ منافع‌ گروهي‌ يا فردي‌ قدرت‌طلبان‌ و سيطره‌جويان‌ صورت‌ مي‌پذيرفت، مواجه‌ بود. نخستين‌ سالهاي‌ تاريخ‌ ايران‌ پس‌ از انقلاب‌ پر است‌ از مشكلات‌ كوچك‌ و بزرگي‌ كه‌ هر روز در گوشه‌ و كنار اين‌ سرزمين‌ پهناور بروز مي‌كرد. در چنين‌ شرايط‌ فكري‌ و اجتماعي‌ بود كه‌ طي‌ سالهاي‌1357-60 بحث‌ «آزادي، هرج‌ و مرج‌ و زورمداري» از عمده‌ترين‌ مسايل‌ روز شد. شايان‌ توجه‌ اينكه‌ با توجه‌ به‌ كثرت‌ سازمانها، احزاب‌ و گروههاي‌ سياسي‌ بزرگ‌ و كوچك‌ در كشوري‌ كه‌ تازه‌ از اختناق‌ رسته‌ و جامعه‌اي‌ كه‌ تازه‌ طعم‌ آزادي‌ را چشيده‌ بود، در بسياري‌ از موارد ابراز عقايد سياسي‌ را به‌ مرز شايعه‌پراكني، تشويش‌ اذهان‌ و نشر اكاذيب‌ مي‌كشانيد و جو‌ سياسي‌ را گاه‌ به‌ حد‌ي‌ آلوده‌ و ملتهب‌ و پرتشنج‌ مي‌ساخت‌ كه‌ امكان‌ بازشناخت‌ واقعيت‌ از توهم، غوغاگري‌ از انتقاد، و حق‌ از باطل‌ را از شهرونداني‌ كه‌ در نخستين‌ تجربة‌ زندگي‌ آزادانه‌ قرار داشتند، سلب‌ مي‌كرد. چنين‌ بود كه‌ انجام‌ جلسات‌ مناظره‌ كه‌ در آن‌ احزاب‌ گوناگون‌ رو در روي‌ يكديگر و با صراحت‌ و شفافيت‌ به‌ توضيح‌ مواضع‌ خود بپردازند ضرورت‌ پيدا كرد. هنگامي‌ كه‌ «سازمان‌ صدا و سيماي‌ جمهوري‌ اسلامي» تصميم‌ گرفت‌ در اين‌ زمينه‌ نقش‌ بايستة‌ خود را ايفا كند، آيت‌الله‌ دكتر1 بهشتي،10 بهشتي‌ كه‌ هم‌ از رهبران‌ انقلاب‌ و طراحان‌ نظام‌ و هم‌ دبير كل‌ حزب‌ جمهوري‌ اسلامي‌ بود، با وجود مشغله‌هاي‌ روزمرة‌ فراوان، دعوت‌ را پذيرا شد. سابقة‌ شركت‌ دكتر بهشتي‌ در اين‌گونه‌ جلسات‌ اما، به‌ سالها پيش‌ از وقوع‌ انقلاب‌ اسلامي‌ بازمي‌گشت. دانشجويان‌ ايراني‌ دهة‌1340 ش‌ كه‌ در اروپا مشغول‌ تحصيل‌ بودند بخوبي‌ به‌ ياد مي‌آورند كه‌ وي‌ به‌ تأثير و اهميت‌ جلسات‌ گفتگوي‌ صادقانه‌ و شفاف‌ باوري‌ ژرف‌ داشت‌ و در جلسات‌ متعدد، چه‌ با انديشمندان‌ اديان‌ و مكاتب‌ فكري‌ ديگر و چه‌ با فعالان‌ و رهبران‌ گروههاي‌ سياسي‌ ايراني‌ مقيم‌ اروپا، شركت‌ مي‌كرد. آنچه‌ در تمامي‌ اين‌ مناظره‌ها و گفتگوها، و از جمله‌ در جلسات‌ مناظره‌اي‌ كه‌ متن‌ آنها را در اين‌ كتاب‌ خواهيد خواند، جلب‌ توجه‌ مي‌كند، انصاف‌ و متانت‌ در گفتگو، در عين‌ صلابت‌ و شفافيت‌ در تبيين‌ ديدگاهها و مواضع‌ از سوي‌ دكتر بهشتي‌ است. همان‌ گونه‌ كه‌ در ابتداي‌ جلسة‌ اول‌ آمده‌ است، گروههاي‌ سياسي‌ كه‌ حيات‌ خود را در گرو غوغاسالاري‌ و جنجال‌آفريني‌ مي‌ديدند از