جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اتحاد و حلول، نوعی تبیین نادرست از نحوه ارتباط انسان با خداست که پیشینه آن به مباحث کلامی مسیحیت و برخی از صوفیه برمی­گردد. این مطلب به طور حتم باطل است و قرآن به طور صریح بطلان آن را اعلام کرده است. متکلمین مسلمان نیز در کتب کلامی خود در ذیل صفات سلبیه، به این موضوع پرداخته و براهین مختلفی آورده­اند. اتحاد به معنای یکی شدن دو شیء است و متکلمین آن را در مورد خدا و مخلوق باطل می­دانند و کسی در این زمینه مناقشه­ای ندارد. متکلمین از قدیم در ابطال حلول، استدلال معروفی دارند که فخر رازی بر آن اشکال وارد کرده و نپذیرفته و به جای آن استدلال دیگری آورده است. در مقابل، خواجه نصیرالدین طوسی بر استدلال فخر رازی اشکال وارد کرده و خود استدلال دیگری می­آورد. در زمان معاصر و به برکت مکتب فلسفی ملاصدرا، مبناهای کلامی تا حدی متحول شده و استدلال­های کلامی، رنگی از فلسفه به خود گرفته­اند. آیه­الله جوادی آملی در این زمینه حلول را یک بار با استدلال صرف کلامی و بار دیگر با استدلال فلسفی- عرفانی نفی کرده است.

مسئله ی حشر به عنوان یکی از مراحل معاد مسأله­ی مهمی است. چرا که مانند بحث معاد با زندگی ابدی انسان در سرای آخرت گره خورده است. از طرفی روایات بسیاری داریم که به این امر اشاره دارند که انسانها بعد از مرگ با محبوب­های خود محشور می‏شوند و اینجاست که محبوب­های زندگی مادی دارای اهمیت می‏شوند تا حدی که زندگی ابدی او را نیز تحت تأثیر قرار می­دهند. بعد از پذیرش این احادیث به عنوان اخباری از جانب معصومین لازم می­آید که ابتدا این مسأله از طریق قرآن و عقل اثبات شود و سپس به چرایی آن پرداخته شود. این نوشته با روشی تحلیلی و کتابخانه­ایی و با کنار هم قرار دادن آیات قرآن کریم درباره حشر و محبوب و تحلیل آنها نگاشته شده. ابتدا انواع محبوب ها را معرفی ومحبوب حقیقی را مشخص نموده و نتیجه گرفته است که هر کسی با محبوب خویش محشور می­شود چرا که محبوب هر فرد، معبود او قرار می‏گیرد. بعد از این نتیجه­گیری اشاره به بحث تولی و تبری و اطاعت و ولایت شده است که معلول مستقیم عبادت و محبت اند.

مسئله چیستی و فلسفه امامت، یکی از مباحث کلیدی جهان اسلام است که از صدر اسلام تا کنون، موافقان و مخالفان بسیاری داشته و چه بسا طرفین، یکدیگر را تکفیر کرده و در پی آن انسان­های متعددی کشته شده­اند. بنابراین، به دلیل اهمیت مسئله امامت و تأثیر آن در بعد نظری و عملی مسلمانان، ضروری­ است از سوی اندیشمندان فرق اسلامی، در ابعاد مختلف این مسئله، تأمل جدی صورت گیرد. در این پژوهش، دیدگاه ابن تیمیه در باب مسئله امامت بررسی شده و با اعتقاد شیعه مقایسه شده است. این پژوهش، بر دیدگاه آیت­الله جوادی آملی نیز تکیه داشته و مسائلی مانند تعاریف شیعه و سنی از امامت، شرایط و ویژگی­های امام، تعیین امام و فضائل ائمه اطهار (ع) بررسی شده است.

