جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بسیاری از مسائل و گزاره های کلامی،‌ با وجود اهمیت بسیار زیاد تنها در ابواب خاص خود محصور هستند و ثمره و نتیجه ای در ابواب دیگر کلامی ندارند. اما برخی از مسائل کلامی وجود دارند که محصور و منحصر به یک باب خاص نیستند و در جای جای منظومه کلامی از آن‌ها استفاده می شود و پاسخ متکلم به این مسائل تاثیر بسزایی در کل نظام کلامی وی دارد. به این مسائل کلی و مهم می توان عنوان عنوان «قواعد کلامی» داد. قواعد کلامی در آثار قدما معمولا جایگاه مشخصی ندارند و در میان ابواب کلام متفرق هستند، اما امروز با گسترش مباحث کلامی و بروز شبهات و سوالات جدی پیرامون برخی از این قواعد،‌ به نظر می رسد جداسازی این قواعد از دل متون کلامی و بحث مستقل پیرامون آنها ضروری به نظر می رسد. این جداسازی مقدمه ای برای تدوین دانش «اصول کلام» خواهد بود. استاد دکتر برنجکار در این دوره به قواعد کلامی کلی در باب عدل الهی پرداخته اند. نخستین قاعده کلامی مهم در مساله عدل الهی، مساله حسن و قبح عقلی است. چیستی حسن و قبح عقلی، توانایی عقل بشری در کشف آن، جایگاه شرع در کنار حسن و قبح و پایبندی خداوند متعال به حسن و قبح از جمله مسائل بسیار مهمی است که در طول تاریخ تمدن اسلامی میان فرقه های مختلفی چون معتزله، اشاعره و امامیه محل بحث و گفتگوی جدی بوده است و نتیجه بحث از آنها در مباحث کلامی متعددی ثمره خواهد داشت.

بسیاری از مسائل و گزاره های کلامی،‌ با وجود اهمیت بسیار زیاد تنها در ابواب خاص خود محصور هستند و ثمره و نتیجه ای در ابواب دیگر کلامی ندارند. اما برخی از مسائل کلامی وجود دارند که محصور و منحصر به یک باب خاص نیستند و در جای جای منظومه کلامی از آن‌ها استفاده می شود و پاسخ متکلم به این مسائل تاثیر بسزایی در کل نظام کلامی وی دارد. به این مسائل کلی و مهم می توان عنوان عنوان «قواعد کلامی» داد. قواعد کلامی در آثار قدما معمولا جایگاه مشخصی ندارند و در میان ابواب کلام متفرق هستند، اما امروز با گسترش مباحث کلامی و بروز شبهات و سوالات جدی پیرامون برخی از این قواعد،‌ به نظر می رسد جداسازی این قواعد از دل متون کلامی و بحث مستقل پیرامون آنها ضروری به نظر می رسد. این جداسازی مقدمه ای برای تدوین دانش «اصول کلام» خواهد بود. استاد دکتر برنجکار در این دوره به قواعد کلامی کلی در باب عدل الهی پرداخته اند. دومین قاعده کلامی مهم در مساله عدل الهی که مبتنی بر پذیرش قاعده حسن و قبح عقلی است، قاعده لطف است. بنا بر این قاعده انجام لطفی که بندگان را به سوی طاعت نزدیک می کند و ایشان را از معصیت دور می کند بر خداوند واجب است و خداوند باید آن را انجام دهد، چرا که ترک این لطف عقلا قبیح است و خداوند مرتکب قبیح نخواهد شد. این مساله نه تنها میان فرقه های مختلف مسلمان مورد اختلاف بوده است، بلکه تا همین امروز در میان جریان های کلامی درون امامیه نیز اختلافات جدی پیرامون قاعده لطف جریان دارد.

عدل از مهم ترین اوصاف خداست، تا جایی که در کنار توحيد که زیربنای جهان‌بینی اسلامی است، قرار گرفته و در کلام امامیه و نیز معتزله به عنوان یکی از اصول پنج‌گانه‌ی اعتقادی مطرح می‌شود. در احادیث نیز عدل در کنار توحید به عنوان یکی از پایه‌های دین مطرح شده است. بسیاری از عقاید اسلامی زیرمجموعه‌ی عدل الهی است، به طوری که بسیاری از آموزه های اعتقادی، حتى آموزه‌های بنیادی همچون نبوت و امامت و معاد و نیز آموزه‌های عملی و اخلاقی دین بدون قبول اصل عدل، قابل توجیه نخواهد بود. در این دوره به مهم‌ترین مباحث عدل الاهی پرداخته شده است.

یکی از مهم ترین کتابهای کلامی، کتاب تجرید الاعتقاد اثر خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۷ - ۶۷۲) است که با وجود فشرده بودن، در بردارنده یک دوره کلام اسلامی است. این کتاب شامل شش مقصد است که دو مقصد نخست آن به مباحث فلسفی پرداخته و چهار مقصد بعدی درباره کلام و اصول دین می باشد. در برخی رشته های علوم انسانی، دو واحد کلام اسلامی وجود دارد که منبع اصلی آن کتاب تجرید الاعتقاد است. کتاب «علم کلام» يک دوره کلام اسلامی را بر مبنای این کتاب عرضه کرده است. در این کتاب قسمت های اصلی و مهم تر کتاب تجرید الاعتقاد شرح داده شده است و .البته در این شرح بیشترین استفاده از کتاب کشف المراد علامه حلی بوده است.