جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه اخلاق تحقیق درباره استدلال هایی است که ورای باورهای اخلاقی ما نهفته است و تحقیق درباره توجیه مواضع اخلاقی خاصی است که ما پذیرفته ایم. در واقع فلسفه اخلاق از مبادی تصدیقیه و اصول موضوعه علم اخلاق بحث می کند. در این پژوهش نظریه استاد جوادی آملی درباره برخی از مسائل مطرح در فرا اخلاق مورد کنکاش قرار گرفته است. مسائلی که این پژوهش به دنبال پاسخ های آن هاست عبارتند از تحقیق درباره مفاهیم و گزاره های الزام ها و ارزش های اخلاقی در سه ساحتِ معناشناسی، معرفت شناسی و هستی شناسی. در هر سه حوزه نظریه استاد جوادی آملی تبیین و روشن شد که نظریه ایشان در کدام یک از دسته از نظریه های فرا اخلاق؛ شناخت گرایی یا ناشناخت گرایی، واقع گرایی یا نا واقع گرایی قرار دارد. استاد جوادی آملی گزاره های حکمت نظری را حقیقی و اخباری و گزاره های حکمت عملی را اعتباری و انشایی می داند. از این رو، تمامی گزاره های اخلاقی را اعتباری و انشایی می داند. گزاره های الزام اخلاقی حتی اگر در ظاهر، در قالب جمله خبری بیان شوند، در واقع، جمله انشایی هستند. جمله «نماز واجب است» در واقع به معنی «نماز بخوان است». در نظر ایشان، بایدهای اخلاقی به معنای «ضرورت بالغیر» اعتباری هستند که از مکلف انجام فعل را به طور حتمی می خواهند. وظیفه گزاره های اخلاقی توصیه و ارشاد مکلف است، نه إخبار درباره چیزی. نظریه ایشان در باب گزاره های الزام اخلاقی از حیث معرفت شناسی، ناشناخت گرا به حساب می آید، البته لوازم ناشناخت گرایی مانند نسبی گرایی اخلاقی و کثرت گرایی اخلاقی را نمی پذیرد؛ زیرا امر و نهی های اخلاقی را مبتنی بر مصالح و مفاسد واقعی می داند، که از راه وحی و فطرت بیان شده است. از این رو، گزاره های الزام اخلاقی تابع سلیقه، عواطف و احساسات فردی یا گروهی نیستند. اما به حیث هستی-شناسی این نظریه هرچند معتقد است که گزاره هایی بایدهای اخلاقی انشایی و اعتباری اند و درباره واقع به ما چیزی نمی گویند، ولی چون استوار بر حقایق تکوینی هستند، بنابراین، واقع گرا به حساب می آید.اما در نظریه استاد جوادی آملی، مفاهیم ارزشی اخلاقی نیز از امور عملی و اعتباری هستند، یعنی این گزاره ها انشایی هستند، و گزاره های انشایی شناختی از واقع به ما نمی دهند. اما بنابر نظر استاد، چون منظور از حُسن و قبح در حکمت عملی، ملایمت و منافرت چیزی با نظام فطری انسان است. پس به لحاظ هستی شناسی گزاره های ارزشی اخلاقی به دلالت التزامی از تلایم و عدم تلایم افعال خارجی با نظام فطری خبر می دهند و این دلیل بر شناخت گرا بودن و واقع گرا بودن این نظریه است.

عالم ذر یکی از مباحث معرفتی است که در علوم مختلف اسلامی از جمله کلام، فلسفه و تفسیر موردبحث و گفتگوي نظریه پردازان قرار گرفته است. در بین مفسران، علما و حکما در زمینه امکان یاامتناع عالم ذر، چیستی عهد الست و کیفیت وقوع و نیز زمان عالم ذر اختلاف نظر جدي مشاهده می-شود، که از عدم وجود تا تحقق آن براي همگان از روز اول خلقت انسان تا پایان دنیا صاحب نظر دارد.از منظر بعضی عالم ذر به دلایل عقلی و نقلی واقع شده و توان درك آن، با توجه به حقایق مربوطه ودقت هاي فلسفی در چگونگی عالم ذر امکان پذیر است. در مقابل برخی به رغم آیات و احادیث وتفسیرهاي فراوانی که در ذیل آیات مطرح شده است، معتقدند نمیتوان به حقیقت عالم ذر و چگونگیوقوع آن دست یافت و شناخت در این زمینه کافی نیست. در این جایگاه بعضی اساسا وقوع عالم ذر را ممتنع میدانند و دستهاي دیگر آن را حمل بر مجاز میکنند. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلیدر صدد استخراج دیدگاه چندي از قرآن پژوهان و مفسران فریقین با تاکید بر آراء تفسیري علامه معرفت و علامه جوادي و زمخشري و فخررازي در خصوص عالم ذر تنظیم شده تا از رهگذر اینبررسی نظرات ایشان پیرامون مساله عالم ذر مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

