جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در تعداد قابل توجهی از روایات به بخشش گناهان آینده با عباراتی مشابه عبارت «غَفَرَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّر» اشاره شده است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر شناسایی این تعداد از روایات، ارزیابی و معناشناسی و تحلیل مراد از غفران، گناهان آینده یا «ذنوب ما تأخّر» است. برای این کار ابتدا روایات دارای این عبارت مورد شناسایی قرار گرفته و سپس برخی از مهم­ترین دیدگاه‌ها دربارۀ معنای این دسته از روایات ارائه شده است. در ادامه نیز با شناسایی دیگر روایات مرتبط، به روش تحلیلی _ انتقادی به تبیین و تحلیل معنای عبارت یادشده پرداخته و پنج نظریه دراین­‌باره ارزیابی شده است. دستاورد پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که مراد از غفران، ذنوب ما تأخّر ضمانت بخشش گناهان آیندۀ فرد نیست تا به اباحه‌گری بینجامد؛ بلکه رسیدن فرد به مرحله‌ای از معرفت است که به اختیار خود گناهان را ترک کند.

برداشت رایج از عبارت <فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنَانٍ> در آیۀ دوازده سورۀ انفال براساس نظر بیشتر مفسّران، معنای ظاهری گردن زدن و قطع انگشتان است. پژوهش حاضر با روش توصیفی­ _تحلیلی ضمن واکاوی و بررسی تفاسیر شیعه و اهل‌سنّت در قرون مختلف به تحلیل انتقادی برداشت تفسیری یادشده، پرداخته و با تأمّل در گسترۀ معانی واژگان آیه و با تکیه بر سیاق و دیگر قراین موجود در آن، رویکرد متفاوتی ارائه داده است. براساس این رویکرد، مخاطب عبارت یادشده ملائکه هستند و نه مؤمنان. در واقع ملائکه در راستای معیّت الهی ضمن تثبیت قلب­ خداجویان از سویی و از سوی دیگر با ایجاد رعب، بر کافران گردن­کش احاطه پیدا کرده و قدرت عمل را از آنان گرفته و دستشان را از هر اقدام مؤثّری کوتاه کرده‌­اند. دستاورد پژوهش حاضر و برداشت تفسیری حاصل از آن می‌­تواند دلیلی دیگر بر ردّ پدیدۀ اسلام‌­هراسی و اتّهام خشونت‌­طلبی اسلام باشد.

در آیۀ 48 سورۀ قصص، از سحْر خواندن تورات و قرآن توسط مشرکان مکه خبر داده شده و در آیۀ بعد، خداوند در تقابل با این دیدگاه، به هدایتگری این دو کتاب آسمانی تحدّی کرده و بر اعتبار و اصالت وحیانی آن­‌ها صحّه گذاشته است. بررسی روند تاریخی نشان­‌دهندۀ آن است که انگارۀ نفی اعجاز کتاب‌های وحیانی پیشاقرآنی، در چهار قرن نخست هجری از برایند مناظرات مسلمانان با اهل کتاب شکل گرفته است. این انگاره به‌مثابۀ یک اصل بر اندیشۀ بسیاری از مفسران قرآن در ادوار میانی تا دورۀ معاصر اثر گذاشته و بدین‌سان به پارادایمی تفسیری ارتقا یافته؛ چنان­که در تفسیر دو آیۀ یادشده بر تحریف، نفی تحدّی و اعجاز از تورات نخستین تأکید شده است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، تحلیل انتقادی این پارادایم تفسیری است و اینکه نشان ‌داده شود چگونه تفسیر رایج از دو آیۀ یادشده به تفسیر نظریۀ رقیب، مجال ظهور نداده است. براساس نظریۀ رقیب، توراتِ نخستین از دیدگاه قرآن دارای ویژگی تحدّی بوده و باورمندی به اعجاز آن آموزۀ اصیل قرآنی است که در پرتو پارادایم مشهور مفسران به فراموشی سپرده شده است. دستاورد پژوهش تأکید بر بازخوانی رَوایی پارادایم مشهور و توجه جدی به تفسیر نظریۀ رقیب در تفسیر آیات 48-49 سورۀ قصص است. یافته‌های پژوهش اثبات می‌­کند که با ظهور رویکردهای نوین در مطالعات تاریخ تفسیر، نظریۀ مشهور مفسران در تفسیر آیات یادشده با چالش اثرپذیری از پارادایم متکلمان مواجه شده؛ ازاین­‌رو اصالت آن مخدوش است و گریزی از روی‌آورد به نظریۀ رقیب به­‌مثابۀ نظریۀ معیار و جانشین تفسیر مشهور وجود ندارد.