امامت یکی از مسائل مهم در علم کلام است؛ چراکه بعد از پیامبر9 به علت بحث خاتمیت، به عنوان اولین مسئله اختلافی در بین مسلمین مطرح گردید. بنابراین سابقه بحث به زمان بعد از رحلت پیامبر9 برمی­گردد، هرچند که شیعه معتقد است که بحث امامت با شروع دعوت علنی، توسط شخص پیامبر9 مطرح شد. اختلاف مسلمین در این مسئله بر سر چند سؤال اساسی است که آیا امامت وجوب سمعی دارد یا وجوب عقلی؟ اگر وجوب عقلی دارد، آیا بر خدا واجب است و یا بر مردم؟ این امام چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟ در این نوشتار سعی بر آن است که با روش توصیفی_ تحلیلی به این سؤالات از منظر فخررازی به عنوان نماینده اشاعره، خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان نماینده امامیه و آیة الله جوادی آملی به عنوان عالم همه جانبه شیعی معاصر پاسخ داده شود. فخررازی به علت نپذیرفتن حسن و قبح عقلی، ضرورت امامت را سمعی می­داند و از پیش فرض های او این است که امامت ابوبکر صحیح بوده و آن را مسلم و بی نیاز از اثبات فرض می­کند. بنابراین به دنبال این پیش فرض، عصمت را برای امام لازم نمی­داند؛ چراکه ابوبکر معصوم نبوده است. اما خواجه و آیه الله جوادی آملی به این اشکالات فخر رازی به طور کامل پاسخ می­دهند که در این مقاله به آن اشاره می­شود.

وجود رابط، یکی از ابتکارات صدرالمتألهین است که حکمتش را به‌وسیله آن تعالی بخشیده و تحوّلات شگرفی در نظام فلسفی‌‌اش به وجود آورده است. علامه جوادی ‌‌آملی، به‌عنوان یکی از شارحان برجسته حکمت صدرایی، ضمن بیان ارزشمندی این نظریه، با ورود به دو ساحت معنا‌‌شناسی حقیقت وجود رابط و هستی‌‌شناسی آن، گام‌های مؤثری در این زمینه برداشته است. در بحث معنا‌‌شناسی با معنای وجود رابط به حقیقت خارجی که برای پیوند میان موضوع و محمول می‌‌آید، آن را از نسبت حکمیّه که جایگاه ذهنی دارد و در تمام هلیات بسیطه و مرکبه جریان دارد، ممتاز می‌‌سازد. همچنین در بخش هستی‌‌شناسی بحث، وجود رابط را که قسیم وجود نفسی است، امر وجودی و واقعی و از سنخ حقیقتی می‌‌شمارد که دارای مراتب مختلف کمال و نقص است. دستاورد‌‌های این نظریه بر مسائل فلسفی، در دو حوزه الهیات به ‌معنای اعم، همچون برچیده ‌شدن ماهیت، تحول امکان ماهوی به فقری و... و الهیات به‌ معنای اخص، همچون اثبات وجود حق، تبدیل ساحت امکان به توحید افعالی و...‌، بخش دیگری از اقدامات علامه در این نوشتار است. ایشان در خلال این مباحث، ضمن تبیین صحیح وجود رابط و اثبات آن با دو تقریر متفاوت از برهان امکان فقری بر اساس مبانی حکمت متعالیه، ابهامات مشتاقان حکمت صدرایی را در این خصوص پاسخ داده و برخی لغزش‌‌ها را در این زمینه مرتفع ساخته است. نویسنده با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال بررسی این مباحث در حوزه وجود رابط از دیدگاه علامه جوادی آملی است.

