جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الحاد جدید که در دهه‌های اخیر از سوی ملحدان در جهان غرب مطرح گردیده است را می‌توان متکی بر دو عنصر علم‌گرایی و طبیعت‌گرایی تلقی نمود. ریچارد داوکینز، زیست شناس فرگشتی و از سردمداران جریان الحاد نو با تاکید بر دو عنصر پیش‌گفته و با استفاده از نظریه تکامل یا فرگشت به نقد دین و دین‌گرایی پرداخته است. از سویی دیگر استاد مطهری ره از جمله متفکران اسلامی بوده که به مقوله رابطه علم و دین پرداخته و ضمن بیان سازواری رابطه میان علم و دین، از منتقدان جدی رویکرد الحادی نسبت به نظریه تکامل می‌باشد. مواجهه استاد مطهری با الحاد، اگرچه در بدو امر مواجهه با الحاد قدیم را متبادر می‌نماید؛ لکن ردپایی از الحاد جدید در این مواجهه وجود دارد که می‌توان ضمن اصطیاد، در نقد الحاد جدید بهره جست. در این نوشتار به لحاظ گردآوری از روش کتابخانه‌ای – اسنادی و به لحاظ مقام داوری از روش تحلیلی (عقلی) سود جسته‌ایم. یافته پژوهش نشان می‌دهد که انگاره‌های الحادی داوکینز از حیث اشکالات معرفت شناختی، الهیاتی و دین‌شناختی به شدت آسیب پذیر است.

منشأ خداباوری در انسان از دیرباز مورد توجه اندیشمندان ادیان الهی، علوم تجربی و فلسفی بوده است؛ از دیدگاه آیت الله مصباح یزدی و عمدۀ اندیشمندان مسلمان، خداباوری در انسان، امری فطری است که منشأ آن نحوۀ آفرینش انسان است. به باور داوکینز پیدایش انسان در زمین، بی نیاز از خدای آفریننده است؛ وی اعتقاد به خدای آفریننده را توهمی ویروس گونه می داند که در اذهان بشری در واحدی به نام «مم» جایگزین نظریات علمی شده و به مرور زمان توسعه یافته است؛ مستند اصلی وی در این دیدگاه، نظریۀ تکامل است. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به مقایسه و ارزیابی دیدگاه های آیت الله مصباح یزدی و ریچارد داوکینز دربارۀ منشأ خداباوری در انسان می پردازد. طبق این پژوهش نظریه داوکینز به خلاف دیدگاه آیت الله مصباح یزدی در زمینۀ منشأ خداباوری در انسان در مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی دچار خلل های جدی است.

ریچار داوکینز در کتاب «پندار خدا» وجود خدای ادیان ابراهیمی را انکار کرده است. او برای اثبات دیدگاه خود علاوه بر ارائه دلیل، تلاش کرده تا هر آنچه به گونه‌ای مانع به‌شمار می‌رود را نیز برطرف کند. دیدگاه ندانم‌گویی یکی از این موانع است که داوکینز با پذیرش کلی آن، معتقد است احتمال عدم وجود خدا بیشتر از وجود اوست از این‌رو درباره وجود خدا نباید ندانم‌گو شد. او باور خود را بر پایه تقسیم‌ ندانم‌گویی به موقت و دائم، علمی دانستن فرضیه خدا، اصل ناممکن بودن اثبات قطعی عدم یک چیز، نقد استدلال بیزی و استدلال نامحتملی استوار کرده است. در این مقاله نخست به روش توصیفی دیدگاه و دلایل داوکینز معرفی شده است و سپس با روش انتقادی میزان کامیابی دلایل ارائه شده در اثبات ادعای او بررسی گردیده است. نتیجه بررسی نشان می‌دهد که این دلایل نمی‌توانند ادعای او را اثبات کنند و نهایت کارایی آن‌ها اثبات ندانم‌گویی نظری است.

ترجمه ماشینی: در کتاب خدا و الحاد جدید، یک کارشناس جهان در علم و الهیات پاسخ‌های روشن، مختصر و قانع‌کننده‌ای به اتهامات علیه دین می‌دهد که در کتاب‌های پرفروش اخیر ریچارد داوکینز (توهم خدا)، سام هریس (پایان ایمان) و کریستوفر هیچنز (خدا بزرگ نیست). برای برخی، به نظر می‌رسد که این «بی‌خدایان جدید» به‌خوبی آنچه را که معتقدند با دین اشتباه است، می‌گویند. اما همانطور که جان هات نشان می‌دهد، پرداختن به دین در این کتاب‌ها مملو از ناسازگاری‌های منطقی، باورهای نادرست سطحی و کلی‌گویی‌های خام است. آیا واقعاً می توان خدا را به عنوان یک توهم صرف رد کرد؟ آیا واقعا ایمان دشمن عقل است؟ و آیا واقعا دین همه چیز را مسموم می کند؟ خدا و الحاد جدید یک پادزهر بسیار مورد نیاز برای ادعاهای افراطی بنیادگرایی علمی ارائه می دهد. این کتاب کوچک تحریک‌آمیز و در دسترس، خوانندگان را قادر می‌سازد تا مه‌های بلاغی این پدیده اخیر را ببینند و به درک روشن‌تری از موضوعات مورد بحث در این بحث مهم برسند.