مفهوم ایمان، یکی از محوری‌ترین مفاهیم در حوزه دین و تفکر به حساب می‌آید. به گونه‌ایی که نادیده گرفتن نقش بنیادین آن در شکل گیری باور دینی غیر ممکن است. فهم ماهیت ایمان چه در حوزه‌ی اسلام و چه در حوزه‌ی مسیحیت از دیرباز مورد توجه قرار داشته است و نظرات گوناگونی در باب آن ارائه شده است. مقایسه و تطبیق این دیدگاهها و بررسی آن‌ها می‌تواند به روشنگری در باب ایمان کمک کند. در این جستار ماهیت ایمان از دیدگاه آقای جوادی آملی، از حوزه ی اسلامی و پل تیلیش از حوزه ی مسیحیت بررسی و مقایسه می‌شود. آقای جوادی آملی ایمان را از سنخ اعتقاد و باور قلبی می‌داند که از هر گونه شک و ریبی در امان باشد و عمل به لوازم آن ضروری است. ایمان به اعتقاد وی مبتنی بر علم حصولی و علم حضوری می‌باشد. در حالیکه تیلیش، ایمان را از سنخ اعتقاد و باور نمی‌داند. او تعبیر جالبی از ایمان دارد. ایمان به اعتقاد او دلبستگی نهایی انسان به نامتناهی می‌باشد. این دلبستگی همواره قرین با «شک» است. به اعتقاد تیلیش آنچه که موجب پذیرش شک در ایمان می‌شود وجود عنصر «شجاعت» است که خود از لوازم ایمان پویا است. بنابراین طبق دیدگاه آقای جوادی آملی، ایمان از سنخ «باور» متمکن در قلب و یک عمل قلبی خواهد بود در صورتیکه به اعتقاد تیلیش، ایمان محوری ترین عمل ذهن است. هر دو فیلسوف میان ایمان و عقل تعارضی قائل نیستند و به اعتقاد هر دو، متعلق ایمان امری عینی و خارجی است. آقای جوادی آملی، ایمان را در آغاز امری غیر ارادی و در ادامه کاملا ارادی می‌دانند ولی تیلیش، قائل به ارادی بودن ایمان در آغاز و غیرارادی بودن آن در نهایت است.

