جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل علامه طباطبایی از تاریخ تفسیر و برآورد او از میراث تفسیری پیشینیان و طرحی که برای چگونگی تفسیر فراپیش می نهد، نقطه عطف و تعیین کننده ای را برای جریان تفسیر و تفسیرپژوهی رقم می زند. هر دو روایت وی از جریان های تفسیری که نقطه ثقل و بن مایه آن، نوع مواجهه آنها با متن قرآنی است، آمیزه ای از جنبه توصیفی و تجویزی است. تقسیم بندی دوگانه «تطبیق» و «تفسیر»، گوهر جریان شناسی و نظریه پردازی و بنیاد داوری اوست. این مبنا، بر پیش فرض های مخدوشی استوار است و از حیث معرفت شناختی، راه گشا و تبیین کننده نیست. این تفکیک حداکثر، در مقام گردآوری به کار می آید و نه مقام داوری؛ در حالی که طباطبایی آشکارا و با گشاده دستی تمام، آن را در مقام داوری میراث تفسیری مفسران به کار بسته است. طباطبایی نگاه تاریخی به تفسیر و طبقه بندی گونه های تفسیری را به مثابه مقدمه ای برای تاسیس روش تفسیری خاص و سلب اعتبار و مشروعیت از سایر جریان های تفسیری طرح می کند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

داشتن شناخت صحیح و روشن از حقیقت «روح» و استعمالات آن در قرآن و روایات، کلید فهم بسیاری از اصول و مبانی دین اسلام است. برای رسیدن به فهمی صحیح و روشن از حقیقت «روح» باید استعمالات قرآنی و روایی آن کانون توجه جدی قرار گیرد؛ به ویژه باید نسبت این استعمالات با یکدیگر تبیین شود. بدیهی است که اگر نسبت این استعمالات، اشتراک معنوی باشد، تفسیر ما از حقیقت «روح» کاملا متفاوت با تفسیری خواهد بود که بر اساس «اشتراک لفظی» صورت می گیرد. نوشتار حاضر با توجه به این مسئله، دیدگاه علامه طباطبائی را به عنوان شخصیتی که کانون توجه اندیشمندان اسلامی است، بررسی کرده است. به نظر می رسد با توجه به آثار علامه، نمی توان مبنای مشخصی را دربارة نسبت استعمالات قرآنی و روایی «روح» به ایشان نسبت داد. برخی از آثار ایشان صراحت در «اشتراک معنوی» استعمالات «روح» دارند؛ درحالی که ایشان در برخی دیگر از آثار، به اشتراک «لفظی» استعمالات «روح» روی آورد و به «اشتراک لفظی» آنها تصریح می کند. پیامدهای تفسیری این عدم تعیین مبنا، اختلاف دیدگاه علامه در تفسیر آیات مرتبط با استعمالات «روح» است. نوشتار حاضر به روش کتابخانه ای اطلاعات را گردآوری می کند و به صورت توصیفی تحلیلی به ارزیابی آنها می پردازد و در پایان، با بررسی استعمالات قرآنی و روایی «روح»، مبنایی ثابت در این زمینه ارائه می دهد.

چکیدهبررسی فطرت موضوع این پژوهش می باشد، فطرت یعنی خلقت خاص و ویژه انسان که این ویژه بودن خلقت به بعد ادراکی و احساسیِانسان مربوط است. یعنی انسان هم از جهت ادراکی با سایر موجودات متفاوت است و برتری هایی دارد و هم از جهت احساسی و گرایشی. هدف از انجام پژوهش حاضر، پرداختن به مقایسه و بررسی نظر علامه طباطبایی، استاد مطهری، آیت الله جوادی آملی و آیت الله مصباح یزدی درباره فطرت استکه پس از پرداختن به شرح حال هر کدام از این صاحبنظران، به تعریف واژه فطرت و انواع واقسام آن از دیدگاه چهارمتفکر و بیان تفاوت آن با غریزه و طبیعت پرداخته شده است. روش تحقیق حاضر از نوع تحقیقات اسنادی و کتابخانه ای بوده و از تکنیک تحلیل محتوا بهره جسته است. نقطه عطف در پژوهش حاضردر فصل چهارم نمود پیدا می کند کهبا مقایسه مبحث فطرت از نظرعلامه طباطبایی، استاد مطهری، آیت الله جوادی آملی و آیت الله مصباح یزدی و مقایسه آن ها، ابتدا به بیان بینش ها و گرایش های فطری از دیدگاه ایشان می پردازد و گرایش های فطری را شامل: ﻣﻴﻞ به ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﻳﻲ، ﺣﺲ اﺧﻼﻗﻲ، زﻳﺒﺎﻳﻲ دوﺳﺘﻲ، ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﻼﻗﻴﺖ معرفی می کند . پژوهش حاضر پس از بیان ویژگی های امور فطری و بیان فطرت دردو حوزه عقل و احساس و همینطور رابطه فطرت با عقل و اخلاق، در نهایت به این نتیجه رسیده است که از نظر همه این متفکرین تمام انسان‌ها از همه استعدادهای فطری برخوردارند و تفاوت ایشان در شدت و ضعف این استعدادهاست. همچنین یکی دیگر از نتایج این تحقیق، فطری بودنِ گرایش به خدا و دین است که با بیانادله فطرت در پنج سطحِعقلی، نقلی، شهود باطنی و تجربی و تاریخی، در نهایت به این نتیجه رسیده است که هر چهار اندیشمند مسلمان، انسان را دارای بینش ها و گرایش هایی می دانند و بن اولیه شناخت انسان را همین بینش ها و گرایش های فطری بر می شمرند که تمایلات انسانی همچون خدا گرایی و حقیقت جویی و میل به کمال و زیبایی موجب عطش انسان و تلاش او در رسیدن به این گرایش های فطری شده است.واژگان کلیدی: فطرت، علامه طباطبایی، مطهری، جوادی آملی، مصباح یزدی