شركت‌ در اين‌ مناظره‌ها سر باز زدند. فاجعة‌ انفجار دفتر مركزي حزب‌ جمهوري‌ اسلامي‌ كه‌ تنها چند ماه‌ پس‌ از پخش‌ اين‌ مناظره‌ها رخ‌ داد، روشنگر اين‌ واقعيت‌ است‌ كه‌ غوغاسالاران‌ وجود فردي‌ مانند دكتر بهشتي‌ را كه‌ با تكيه‌ بر تواناييهاي‌ شگرف‌ خود در مديريت‌ حركتهاي‌ اجتماعي، انديشة‌ نظام‌مند، ايمان‌ ژرف‌ به‌ توانايي‌ دين‌ در ادارة‌ جامعه‌ و عشق‌ به‌ خدمت‌ به‌ مردم‌ ستمديدة‌ اين‌ مرز و بوم، در جهت‌ تحقق‌ آرمانهاي‌ بزرگ‌ و آرزوهاي‌ ديرينة‌ آنان‌ تلاش‌ مي‌كرد، برنتافتند و پس‌ از شكست‌ امواج‌ پياپي‌ تهمت‌ و افترا، حذف‌ او را تنها راه‌ نجات‌ خود يافتند. همانطور كه‌ در پيشگفتار كتاب‌ آمده‌ است، انگيزة‌ بنياد نشر آثار و انديشه‌هاي‌ آيت‌الله‌ شهيد دكتر بهشتي‌ از انتشار متن‌ گفتگوهاي‌ اين‌ جلسات‌ مناظره، افزون‌ بر آشنا ساختن‌ نسل‌ جديد جامعة‌ ايران‌ با افكار و انديشه‌هاي‌ دكتر بهشتي، پرتوافكني‌ بر بخشهاي‌ فراموش‌ شده‌اي‌ از تاريخ‌ نهضت‌ مردم‌ ايران‌ بوده‌ است. شايان‌ ذكر است‌ كه‌ تعداد جلسات‌ مذكور پنج‌ جلسه‌ بوده‌ است، اما در اين‌ كتاب‌ فقط‌ دو جلسه‌ آمده‌ است. اين‌ بنياد پس‌ از دو سال‌ تلاش‌ پيگير از طرق‌ گوناگون‌ جهت‌ به‌ دست‌ آوردن‌ نوارهاي‌ جلسات‌ باقيمانده‌ از آرشيو سازمان صدا و سيماي‌ جمهوري‌ اسلامي‌ ايران، همچنان‌ ناكام‌ ماند. لازم‌ به‌ يادآوري‌ است‌ دكتر بهشتي‌ بنابر روية‌ خود براي‌ شركت‌ در اين‌ گونه‌ جلسات، از قبل، رئوس‌ مطالب‌ بحث‌ خود را مكتوب‌ و در حين‌ جلسه‌ نيز سؤ‌الات‌ و يا انتقادات‌ مطروحه‌ دربارة‌ بحث‌ خود و همچنين‌ انتقاداتش‌ بر مباحث‌ مقابل‌ را نيز يادداشت‌ مي‌نمودند. تا در خلال‌ همان‌ جلسه‌ و يا در جلسة‌ بعد به‌ آن‌ موارد بپردازند. جالب‌ آنكه‌ ايشان‌ براي‌ پاسخگويي‌ به‌ مباحث‌ مطرح‌ شده‌ در اين‌ ميز گرد، بسياري‌ اسناد و مدارك‌ مختلف‌ را جمع‌ آوري‌ و دسته‌ بندي‌ كرده‌ بودند، تا ضمن‌ ارائه‌ بحث‌ مورد نظر، اسناد گفتار خويش‌ را نيز عرضه‌ نمايند. آن‌ يادداشت‌ها در اختيار بنياد نشر است‌ كه‌ به‌ عنوان‌ نمونه‌ چند گراور از آنها را به‌ ضميمه‌ همين‌ كتاب‌ براي‌ ملاحظه‌ آمده‌ است.

این مجموعه شامل یادداشتهای استاد شهید در بخش حروف الفبایی می باشد و مشتمل بر مطالب گوناگونی است که از نظر اختصار و طولانی بودن مختلف اند ، به طوری که گاه در حد فیش برداری است و اجمالاً به مطلبی اشاره شده و گاه به صورت یک مقاله است.