امروزه مسئله کارآمدی دین از مهم‌ترین مباحث الهیاتی بوده و با توجه به اینکه فهم آن نیازمند مقدمات فلسفی و علمی پیچیده نیست، به‌آسانی می‌تواند عموم مردم را به خود مشغول کند؛ از این جهت، دستاویز ملحدان از جمله ریچارد داوکینز قرار گرفته است. در پی این رویکرد فایده‌انگارانه به دین، داوکینز در برخی از فصول کتاب توهم خدا به رابطۀ دین و اخلاق پرداخته؛ اما نه آن‌گونه که در مباحث رابطۀ دین و اخلاق مرسوم است؛ بلکه داوکینز بحث اخلاق و دین را از این جهت کنکاش می‌کند تا با نفی کارآمدی اخلاقی دین، انکار دین را نتیجه بگیرد. نه اینکه صرفاً بگوید که اخلاق جدای از دین است و دین می‌تواند در عرصه‌های دیگر، مانند مباحث اعتقادی، ورود کند؛ بلکه با بی‌فایده جلوه دادن دین، به حقانیت آن هجمه وارد می‌کند. داوکینز در نفی اخلاق دینی، بحث خود را به دو صورت مطرح می‌کند؛ ابتدا از نگاه علمی و تکاملی، اخلاق بشری را تبیین می‌کند و در مرحله بعد، اخلاق دینی را نقادی می‌کند و سپس، با اثبات اخلاق بشری و نفی اخلاق دینی با رویکردی عمل‌گرایانه نفی دین و خدا را نتیجه می‌گیرد. مقالۀ حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، فارغ از مباحث علمی و تکاملی وی ـ که در مقالات دیگر نقد شده است ـ به بررسی رویکرد عمل‌گرایانه او پرداخته و نتایج زیر به دست آمده است؛ 1. نشان دادن مغالطۀ داوکینز در رویکرد عمل‌گرایانۀ او. 2. ناقص بودن الگوی اخلاقی داوکینز. 3. نقد نگاه او به اخلاق دینی و تبیین الگوی عقلی شرعی از اخلاق دینی.

از جمله مباحث مهم دین­شناختی، مسئله منشأ دین و راز پایایی و مانایی آن است. ریچارد داوکینز زیست­شناس فرگشتی معاصر دین را محصول جانبی تصادفی در فرایند تکامل زیستی به شمار ­آورده است. در این نگاه دین در پرتو انحراف و کج‌روی از چیزهای دیگری پدید آمده که آنها بر خلاف دین، به خودی خود ارزش بقا دارند. او کوشیده است آنچه را که دین می­تواند برون‌داد جانبی آنها تلقی شود، برشمارد و تبیینی از پیوند دین با آنها ارائه کند. مقاله پیش رو بر آن است با مراجعه به آثار داوکینز، تقریر و تبیین او در این زمینه را بررسی کرده، در بوته سنجش گذارد. حاصل مطلب این است که تبیین‏های وی افزون بر برخی اشکالات عام و فراگیر، هر یک به اشکالات خاصی نیز مبتلا بوده و از تبیین دین و ارائه تصویری علمی و اعتمادپذیر از منشأ آن ناتوان است.

شبهۀ خدا به‌مثابۀ پندار که اخیراً توسط ریچارد داوکینز، زیست­شناس و رفتارشناس انگلیسی مطرح گردیده از شبهات بسیار مهم در عصر جدید است. بر پایۀ این شبهه اگرچه نمی­توان مشکل نامحتملی حیات را با سر انگشتان تصادف حل کرد، اما معنای این امر غلطیدن به دامن نظریۀ طراح هوشمند (که مورد حمایت الهی‌دانان است) نیست؛ زیرا برای تصادف، جایگزین مناسب­تری وجود دارد و آن چیزی جز نظریۀ انتخاب طبیعی نیست. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته است، کوشیده‌ایم ابتدا شبهۀ داوکینز و مبانی آن را به‌‌گونۀ منصفانه و با تکیه بر آثار خود او تبیین کنیم و سپس به نقد آن با تکیه بر آراء و اندیشۀ الهی‌دانان و فیلسوفان مسلمان بپردازیم. از منظر اندیشمندان مسلمان نه تنها مبانی دیدگاه داوکینز از استحکام لازم برخوردار نیست، بلکه هم­چنین برخی از مقدمات مورد استفاده در استدلال او نیز کارایی لازم را ندارد.