بابا افضل وعلامه اشتراکات زیادی در باب معرفت نفس دارند از جمله آنکه تنها راه رسیدن به معرفت الهی را معرفت نفس می دانندواز اختلافاتشان آنست که علامه علم حضوری را معرفت دانسته اما باباافضل هرعلمی را .

در این پژوهش به بررسی آیات متشابه از دیدگاه علامه طباطبائی و جناب زمخشری پرداخته شده. ابتدا با استخراج نظرات هر دو مفسر در این زمینهکه عمدتا ذیل آیه هفت آل عمران قرار دارد، ملاک آنها را در این باره جسته و دانستیم که آیات متشابه آیاتی است که بیش از یک معنی به دست می دهد مانند آیات ماوراء طبیعت که خارج از محسوسات انسان بوده و در نگاه اول تصور مادی برای آن در ذهن شکل می گیرد که با ارجاع به آیات محکم معنای صحیح و محکم آن از نظر مفسر روشن می شود.علاوه براین علامه طباطبائی آیات منسوخ را نیز جزء آیات متشابه می داند که این دسته از آیات در این نگارش مورد مطالعه قرار نگرفته است.در این پژوهش آیات متشابه ، در دو دسته آیات صفات و افعال خداوندو آیات عالم غیب و معاد گنجانده شده است و پس از بیان نظر مفسرین ، در نهایت مقایسه ای از نظرات دو مفسر به عمل آمده است. در قسمت آیات صفات و افعال خداوند به نوزده مورد و در قسمت آیات عالم غیب و معاد به یازده مورد از آیات متشابه برخوردیم که می توان گفت در این سی دسته حدود صدوشصت آیه مورد بررسی قرار گرفته است.

خداشناسی فطری است و ایمان به حقیقت و مبدأ هستی در نهاد انسانها ریشه دارد ولی شکل بروز و ظهور آن مختلف است و «نیایش» یکی از زیباترین و معمول‎ترین نوع اذعان به خداوند و پرستش است. منظور از نیایش، رابطه خاضعانه و خاشعانه بنده در پیشگاه معبود است که اغلب با حالت تضرع و اظهار ذلت همراه است و این حالت ناشی از شناخت عمیق بنده از فقر وجودی خود نسبت به قدرت و علم و کمال و غنای وجودی خالق است. این تحقیق با تبیین مبانی فلسفی حکمت متعالیه با تأکید بر آراء علامه طباطبایی(ره) از اصالت وجود، امکان فقری، تشکیک وجود و حرکت جوهری کوشیده است تا یک تحلیل فلسفی از مسئله نیایش ارائه دهد. زیرا در هستی‏شناسی و انسان شناسی صدرایی موجود فقیر بطور ذاتی نسبت به موجود غنی وابسته و وجود و بقای خود را مدیون اوست. و به عبارتی، رابطه وجود بنده نسبت به خداوند همان نسبت وجود رابط به مستقل و فقیر به غنی است و هرگونه اظهار انسان به این حقیقت وجودی، پرستش و در حالت کمال یافته آن «نیایش» نامیده می‎شود. چنین حالتی که همراه با اظهار عجز و ذلت و تضرع است موجب خودساختگی و کمال انسان می‎گردد و آثار تربیتی و اخلاقی مانند صفت عزت نفس، استغنا از خلق، آرامش، شکر و تسلیم در شخص می‏شود.

انسان‌شناسی ماتریالیسم، ریشه در مبانی هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی این مکتب دارد. انسان از دید این مکتب، بسان دیگر موجودات، تنها بُعد جسمانی دارد و هیچ‌گونه امر ماورای ماده در او نیست؛ از این‌رو احتیاجات او نیز صرفا مادی است و طبیعتا تکامل او نیز تنها در حیطه مادی و از طریق وسایل مادی خواهد بود. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، این نظریه در مورد انسان را یک دیدگاه انحصاری که فاقد ادله متقن در مدعای خویش است، می‌داند. بنابر نظریه انسان‌شناسی تفسیر المیزان که ریشه در آیات متعدد قرآن و دیدگاه فلسفی علامه طباطبایی دارد، انسان دارای دو بُعد جسمانی و مجرد است. بُعد مجرد یا روح، غیر از وجود فیزیکی انسان است و روح و نفس انسان است که شخصیت و حقیقت او را تشکیل می‌دهد. همان‌طور که انسان دارای نیازهای مادی است، این بُعد از انسان نیز نیازهای متناسب با خود را دارد. از دید تفسیر المیزان، تکامل حقیقی انسان از طریق پرورش هر دو بُعد انسان صورت می‌پذیرد؛ اما در نهایت این نفس اوست که با رعایت شرایطی به تکامل نهایی می‌رسد.