ازدواج، سنگ بنای اولیۀ تشکیل‌ خانواده و وسیله‌ای برای حفظ دین انسان و تکامل اوست. در آیۀ 21 سورۀ روم، خلقت هر یک از همسران از نشانه‌های الهی و خاستگاه آرامش و دل­بستگی میان آنان معرّفی شده است. امّا هر یک از دو عنصر آرامش و دل‌‍بستگی آسیب‌­پذیر بوده و برای استمرار و پایداری آن­ها به الزامات روان­شناختی خاصّی نیاز است. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، تبیین بایسته‌های آرامش و دل­بستگی پایدار میان همسران از دیدگاه قرآن و آموزه‌های روان­شناسی با بهره‌گیری از قراین موجود در آیۀ 21 سورۀ روم است. پژوهش به شیوۀ گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای و روش پردازش توصیفی ­_ ‌تحلیلی صورت گرفته ‌است. براساس یافته‌های پژوهش، توجّه به بُعد قلبی آرامش و اصالت دادن به زن در تأمین آن، از جمله بایسته‌های روان­شناختی پایداری آرامش میان همسران است. همچنین توجّه به خاستگاه و منشأ الهی عشق میان زوجین، تمرکز بر جنبه‌های اخلاقی­­ _ انگیزشی دل­‌بستگی و نیز تعمیم عشق به همۀ شئون خانواده از بایسته‌های روان­شناختی تداوم دل‌بستگی میان همسران دانسته شده است.

اندیشة اجتماعى متفکرین اسلامى در حوزة علمیة قم، هرچند ریشه‌اى تاریخى در عمق اندیشة فقهی، کلامی، حکمى و اخلاقى آن دارد، در صدسالة اخیر داراى تطورات و رشد قابل توجهى بوده است. بررسى این موضوع اهمیت بسزایى دارد و می‌تواند ظرفیت و اصالت اندیشة دینى در حوزة تفکر اجتماعى را نشان دهد. این تحقیق با توجه به زمینه‌هاى اجتماعى درصدد بازشناسى مهم‌ترین محورهاى تطور اندیشة اجتماعى حوزة علمیة قم در سدة اخیر بوده و آن را در سه محور تطور موضوعی، روشى و کاربردى دنبال کرده است. گستردگى موضوعات اجتماعی، تنوع و تطور رویکردی، اعم از فقهی، فلسفی، کلامی، اخلاقى و رویکرد تطبیقى و انتقادی، و نیز تأکید بر دو عنصر زمان و مکان، سبب گسترش اندیشه‌هاى اجتماعى معاصر شده است. همچنین تعامل دوسویة حوزة نظرى اندیشة اجتماعى با ساحت عملى آن، محور سومى است که نشان‌دهندة تطور اندیشة اجتماعى متفکرین حوزة قم در قرن اخیر است.

«پیشرفت» ابعاد مختلف بینشی، ساختاری و رفتاری را شامل می‌شود. پیشرفت یک جامعه مرهون عوامل گوناگون داخلى و خارجى است. ازجمله عوامل داخلی بنیادین تأثیرگذار، مراکز علمى و مذهبى هر سامان سیاسی است. در ایران، حوزة علمیة قم یکى از نهادهاى علمى مذهبى تأثیرگذارى است که از بدو تأسیس نقش بنیادینی در پیشرفت و تحولات سیاسى اجتماعى این کشور ایفا کرده است. این نقش از دهة 1340 به دلایلى روند روبه‌رشد و فزاینده‌اى به خود گرفت. این نوشتار با روش ترکیبى توصیفی، تحلیلى و تفسیرى به‌دنبال تبیین نقش حوزة علمیه، علما و روحانیت در پیشرفت سیاسى ـ اجتماعى جامعة ایران است. یافته‌هاى تحقیق نشان می‌دهد که حوزة علمیة قم و روحانیت به‌رهبرى حضرت امام خمینی(ره) در حوزة بینش تأثیر بسزایى در پیشرفت سیاسى ـ اجتماعى این کشور داشته است. مطالعه در دو حوزة دیگر ساختاری و رفتاری، نیازمند تحقیق مستقلی است.