وجود رابط، یکی از ابتکارات صدرالمتألهین است که به‌وسیله آن، حکمتش را تعالی بخشیده و تحوّلات شگرفی در نظام فلسفی‌‌اش به وجود آورده است. علامه جوادی ‌‌آملی، به‌عنوان یکی از شارحان برجسته حکمت صدرایی، ضمن بیان ارزشمندی این نظریه، با ورود به دو ساحت معنا‌‌شناسی حقیقت وجود رابط و هستی‌‌شناسی آن، گام‌های مؤثری در این زمینه برداشته است. در بحث معنا‌‌شناسی با معنای وجود رابط به حقیقت خارجی که برای پیوند میان موضوع و محمول می‌‌آید، آن را از نسبت حکمیّه که جایگاه ذهنی دارد و در تمام هلیات بسیطه و مرکبه جریان دارد، ممتاز می‌‌سازد. همچنین در بخش هستی‌‌شناسی بحث، وجود رابط را که قسیم وجود نفسی است، امر وجودی و واقعی و از سنخ حقیقتی می‌‌شمارد که دارای مراتب مختلف کمال و نقص است. دستاورد‌‌های این نظریه بر مسائل فلسفی، در دو حوزه الهیات به‌معنای اعم همچون برچیده‌شدن ماهیت، تحول امکان ماهوی به فقری و ... و الهیات به‌معنای اخص، همچون اثبات وجود حق، تبدیل ساحت امکان به توحید افعالی و ...‌، بخش دیگری از اقدامات علامه در این نوشتار است. ایشان در خلال این مباحث، ضمن تبیین صحیح وجود رابط و اثبات آن با دو تقریر متفاوت از برهان امکان فقری بر اساس مبانی حکمت متعالیه، ابهامات مشتاقان حکمت صدرایی را در این خصوص پاسخ داده و برخی لغزش‌‌ها را در این زمینه مرتفع ساخته است. نویسنده با روش توصیفی ـ تحلیلی به دنبال بررسی این مباحث در حوزه وجود رابط از دیدگاه علامه جوادی آملی است.

بحــث مرجعیــت علمــی قــرآن کریــم نه‌تنهــا یــک اصــل اساســی در حــوزه تفکـر اسلـامی اسـت، بلکـه از ســوی دانشــمندان شــیعه مــورد تأکیــد بوده اســت. از این رو، قــرآن به عنــوان محــور مشـترک همـة مسـلمانان، باید در علوم مختلـف، اعـم از اسـلامی و انسـانی، مدار و محور قرار بگیرد و شـاخصة اصلـی حرکـت اسـلامی در جهـان بـر مبنـای آن شـکل بگیـرد. در ایـن مسـیر، تلاش‌هـای زیادی صـورت گرفتـه؛ امـا ابعـاد روش‌شـناختی، مبانـی نظـری، و جهت‌گیری‌هـای کاربـردی آن تـاکنون مـورد توجـه جـدی قـرار نگرفتـه و در قلمرو تـلاش آکادمیک دانشـمندان اسلـامی نبـوده اسـت. رویکــرد مرجعیــت علمــی قــرآن کریــم از جایــگاه معرفتــی و وحیانــی در علــوم اسـلـامی، انســانی، و طبیعــی به عنــوان عرصههای گوناگــون علــوم ســخن به میــان مــی‌آورد. همچنیــن در هــر یــک از علــوم قلمروهــای مختلفــی به عنــوان ســطوح آن علم وجــود دارد کـه مرجعیـت علمـی قـرآن کریـم به دنبـال بررسـی تأثیـر قـرآن بـر ایـن سـطوح دانشـی اسـت. تحقیق پیش رو با هدف واکاوی نظریات آیت‌الله جوادی‌آملی و آیت‌الله مصباح‌یزدی به گسترۀ مرجعیت علمی قرآن از حیث داشتن قابلیت‌ استناد می‌پردازد. این مقاله با روش توصیفی و مطالعۀ موردی به نظریات و دیدگاه دو مفسر فوق دربارۀ مرجعیت علمی قرآن خواهد پرداخت.

از منظر آموزه‌های قرآنی و معارف اسلامی، همه هستی رو به‌سوی خداوند متعال داشته و همه اشیاء صیرورت‌الی‌اللّه دارند. در این صیرورت که از آن به تقرب‌الی‌اللّه یاد می‌شود، هر موجودی به تناسب ظرفیت وجودی خود به خداوند تقرّب جسته و با او ملاقات می‌نماید. ازاین‌رو قرب الهی والاترین هدف سیر تکامل انسانی است که برای آن، لوازم و مبانی‌ای در حکمت متعالیه و عرفان اسلامی بیان می‌شود. بنابر تلقی تشکیکی حقیقت هستی در حکمت متعالیه، قرب‌الی‌اللّه، همان صیرورت وجودی انسان درمراتب و مدارج هستی و استکمال وجودی از حیث ترفّع و تحلّی به کمالات حضرت حق است که پایانی برای آن نیست؛ اما بنابر وحدت شخصیه وجود، که دستاورد نهایی حکمت متعالیه و مطابق با اندیشه وحدت وجود عرفانی است؛ تقرب وجودی، معنای محصّلی نداشته بلکه تقربالیاللّه در واقع، کسب مراتب عالیتر و جامعتری از مظهریت اسماء و صفات خداوند متعال است؛ چون خداوند، اصل حقیقت وجود است و هستی، منحصر به وجود او و سایر موجودات، مجالی و مظاهر او هستند. برایناساس، میزان قرب هر موجودی به خداوند به میزان مظهریت او از اسماء، صفات، ذات و افعال حضرت حق است که آغاز آن، معرفت نفس و پایان آن، در شهود فنای افعال، اوصاف و ذات سالک الی اللّه است.

