جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگی معرفت در اصول دین یکی از مباحث مهم در حوزه معرفت دینی به شمار می‌آید. اصل مسئله این است که چه نوع معرفتی در اصول و اعتقادات دینی لازم است، آیا معرفت یقینی لازم است یا معرفت ظنی هم کفایت می‌کند؟ دیدگاه‌های گوناگون و سخنان مختلف بلکه متناقضی در این باب گفته شده است. در این نوشتار، پس از طرح و بررسی دیدگاه‎ها به بررسی مقتضای اصول اعتقادات و محتوای ادله در این باب پرداخته شده و این مطلب به دست آمده است که در مرحله نخست، یقین منطقی نسبت به اصول عقاید لازم است و اگر این نوع معرفت برای کسی امکان‌پذیر نباشد، اعتقاد جازم ضرورت دارد و اگر این نوع معرفت نیز میسور نباشد، اعتقاد علی ما فی‌الواقع ضروری است.

منطق دانان برای تحقق یک برهان حقیقی، شرایطی را برای مقدمات برهان لازم دانسته اند. این شرایط به متفکر کمک می کند که برهان را از برهان نما جدا کرده، در نتیجه بتواند به سادگی در بحث های علمی از برهان حقیقی بهره ببرد. به تعبیر ساده این شرایط، حد نصاب تحقق یک قیاس برهانی هستند.شرایطی که عالمان منطقی برای مقدمات برهان لازم دانسته اند عبارت اند از:1- از منظر ماده «یقینی» باشند؛ 2- نسبت به نتیجه «اقدم عند العقل (اعرف عند العقل یا اعرف من النتائج)» باشند؛ 3- با نتیجه «مناسبت» داشته باشند؛ 4- دارای «ضرورت» باشند؛ 5- «کلیه» باشند؛ 6- در برهان لمی، مقدمات باید نسبت به نتیجه «اقدم عند الطبع» باشند.منطق دانان در بخش تصدیقات، قوام هر استدلال را به دو حیث صورت و ماده آن می دانند. برهان مطابق با تعریف اندیشمندان منطقی قیاسی است که از مقدمات یقینی برای دست یابی به مطلوبی یقینی تشکیل شده است؛ ثمره این قیاس، همیشه قضیه ای یقینی است. با دقت در این تعریف درمی یابیم که برهان از حیث صورت، دارای صورتی ضروری الانتاج، یعنی قیاس می باشد. هم چنین از حیث ماده نیز مشتمل بر ماده ای یقینی است. بنابراین در تعریف استدلال برهانی دو حیث صورت و ماده که قوام یک استدلال را تشکیل می دهند بررسی شده است.اگر قوام یک استدلال به دو حیث صورت و ماده آن است، و از سویی نیز قیاس برهانی از منظر صورت استدلال و ماده استنتاج مشتمل بر عالی ترین صورت و با ضمانت ترین ماده است، منطق دانان با ذکر شرایط مقدمات برهان در پی بیان چه چیزی هستند؟ به تعبیر ساده، شرایط مقدمات برهان چه چیزی را مضاف بر صورت و ماده برهان، بررسی می کند؟ آیا با وجود تعریف تامی که از برهان ارائه شد، نیازی به ذکر شرایط مقدمات برهان هست؟ اگر نیاز است این شرایط چه گره ای از کار معلم یا متعلم این دانش خواهد گشود؟در این مقاله کوشیده ایم با توجه به این پرسش، شرایط مقدمات برهان را تحلیل و بررسی کنیم.

در این نوشته، نخست مدخل یقین از دائره المعارف معرفت شناسی به فارسی ترجمه شده و سپس مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نویسنده مدخل یقین، پیترکلین با اشاره به ضرورت پرداختن به مفهوم یقین، به عنوان عنصر دخیل در مفهوم معرفت به معنای دقیق کلمه که مورد چالش میان شکاکان و پادشکاکان است بر این نکته تاکید کرده است که یقین مطلق، یعنی یقین غیرنسبی، یقینی است که محور بحث شکاکان و پادشکاکان است. نویسنده در ادامه چهار دیدگاه درباره چیستی یقین مطلق آورده و سپس خود پیشنهادی را ارائه کرده است. این مقاله، با نقد و بررسی مدخل یقین ادامه می یابد و با ارائه معیاری برای شناخت چیستی یقین مطلق با استفاده از نگرش ابن سینا در باب یقین سامان یافته، سپس با نتیجه گیری از بحث، به پایان می رسد.