جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با نظر بر آراء مستشرقان و پژوهندگان غربی در خصوص موعود گرایی شیعی در دوران معاصر متوجه تفاوت های متعدد آراء ایشان در زمینه ی مهدویت شیعی باآراء متکلمان برجسته شیعه می شویم.در دوران معاصر به خصوص پس از انقلاب اسلامی ایران پژوهندگان غربی با رویکردهای متفاوتی به موضوع موعود گرایی در تشیع و آثار و نتایج آن پرداخته اند که در این بین رویکردهای سیاسی، اجتماعی، کلامی و تاریخی سهم بیشتری دارند. در این رساله اهتمام براین موضوع بود که آراء و برخی از شبهات اصلی مهدویت از ناحیه برخی ازمستشرقان همچون دکتر ساچدینا را با رجوع به منابع اصلی بطور تطبیقی پاسخ دهیم و همچنین زمینه را برای پژوهش های بیشتر فراهم کنیم.

دفاع از قرآن کریم و معارف اسلام ناب، در برابر هجمات و شبهات علمی، وظیف? هر محقق و پژوهشگر قرآنی است، در عصر کنونی، بسیاری از اندیشمندان غرب و شرق شناسان این نکته را دریافته اند که قرآن و معارف آن، از اتقان و جایگاه بالایی برخوردار است، به علت ترس از گرایش و جاذبه های روزافزون آن، غربی ها درصدد برآمدند تا با ایرادهایی بر این کتاب و معارف آن، نقض وارد کنند یا قداست آن را در هم شکنند،این ایرادات در قالب شبهات مختلف با شکل ها و روش های متفاوت ارائه می شود.شهید مطهری در آثار خود به مناسبت ،آراء مستشرقان را مطرح کرده است و در موارد لزوم مورد بررسی و انتقاد قرار داده، هدف از پژوهش حاضر، آشنایی با نظرات و آراء خاورشناسان و مطرح کردن شبهات آنان و پاسخگویی به شبهات وارده و رد آن ها می باشد

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته ترین و تأثیرگذارترین شیعه شناسان دوره معاصر است. آثار وی، برخلاف بسیاری از آثار اسلام شناسان و شیعه شناسان مغرب زمین، در شناخت و توصیف ابعاد گوناگون اسلام بسیار موفق بوده، به طوری که حتی جوامع اسلامی و شیعی نیز آثار وی را می پسندند و می پذیرند. به نظر می رسد سهم بالایی از این موفقیت به دلیل توجهی است که او به نکات روش شناسانه دارد. آثار وی در مطالعات شیعی، در مقایسه با آثار دیگر شیعه شناسان غربی، نقاط قوت یا ویژگی های پژوهشی خاصی دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: توجه به منابع اصیل و معتبر اسلامی و شیعی، تفکیک موضوعی و روشی منابع، توجه به فضا و تاریخ حوادث و آموزه ها، فهم آموزه ها در راستای یک نظام فکری، اشراف نسبتاً کامل به ابعاد گوناگون اسلام، شناخت دقیق دانشمندان و آثار معتبر ایشان، و نیز تسلط به زبان عربی، که مادلونگ با بهره گیری از آنها توانسته است توجه مسلمانان و شیعیان را به آثار خود جلب کند و حتی تحسین ایشان را برانگیزد. رعایت کردن نکات فوق باعث شده است او را از جرگه مستشرقان مغرض و جاهل جدا کنند و در میان پژوهش گران منصف جای دهند. این مقاله روش ها و منابع مورد استفاده و نیز شیوه های پژوهشی مادلونگ را، در معرفی تشیع به جوامع غربی، می کاود و ضمن مقایسه آن با آثار برخی دیگر از شیعه شناسان می کوشد تمایز و برتری آثار وی را نشان دهد.