از جمله مباحث مربوط به اسلامي‌سازي علوم، تأثير بحث قلمرو دين بر چگونگي اسلامي‌سازي علوم است. نظر به تفاوت ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي و آيت‌الله مصباح يزدي دربارة گسترة دين، اين مقاله، به دنبال مقايسة تأثير عملي اين اختلاف‌نظر، بر فرايند اسلامي‌سازي علوم است. اين مقاله با رويكرد تحليلي و واكاوي اسنادي به بررسي موضوع در سه مقام انتخاب مسئله، فرضيه‌يابي و داوري مي‌پردازد. نتيجة‌ پژوهش حاكي از آن است که در فرايند اسلامي‌سازي، طبق هر دو مبنا، بايد از طريق ادلة عقلي، نقلي و تجربي، مسائل و مبادي علوم را اثبات يا نقد کرد. اما بر‌خلاف ديدگاه آيت‌الله جوادي، از نگاه آيت‌الله مصباح، برخي از اين موارد، با اينكه بايد مورد استفاده قرار گيرند، اما ديني نيستند.

آیت‌الله عبدالله جوادی‌آملی دارای جامعیت ‌نسبی در دین‌شناسی و نیز در پردازش مسایل کلام‌سیاسی است. وی دارای آثار متنوع و متکثر در اضلاع مختلف علم دینی از جمله حیطه‌های کلامی- ‌سیاسی است که وی را شخصیتی شاخص ساخته است. مقاله بر پایه چارچوب روشی هرمنوتیک قصدگرای اسکینر با دخل و تصرفاتی به واکاوی تاثیرات اساتید بر شخصیت علمی آیت‌الله جوادی‌آملی(با تاکید برکلام‌سیاسی) به عنوان مقو‌له‌ای ذهنی-عینی می‌پردازد. بر این پایه سوال اصلی آن است که تاثیر اساتید و آموزگاران بر شخصیت ‌علمی آیت‌الله جوادی آملی(با تاکید بر کلام‌سیاسی) چیست؟ فرضیه بر این مبنا استوار است که اساتید و آموزگاران در آمل، تهران و قم تاثیر اساسی در شکل‌گیری شخصیت‌علمی آیت‌الله جوادی‌آملی به‌ویژه در کلام‌سیاسی داشته و در تکوین اندیشه‌های وی سهم مهمی ایفا نموده است. سیرت‌شخصی اساتیدش بر سیرت‌شخصی او بازتابی جدی داشته است. در میان اساتید آیت‌الله جوادی‌آملی، علامه طباطبایی و محمدتقی آملی آن‌گونه که در کلام وی هویداست بیشترین تاثیر علمی و شخصیتی همه‌جانبه و جامع بر وی داشته‌اند. الهی‌قمشه ای جوانه‌های گرایش به تفسیر قرآن را در وی پرورانده است. شعرانی گرایشاتش به کلام را تقویت کرده است. فاضل‌تونی فلسفه‌ورزی را در وجود او شعله‌ور ساخته است. امام‌خمینی علاوه بر اصول‌فقه، در شکل گیری شخصیت اجتماعی و سیاسی برون‌گرای او موثر است. محقق‌داماد قوام فقهی او را برمی‌سازد و میرزاهاشم آملی آن را ورز می‌دهد. علامه طباطبایی توامان هم شاگرد‌نگر جمعی و هم درس‌نگر فلسفی است که هم شاگردپرور است و هم بینش خود را در عمق وجود آنان مستولی می سازد.