آیتالله جوادی آملی، یکی از مفسران شیعه معاصر است که، در تفسیر خود از منابع متعدد حدیثی، تفسیری، تاریخی، روایی و ... بهره برده است و یکی از مسائلی که آیتالله جوادی آملی در تفسیر خود و سایر آثار قرآنی بررسی نمودهاند، قصص قرآن کریم است. ایشان با نگاه و رویکردی نو به مقوله تعریف، اسلوب و انواع قصههای قرآن کریم پرداخته است و در نتیجه، تفاسیر و پیامهای متفاوتی را از آیات برداشت نمودهاند. ایشان در تفسیر قصههای قرآن از منابع متعددی استفاده میکند، زیرا قائل بر آن هستند که، قرآن کریم با اینکه در اصل حجیت و همچنین در دلالت ظواهر مستقل است ولی نباید به جمود عدم استفاده از علوم و معارف گوناگون گرفتار شویم و بهرهگیری از عقل و همچنین روایات و گزارشهای تاریخی به شرط عدم مخالفت با آیات، در رسیدن به پیام و اهداف داستانهای قرآن راهگشا است زیرا آیات قرآن کریم بسیار پیچیدهتر از آن است که در وهلۀ نخست به نظر میرسد. درک این ظرافتها و راه یافتن به عمق این تعبیرات و پاگذاشتن به این وادیِ پر راز و رمز، بدون تکیه بر روش و مبانی روشن و مشخص امکانپذیر نیست. داشتن روش و مبانی مشخص میتواند تا حدودی به ما بنماید که قرآن با ما چگونه سخن میگوید و در بیان خود چه روشی را در پی میگیرد.از اینرو توجه به جایگاه هر منبع و میزان بهرهمندی از آن باعث میشود که بتوان به گونه صحیح همه علوم را به محضر قرآن برده و نظر قرآن را در اینباره جویا شد و نهایتاً از میان مطالب متعددی که با بیان قرآن کریم موافقند نظری را انتخاب نمود که با سایر علوم کمترین مخالفت را داشته باشد. آیت الله جوادی آملی از جمله مفسرانی است که تأکید ویژهای بر رعایت جایگاه هر منبع در وصول به فهم حقیقی آیات قصص دارند. زیرا ایشان نیز همچون بسیاری دیگر از مفسران بر این اعتقادند که قرآن کتاب هدایت است و از سوی حکیم مطلق نازل شده است. از اینرو تمام آنچه در این کتاب مقدس آمده، نه به گزاف است و نه برای تفنّن، بلکه یکایک عبارات و کلمات و حتی حروف آن با هدفی معیّن و به منظوری خاص انتخاب شدهاند. تأملی در تفسیر تسنیم و دیگر آثار قرآنی آیتالله جوادی آملی، به خوبی نمایانگر اهتمام ایشان به حفظ ظاهر آیات و پرهیز از هرگونه تأویل و مجازگویی است. این نگرش را باید اصل اساسییی دانست که ایشان در پرتو آن، به تفسیر داستانهای قرآن و حوادث خارقالعاده آن پرداختهاند. بر همین مبنا نیز ایشان انصراف از معنای حقیقی به مجازی را نیازمند قرینه و گواهی روشن میداند. از دیدگاه آیتالله جوادی آملی برای پذیرش امور خارقالعاده، همینقدر کافی است که این امور محال عقلی نباشد. در این صورت وقوع آن به دست خداوندی که آفرینندۀ نظام خلقت و حاکم بر آن است نه محکوم آن، امری کاملاً پذیرفتنی است. براین اساس پژوهش حاضر از رهگذر تأمل در آرای آیتالله جوادی آملی درصدد بررسی روششناسی تفسیر قصص با بهرهگیری از روش توصیفی - تحلیلی میباشد.

هدف تحقیق: بررسی تشکیک در وجود و بررسی مناقشات نوصدرائیان است. پرسش های تحقیق: وجود معقول اولی است یا ثانی‭ ؟‬جایگاه بحث تشکیک کجاست‭ ؟‬رابطه‌ی مفهوم با مصداق چگونه است‭ ؟‬استلالل بر تشکیک در وجود آی کافی است‭ ؟‬روش تحقیق: کتابخانه‌ای. یافته های تحقیق: تعریف جدیدی برای معقولات ثانیه‌ی فلسفی مبتنی بر عروض و انصاف آن ها در خارج. کافی بودن استلال تشکیک در وجوذ برای اثبات وجود تشکیکی

الاهیات اجتماعی به آن بخش از دانش الاهیاتی اطلاق می شود که به صورت یکپارچه و منظم؛ و با رویکردی دینی و الاهیاتی به حیات اجتماعی انسان و عوارض و لوازم متفرع بر آن همچون حکومت، تجارت، تعلیم و تربیت، قضاوت، نکاح و طلاق و جنگ و صلح می پردازد. «الاهیات اجتماعی از منظر آیت الله جوادی آملی»، تلاش دارد تا با نظمی منطقی، به حیات اجتماعی انسان، بدانگونه که در آثار ایشان است، پرداخته و با بررسی دیدگاه های عمیق وی، آراء الاهیاتی ایشان را در مقایسه با دیدگاه های سایر متفکران برجسته هم عصر وی، توضیح دهد. پیوند بین مباحث کلامی، فلسفی و اجتماعی از نگاه ایشان، از مهمترین مسائل مورد پژوهش در این تحقیق است.به نظر آیت الله جوادی آملی، اسلام افزون بر اهتمام به زندگی و تهذیب فردی، بر زندگی اجتماعی نیز تأکید فراوان داشته و این آیین آسمانی بدون هیچ افراط و تفریطی، به هر دو جنبه فردی و اجتماعی انسان ها توجه دارد. مطابق آراء این متفکر بزرگ، انسان به حکم فطرت خدادادی، به دنبال دین است و از سویی اسلام نیز آیینی است که از رفع نیازهای واقعی و فطری انسان در تمامی زمینه ها غافل نشده است. نگاه ارزشمند و کرامت بنیاد آیت الله جوادی آملی به انسان، رویکرد فلسفی_الاهیاتی ایشان به جامعه، تفسیر و تلقی ایشان از دین به عنوان آیین زندگی و مبنای نظامات اجتماعی و ابزاری در تحقق بخشیدن به آرمان های بشری و رفع آلام و دردها، به منظومه ای از ارزش های انسانی منسجم منجر گردیده است.این رساله با توجه به ادبیات موجود در موضوع الاهیات اجتماعی و با استفاده از روش توصیفی_تحلیلی، به تجزیه و تحلیل آراء و اندیشه های آیت الله جوادی آملی می پردازد و با رویکردی تطبیقی، تلاش خود را در تبیین الگوی الاهیاتی ایشان به کار می بندد.این پژوهش همچنین تلاشی است تا زمینه ساز استفاده بیشتر محصلان و دانش آموختگان رشته های علوم اجتماعی را فراهم آورد.