رساله حاضر با موضوع «بررسی و تحلیل دیدگاه ویلفرد مادلونگ درباره عقاید امامیّه»، در تلاش است تا مجموعه‌ای از آموزه‌های اعتقادی شیعیان امامی را که در فضاهای دانشگاهی غربی بیان می‌شوند واکاوی نمایند. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و تحولی که به دنبال آن در جامعه جهانی ایجاد شد، توجّه بسیاری از اندیشمندان و حتّی مردمان عادی را به شیعیان که ساکنان اصلی این سرزمین بودند جلب کرد. تعداد قابل توجّهی از استادان دانشگاه‌ها در تلاشند با اندیشه‌های این گروه آشنا شوند و حتّی آنها را به دنیا معرفی نمایند. به یقین، ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین استادان شیعه‌شناس غربی است که هنوز کرسی‌ تدریس او در موضوعات گوناگون شیعی، از موثرترین کرسی‌های شیعه‌شناسی در غرب به شمار می‌آید. وی در خلال حدود هفتاد سال پژوهش و تدریس در موضوعات شیعی موفّق شده است حجم قابل توجّهی از اعتقادات شیعیان را در مناطق گوناگونی از دنیا معرفی و تدریس نماید و البته شاگردانی را بپروراند که ادامه دهندگان راه او باشند. این رساله در صدد است آثار این استاد برجسته عرصه شیعه‌شناسی را بررسی نموده و عیار اعتبار گزارش‌های او را به دست آورد؛ نقاط ضعف را تذکر دهد و از نقاط قوت آن استفاده نماید. به همین جهت، مجموعه‌ پژوهش‌ها و آثار ویلفرد مادلونگ را در خصوص شیعیان امامی جمع‌آوری نموده و با منابع دست اوّل و کاملاً معتبر امامی مقایسه کرده است و در نهایت به این نتیجه رسیده که مادلونگ گزارش‌گری با انصاف و مقید به روش‌های پژوهشی است که اولاً گزارش نسبتاً کاملی از اعتقادات خاص شیعیان امامی ارائه کرده و ثانیاً می‌توان گزارش‌های او را منطبق با آثار معتبر شیعیان امامی دانست و ثالثاً در شیوه‌ها و روش‌های پژوهشی خود، دارای امتیازاتی است که برای تمام شیعه‌پژوهان قابل استفاده است.

قرآن پژوهان مسلمان باید شناخت دقیقی از دیدگاه‌های خاورشناسان درباره قرائت قرآن و زمینه‌های پژوهشی داشته باشند تا بتوانند این دیدگاه‌ها را به بوته نقد گذارند. تحقق این امر مستلزم آشنایی پژوهشگران با مستشرقان قرائت پژوه و آثار آنان است. نوشتار حاضر در پی ضرورت این شناخت به معرفی اجمالی مهم‌ترین قرائت پژوهان مکتب آلمان، فرانسه، انگلستان، ایالات متحده آمریکا، هلند و مجارستان می‌پردازد. بررسی آثار مستشرقان پیرامون قرائت قرآن نشان می‌دهد که برخی از آنان یا اثری مستقل درباره قرائت قرآن به جای گذاشته‌اند یا در کنار مباحثی چون جمع قرآن، مصاحف صحابه، تحریف ناپذیری قرآن و... به مبحث قرائت پرداخته‌اند.

موضوع این رساله،مطالعات و پژوهش های مستشرقین پیرامون شبهه افکنی درباره ی قرآن از جمله تعارض آیات است. منظورشان از این اصطلاح، این است که گفتار ها و مطالب قرآن در موارد متعدد، با هم ناهماهنگ و ناسازگار هستند و یکدیگر را نقض می کنند.دراین راستا، عده ای از خاورشناسان، جهت اثبات موضوع به جمع آوری و شرح آیات قرآن در مقالات و تالیفات خود، پرداختند. مبانی خاورشناسان در طرح شبهه مذکور، ذهنیت ها و پیش فرض ها، توجه به تناسب سیاقی بدون درنظرگرفتن تناسب موقعیتی[ مکانی و زمانی] و نگاه غیر وحیانی به قرآن بوده است. در نتیجه، معتقد و مدعی تعارض در آیات قرآن شدند. این ادعا برخاسته از توهمات آنان بوده که دارای هیچگونه پشتوانه علمی و اسناد قطعی نیست.منشا این توهمات، ناشی از عدم آشنایی و آگاهی با دلائلی همچون نحوی و بیانی و قرآنی و...به عنوان علوم مورد نیاز در فهم آیات قرآن، می باشد. با جمع آوری و طرح موارد مهمی از آیات قرآن در بخش های قصص، اهل کتاب، عذاب، عقائد، اخلاق، مکی و مدنی، نشان داده شدکه، نه تنها، هیچگونه ناهماهنگی و ناهمگونی در آنها وجود ندارد بلکه معجزه بودن و مستحکم بودن اصالت قرآن را نیز آشکار می سازد.