ترجمه ماشینی : مسائل بحث برانگیزتر از رابطه ایمان با قدرت یا این که دین در مقایسه با سیاست غیرمنطقی است و به طور خاص مستعد خشونت است، وجود دارد. ادعای اول با یورگن هابرماس و دومی با ریچارد داوکینز مرتبط است. در این کتاب، دیوید مارتین، علیه هابرماس، استدلال می‌کند که دین و سیاست از یک مبنای اسطوره‌ای مشترک برخوردارند و مغایرت عقلانیت سیاست با غیرعقلانی بودن دین گمراه‌کننده است. برخلاف ریچارد داوکینز (و به طور کلی ملحدان جدید)، مارتین استدلال می‌کند که رویکرد اتخاذ شده به طرز وقیحانه‌ای غیرعلمی است و تمایل به خشونت یکی از ویژگی‌های مشترک دین، ملی‌گرایی و ایدئولوژی سیاسی است که به طور یکسان ریشه در خواست‌های قدرت و همبستگی اجتماعی دارد. این کتاب با توجه به تغییر بوم شناسی ایمان و قدرت در مرکز و پیرامون در بناها، مکان ها و فضاها به پایان می رسد.

پیشرفت­های ­علمی از طرفی چالش­های ­جدید و انتقادهای ­فراوانی به برهان­نظم وارد کرده­ است و از سوی دیگر به نقطه­ عطفی در ارائه خوانش­های­ جدید و تقریرهای­ نوین برهان­نظم تبدیل شده ­است. ریچارد داوکینز به این جزم رسید که یافته­ های­ علمی همواره راه را برای تبیین طبیعت­ گرایانه ­نظم گشوده است. از آن سو آنتونی­ فلو نیز به این باور رسید که پیشرفت­های­ جدید علمی موجب تقویت نتیجه برهان ­نظم شده­ است. نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اصل«طرحمندی­ طبیعت» استدلال فلو و داوکینز را با رویکرد کلامی مورد ارزیابی قرار داده­ است. مسأله اصلی پژوهش این است که بهترین تبیین، برای نظم ­وارگی هستی، «فرگشت» و «انتخاب­ طبیعی» است یا «طراح هوشمند»؟. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که تبیینِ منشاءِ­ نظم بر مدار فرگشت با چالش­ های علمی و الهیاتی فراوانی روبروست و استدلالِ تجمیعی فلو به یک استنتاج مبتنی بر احتمالات منجر خواهد شد به نحوی که عُقلایی و قابل اعتنا است، اگرچه یک برهان عقلی و قیاسی نیست. و نیز این پژوهش نشان­ می­دهد می­توان بدون­استفاده از اصول و مفاهیم ­غامضِ ­فلسفی، از علوم تجربی، رهیافتی به الهیات داشت.

داوکینز، زیست­ شناس معاصر و متخصص رفتارشناسی حیوانات، ضمن ایمان به نظریه فرگشتی داروین، طی چند دهه کوشیده است تا قرائتی الحادی و طبیعت‌گرایانه از آن ارائه کرده و بی­خدایی را بر تکامل­باوری استوار گرداند. مهم‌ترین تکیه‌گاه وی در این بحث، اصل انتخاب طبیعی است که آن را رازگشای چیستان هستی، هماوردناپذیر، نابینا و عاری از هر گونه جهت‌مندی، به­نحو انباشتی، آمیخته با قدری شانس و نامبتنی بر هوش و آگاهی می­داند. مقاله پیش‌رو بر آن است تا دیدگاه و دلایل او در این زمینه را بررسی کرده و به سنجش بگذارد. ماحصل این تحقیق، ظهور خطاهای متعدد داوکینز در اصل دعاوی، استدلال بر آنها و نیز در نتیایج حاصله و در نهایت ناکامی وی در تحمیل متافیزیک طبیعت‌گرایانه خود بر نظریه فرگشتی و تبیین علمی الحاد است. افزون بر آن، روشن خواهد شد که برخلاف پندار داوکینز، نه‌تنها نظریه تکامل با نگره توحیدی هم‌ساز است، بلکه تقدیر حکیمانه الهی بهترین تبیین و زیرساخت اعتبار معرفتی آن است.