پژوهش حاضر با بررسی آثار مکتوب و دیجیتالی استاد جوادی آملی در صدد شناخت مبانی فلسفی دین از دیدگاه ایشان بوده و مطالب را در سه بخش هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی ارائه نموده است. در بخش هستی‌شناسی، سه محور اصلی بررسی شده: اول این‌که دین از وجودی عینی و ذومراتب برخوردار است که در هر نشأه، صورت خاص خودش را دارد و مرتبه‌ی اعتباری آن اگرچه به حمل اولی اعتباری است، اما به حمل شایع، یک حقیقت ثابت است که منشأ آثار تکوینی اولاً در اذهان و سپس در اعیان می‌گردد. دوم: منشأ قانون الهیِ دین، تنها علم و اراده‌ی ازلی خداوند است؛ چراکه تنها خالق انسان که از تمام ابعاد وجودی او آگاه است، قادر به ربوبیت تشریعی او می‌باشد و انسان به دلیل نواقص وجودی‌اش، نه از طریق عقل و نه به وسیله‌ی توانایی‌های ویژه‌اش، قادر به قانون‌گذاری نیست. سوم: خداوند قانون خود را از طریق مکانیزم ویژه‌ی وحی به واسطه‌ی وجود پیامبر در اختیار بشر قرار داده است. در بخش انسان‌شناسی، انسان در قالب سه نظام فاعلی، داخلی و غایی معرفی شده است. در نظام فاعلی که بخش عمده‌ی مباحث آن در فلسفه‌ی الهی مطرح می‌شود، از مبدأ فاعلی و سیر تکوین انسان بحث شده است. نظام داخلی به بررسی ویژگی‌های درونی انسان که هر کدام به شکلی نیاز به دین و قانون الهی را یادآور می‌شوند، پرداخته. در نظام غایی، هدف انسان در زندگی، قلمرو حرکت، مسیر حرکت و پایان سیر او ترسیم شده. در بخش معرفت‌شناسی، اولاً امکان فهم ثابت دین و رد نظریه‌های نسبیت و ترابط علوم مطرح شده، ثانیاً چون موضوع هر علمی، یکی از ممکنات یعنی یکی از افعال خداست، همه‌ی علوم به عنوان علوم اسلامی معرفی شده، ثالثاً منابع فهم دین عقل و نقل عنوان شده. عقل علیرغم محدودیت‌هایی که دارد، با همه‌ی اقسامش اعم از تجربی، ریاضی، تجریدی و نیمه تجریدی از منابع فهم دین است. قرآن و سنت معصومین علیهم‌السلام هم منابع دیگر شناخت دین هستند.

یکی از راه‌های کسب معرفت در معرفت‌شناسی عام، فطرت یا وجدان است. در معرفت‌شناسی اخلاق، درباره اینکه آیا وجدان اخلاقی وجود دارد یا نه و در صورت وجود داشتن، بینش و گرایش به حسن و قبح اخلاقی دارد یا نه و در صورت دارا بودن بینش، علمش حضوری است یا حصولی، اختلاف است. علامه جوادی آملی معتقدند فطرت انسان یا خلقت خاصی که خداوند بر اساس آن انسان را آفرید، هم از بینش و هم از گرایش برخوردار است. از آنجا که ادله و شواهد ایشان، آیاتی از قرآن کریم است که با رویکرد عقلی تبیین شده است، این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به تبیین ادله در دو دسته آیات ناظر به بینش فطری به حسن و قبح و آیات ناظر به گرایش فطری به حسن و قبح پرداخته و حاصلش این شد که چون بینش فطری برخاسته از علم مستقیم و بی‌واسطه نفس است و نه با واسطه عقل نظری، از قبیل علم حضوری خواهد بود و نه حصولی. و از آنجا که گرایش و تحریک نفس حاصل شأن عامله نفس است ـ که بدان عقل عملی گویند ـ پس نفس از گرایش فطری نیز برخوردار است.