سیره پیامبر اکرم (ص) همواره مورد مطالعه و تحقیق مستشرقان بوده است. آنان تقریبا در تمام ابعاد و زوایای زندگی پیامبر کتاب نوشته اند، به طوری که سیره پژوهی آنان به ویژه در قرون اخیر بسیار شگفت انگیز است.مطالعه مدخل «سیره و قرآن» نشان می دهد که مهمترین موضوعاتی که ذهن مستشرقان را به خود مشغول نموده عبارتند از: مصدر و منشاء سیرع، تاریخ نگاری سیره و قرآن، ارتباط سیره و زندگی پیامبر با قرآن و ایجاد شبهه در آن و ... هستند.بررسی تحقیقات آنان، مبین این واقعیت است که ریشه اصلی شبهات آنان به انکار وحیانی بودن قرآن و اقتباس سیره پیامبر از تورات و انجیل باز می گردد، به گون های که این موضوع یکی از پیش فرض های عمومی مستشرقان است. عوامل دیگری همچون ضعیف و بی اعتبار بودن منابعی که آنان در سیره پژوهی به آن تمسک جسته اند، عدم دسترسی و مراجعه آنان و یا عدم آشنایی با منابع اصیل اسلامی، ماهیت فهم و نگرش آنان به قرآن، روحیه غرض ورزی و تعصب نشات گرفته از پیشینه های کلیسایی سبب شده که پژوهش های آنان به نتیجه نرسد و دچار لغزش نسبت به قرآن و سیرهشود. این می طلبد که تلاشی جامع جهت بررسی و نقد علمی مطالب خاورشناسان صورت بگیرد و تصویری صحیح از قرآن و سیره بوسیله عالمان مسلمان ارائه شود.

ادبیات عرفانی قسمتی از میراث منظوم و منثور فارسی است که تحت تأثیر معنوی عرفان اسلامی در تاریخ و تمدن اسلامی به وجود آمده و یکی از موضوعات پژوهشی مورد علاقه مستشرقان بوده است؛ تحقیقات و مطالعاتی که عموماً بر مبنای روش های مطالعاتی غربی تدوین شده و روش هایی که عمدتاً برون دینی بوده اند. از این رو نتایج مطالعات مستشرقان در این عرصه غالباً با نتایج مطالعات مسلمانان متفاوتند؛ چراکه پژوهشگران مسلمان برخلاف مستشرقان، ادبیات عرفانی را در ساحت دینی تحلیل می کنند. از این رو این تحقیق درنظر دارد با روش تحلیلی توصیفی به بررسی نظریات مختلف مستشرقان - که عموماً تاریخی است - بپردازد و در نهایت با ارائه نظریات محققین فارسی زبان و مسلمان در این خصوص عنوان کند که نگاه تاریخی، تبیین صحیح و مناسبی از منشأ شکل گیری ادبیات عرفانی نیست؛ چراکه پیوند شعر و عرفان اسلامی، پیوندی فرازمانی، معرفتی و غیر تاریخی است.

پژوهه حاضر نقد مقاله «Popular Shi’i Morning Rituals» (مقاله 44) از مجموعه «Shi’ism» نوشته دکتر پیتر چلکوفسکی است. نگاه ایشان به مراسم عزاداری شیعه با وجود بی طرفانه نگاشتن او، همانند نگاه بسیاری از مستشرقان کاستی هایی دارد. وی با بیانی توصیفی به شرح مراسم عزاداری در نواحی مختلف شیعه نشین جهان می پردازد. مبنای وی در بررسی این برنامه ها بر نگاه نمادین یک ناظر بیرونی و بدون کمک گرفتن از آموزه ها و مصادر شیعه استوار است. یکی از راه های شناخت باورهای یک جامعه، بررسی نمادهای موجود در آن محیط است که نویسنده از این روش در تحلیل های خود استفاده کرده است. نوشتار حاضر درصدد اثبات این امر است که چنین روشی نمی تواند بیان درستی از شعائر و آموزه های شیعه ارائه نماید و با کاستی ها و مشکلاتی همراه است.این پژوهه در دو محور کاستی ها و امتیازات، به نوشته چلکوفسکی نگاه می کند و نکات مثبت این مقاله را در شکل و ساختار مقاله و روش نویسنده و کاستی های آن را با دو رویکرد محتوایی و روشی مورد تحلیل قرار می دهد.

مدخلِ سجع نوشتۀ یکی از مستشرقان، به نامِ دوین جی. استوارت است که در دائرةالمعارفِ قرآن لیدن به چاپ رسیده است. جستارِ کنونی به منظور روشن ساختن فضای فکری مستشرقان در خصوص آموزه های دینی به ویژه مباحث قرآنی، برای پژوهشگران مسلمان، به نقد و ارزیابی این مدخل پرداخته است. نقد و ارزیابی این گونه آثار زمینۀ آشنایی افکار عمومی با اسلام ناب را فراهم می کند. بخشی از ایرادهای این مدخل به مبنای فکری نویسنده مربوط می شود که سجع قرآنی را با سجع کاهنان و قرآن را با شعر همسان می پندارد. بخش دیگر آن، ذکر مصادیقی از آیات قرآن کریم است که بنا به ادعای نویسنده به دلیل رعایت سجع، از سبک ادبی متداول عدول کرده است. در این جستار می بینیم که مبنای فکری نویسنده استوار نیست و پاسخ هایی نقضی و حلّی به وی داده شده است.